Του Ιωάννη Κρασσά
Την 7η Μαρτίου 1948 στη πόλη της Ρόδου στην Πλατεία Ελευθερίας, πραγματοποιήθηκε η επίσημη τελετή ενσωματώσεως των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα, παρουσία του Βασιλέως Παύλου (1901-1964) και της Βασιλίσσης Φρειδερίκης (1917-1981). Ο Υπουργός Εσωτερικών Πέτρος Μαυρομιχάλης (1887-1969) ανέγνωσε το βασιλικό διάταγμα της 3ης Ιανουαρίου 1948, με το οποίο επικυρώθηκε ο νόμος που ψηφίσθηκε από την Βουλή, δυνάμει του οποίου «Αἱ νῆσοι τῆς Δωδεκανήσου, Ρόδος, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Ἀστυπάλαια, Νίσυρος, Πάτμος, Χάλκη, Κάσος, Τῆλος, Σύμη, Κῶς, Λέρος καὶ Καστελλόριζο, ὡς καὶ αἱ παρακείμεναι νησῖδες (93 συνολικά)», προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα από την 28η Οκτωβρίου 1947, προσθέτοντας στην έκτασή της 2.665 χλμ2 και στο πληθυσμό της 120.000 κατοίκους.
Δια Μέσου των Αιώνων
Τα ελληνικότατα από την αρχαιότητα Δωδεκάνησα, λόγω της στρατηγικής τους θέσεως, υπέφεραν πολλές καταστροφές από διάφορους επιδρομείς και κατακτητές [Πέρσες, Σαρακηνούς, Βενετούς, Γενουάτες, Φράγκους, Σταυροφόρους, Τούρκους (Σελτζούκους και Οθωμανούς)]. Επί δύο αιώνες (1309-1522) κατέχονταν από τους Ιωαννίτες Ιππότες, οι οποίοι κατέλαβαν τη Ρόδο από τους Γενουάτες, αφήνοντας τη σφραγίδα τους με τα φρούρια που έχτισαν. Στη συνέχεια υπέφεραν τον Οθωμανικό ζυγό επί 390 χρόνια, μέχρι το 1912. Συμμετείχαν στην Ελληνική Επανάσταση, αλλά δεν περιληφθήκαν στην επικράτεια του νεοσύστατου κράτους το 1830.
Ο Ιταλο-τουρκικός Πόλεμος του 1911
Την 29η Σεπτεμβρίου 1911, η Ιταλία με πρόσχημα την προάσπιση του εμπορίου της, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Τουρκίας, σκοπεύοντας στην προσάρτηση της Τριπολίτιδος και της Κυρηναϊκής (σημερινή Λιβύη), οι οποίες αποτελούσαν τα τελευταία εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Βόρειο Αφρική. Η χρονική συγκυρία ευνόησε την ενέργεια της Ιταλίας την οποία αποδέχθηκαν η Γερμανία, η Ρωσία και η Αυστροουγγαρία, όπως επίσης το Ηνωμένο Βασίλειο που κηδεμόνευε την Αίγυπτο και η Γαλλία που κατείχε την Τυνησία, την Αλγερία και μέρος του Μαρόκου. Η ανάδειξη του Βασιλείου της Ιταλίας σε μεγάλη δύναμη στην Ευρώπη, περνούσε από την απόκτηση κτήσεων στις αφρικανικές ακτές της Μεσογείου. Η παράταση του πολέμου και η άρνηση της Τουρκίας να συνθηκολογήσει, ανάγκασαν την Ιταλία να μεταφέρει τον πόλεμο σε άλλα μέτωπα. Το ιταλικό ναυτικό εισήλθε στα στενά των Δαρδανελίων, ενώ ο ιταλικός στρατός κατέλαβε τα Δωδεκάνησα, υπό τους πανηγυρισμούς των Ελλήνων κατοίκων τους.
Η Ιταλία καθησύχασε τις ευρωπαϊκές δυνάμεις ότι πρόκειται για προσωρινή ενέργεια, προκειμένου να πιέσει την Τουρκία για την υπογραφή συνθήκης ειρήνης. Η νέα κατάσταση σε συνδυασμό με τις ιταλικές νίκες στη Λιβύη, αλλά κυρίως η έναρξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου την 5η Οκτωβρίου 1912, άλλαξαν τα δεδομένα. Την 15η Οκτωβρίου 1912, η Υψηλή Πύλη υποχρεώθηκε να υπογράψει συνθήκη, στο κάστρο του Ουσύ (Ouchy) της Λωζάννης, με την οποία αναγνώρισε την ιταλική κατοχή της Λιβύης. Η Ιταλία συμφώνησε να επιστρέψει τα Δωδεκάνησα στην Οθωμανική αυτοκρατορία, μετά την αποχώρηση όλων των Τούρκων δημοσίων υπαλλήλων από την Λιβύη, αλλά στη συνέχεια το λησμόνησε…
Η Ελλάς Έναντι του Πολέμου
Ο Ιταλο-τουρκικός πόλεμος επηρέασε τις εξελίξεις στην χώρα μας και στα Βαλκάνια, επισπεύδοντας την έναρξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος (1864-1936) επιθυμώντας να επωφεληθεί της συρράξεως, πρότεινε στον Ιταλό πρωθυπουργό Τζιοβάνι Τζιολίτι (1842-1928), να αποστείλει 150.000 στρατιώτες στην Θεσσαλία, προκειμένου να επιτεθούν μαζί με τον ελληνικό στρατό εναντίον των τουρκικών δυνάμεων. Ο Τζιολίτι απέρριψε την πρόταση του Βενιζέλου και του συνέστησε αυτοσυγκράτηση και σύνεση. Όπως αναφέρει στο ημερολόγιο του, ο Λοχαγός Μηχανικού Ιωάννης Μεταξάς (1871-1941), ο πρώτος στη τάξη υπασπιστής του Βενιζέλου, «Ἡ κατάληψη τῶν Δωδεκανήσων ἀπὸ τὴν Ἰταλία ἦταν ἰδέα τοῦ Ἕλληνα πρωθυπουργοῦ, τὴν ὁποία μετέφερε στὸν Ἰταλὸ ὁμόλογό του». Του πρότεινε επιπροσθέτως, μετά τη σύναψη της ειρήνης, να μην αποδώσει τα νησιά στην Τουρκία, αλλά να τα κηρύξει αυτόνομα, υπό την προστασία της Ιταλίας ή και της Ευρώπης.
Οι Συνθήκες Ειρήνης
Η Ιταλία όπως και οι άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις ενδιαφέρονταν μόνο για τα δικά τους συμφέροντα. Η Ρωσία, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία υπέγραψαν μυστική συμφωνία με την Ιταλία, με την οποία αποδέχθηκαν την προσάρτηση των Δωδεκάνησων, με αντάλλαγμα την συμπαράταξή της με την Αντάντ εναντίον των Κεντρικών δυνάμεων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σύμφωνα με τη συνθήκη των Σεβρών τα Δωδεκάνησα παραχωρούντο στην Ελλάδα, πλην της Ρόδου, η οποία θα μας παραχωρείτο μετέπειτα. Το 1922, η μικρασιατική καταστροφή ακύρωσε τη συνθήκη των Σεβρών, ενώ ο Μουσολίνι μεθόδευσε την αλλοίωση και τον αφελληνισμό του πληθυσμού προκειμένου να τα περιλάβει στην «αναδυόμενη νέα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία», δυστυχώς «ενός κακού μύρια έπονται» όπως είπε ο αρχαίος τραγωδός Σοφοκλής (496 π.Χ.-406 π.Χ.). Η ιταλική κατοχή των Δωδεκανήσων αναγνωρίσθηκε από την Τουρκία με την συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923).
Η Σύσκεψη Ειρήνης των Παρισίων
Την 7η Μαΐου 1945, ο Στρατηγός Άλφρεντ Γιοντλ (1890-1946), Αρχηγός του Επιτελείου της Βέρμαχτ, υπέγραψε την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας στις Συμμαχικές Δυνάμεις και διέταξε τον Διοικητή των Δωδεκανήσων Υποστράτηγό Ότο Βάγκνερ να παραδώσει στους Συμμάχους τα νησιά, όπως συνέβη και με τις λοιπές υπό των Γερμανών κατεχόμενες περιοχές.
Την 8η Μαΐου 1945, στη Σύμη, στην έδρα του Συμμαχικού Στρατηγείου (οικία Καψοπούλου), παρουσία του Διοικητού των συμμαχικών δυνάμεων Βρετανού Ταξίαρχου Τζαίημς Μόφατ [James Moffat (1896-1977), του Διοικητού του Ιερού Λόχου Συνταγματάρχου Πεζικού Χριστόδουλου Τσιγάντε (1897-1970) και άλλων συμμάχων Αξιωματικών, υπογράφηκε η παράδοση των Δωδεκανήσων στη Μεγάλη Βρετανία.
Την 2α Σεπτεμβρίου 1945, παραδόθηκε η Ιαπωνία, γεγονός που σηματοδότησε τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι εμπόλεμες χώρες συγκεντρώθηκαν την 29η Ιουλίου 1946 στο Παρίσι προκειμένου να υπογράψουν τις συνθήκες ειρήνης. Αυτή είναι η πικρή ώρα, μετά τη λήξη των πολέμων κατά την οποία οι ηττημένοι αποζημιώνουν τους νικητές με την καταβολή οικονομικών αποζημιώσεων, τη παραχώρηση εδαφών τους και την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων τους. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν αυτή την δύσκολη κατάσταση με τρεις λέξεις, «Οὐαὶ τοῖς ἡττημένοις» (αλλοίμονο στους ηττημένους)». Ο επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας Πρωθυπουργός και Υπουργός των Εξωτερικών Κωνσταντίνος Τσαλδάρης (1884-1970), προσήλθε στο Παρίσι με 4 αιτήματα: Τη Κύπρο, τη Βόρειο Ήπειρο, τα Δωδεκάνησα και τη μετατόπιση της Ελληνο-βουλγαρικής μεθορίου προς βορρά. Την περίοδο των διαβουλεύσεων η πατρίδα μας είχε επιδοθεί σε ένα σκληρό αγώνα για την καταστολή της ένοπλης κομμουνιστικής ανταρσίας. Το Ηνωμένο Βασίλειο μαζί με τις ΗΠΑ μας ενίσχυαν σ’ αυτή τη προσπάθεια, οπότε δεν μπορούσαμε να εμείνουμε στη Ένωση της Κύπρου. Η Βουλγαρία και η Αλβανία ευρίσκοντο υπό τη προστασία της ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών), η οποία εκείνη την εποχή ήταν πανίσχυρη, με αποτέλεσμα τα μόνα που μπορούσαμε να διεκδικήσουμε με αξιώσεις ήσαν τα Δωδεκάνησα.
Η Πορεία προς την Ενσωμάτωση
Την 27η Ιουνίου 1946, με την υποστήριξη του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζέημς Μπερνς (1882-1972) κάμφθηκαν οι αντιρρήσεις του Υπουργού Εξωτερικών της ΕΣΣΔ Βιατσεσλάβ Μολότοφ, ο οποίος συναίνεσε να δοθούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα με την προϋπόθεση να μην εγκατασταθούν στρατεύματα. Η απόφαση υπήρξε ιστορική από πάσης απόψεως.
Στις 10 Φεβρουαρίου 1947 υπογράφηκε στο Παρίσι η Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ των Συμμάχων και της Ιταλίας, με την οποία η Ιταλία εκχώρησε στην Ελλάδα την πλήρη κυριαρχία των Δωδεκανήσων με τις παρακείμενες σ’ αυτά μικρονησίδες, ενώ υποχρεώθηκε σε καταβολή αποζημιώσεως ύψους 105 εκατομμυρίων για τις καταστροφές που προκάλεσε στη χώρα μας.
Στις 31 Μαρτίου 1947, ο Βρετανός διοικητής των συμμαχικών Δυνάμεων Κατοχής Δωδεκανήσου Tαξίαρχος Α.Σ. Πάρκερ, μεταβίβασε τη Στρατιωτική Διοίκηση στον Αντιναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη (1881-1965), ημερομηνία από την οποία ξεκίνησε η μεταβατική περίοδος της Ελληνικής Στρατιωτικής Διοίκησης Δωδεκανήσου.).
Στις 22 Οκτωβρίου 1947, η Ελληνική Βουλή με το υπ’ αριθμόν 423 Νομοθετικό Διάταγμα επικύρωσε την Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ των Συμμάχων και της Ιταλίας της 10ης Φεβρουαρίου 1947.
Στις 28 Οκτωβρίου 1947, η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε νόμο με τον οποίο προσάρτησε τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα.
Στις 3 Ιανουαρίου 1948, ο Βασιλεύς Παύλος επικύρωσε το νόμο προσαρτήσεως των Δωδεκανήσων.
Η 7η Μαρτίου 1948, αποφασίσθηκε ως η ημερομηνία της επίσημης τελετής ενσωματώσεως των Δωδεκανήσων.
Διαπιστώσεις- Συμπεράσματα
Η αύξηση της επικράτειας (εδάφους, θαλάσσης και αέρος) αποτελεί διαρκή επιδίωξη όλων των εθνών. Οι ενέργειες των κρατών δεν καθοδηγούνται από το δίκαιο, αλλά από τις ανάγκες και τα συμφέροντά τους. Υπάρχει όμως η επιθυμία οι πράξεις τους να περιβάλλονται από το μανδύα της νομιμότητος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα έθνη να προσαρμόζουν το δίκαιο κατά το πως τους συμφέρει. Ο ιστορικός ρεαλισμός έχει δείξει ότι η ισχύς υπερισχύει του δικαίου.
Υπήρξε ευτύχημα η μη εμπλοκή της Ελλάδος στον Ιταλο-τουρκικό πόλεμο. Η ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε βοήθησε την σύμπραξη της Ελλάδος με την Σερβία, την Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο. Η συμμαχία οδήγησε στην απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου από τους Τούρκους και ολοκληρώθηκε με τη νίκη επί της Βουλγαρίας, κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους.
Την 30η Οκτωβρίου 1940, δύο ημέρες μετά την έναρξη του Ελληνο-ιταλικού πολέμου, ο Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, απευθυνόμενος προς τους εκδότες και αρχισυντάκτες των Αθηναϊκών εφημερίδων έκλεισε τη συνέντευξή του με τα εξής: «Θὰ προσέξατε τὸ τηλεγράφημα τοῦ κ. Τσώρτσιλ τὸ ὁποῖον ἐδημοσιεύθη σήμερον εἰς τὰς ἐφημερίδας, ἀνακοινωθὲν ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν. Λοιπὸν ἐπιθυμῶ νὰ σᾶς τονίσω τοῦτο: Ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι στὸ τηλεγράφημα αὐτὸ δὲν βλέπουν γραπτὴν τὴν ἐπιβεβαίωσιν ἄγραφου συμφωνίας διὰ τὰ Δωδεκάνησα, δὲν ξέρουν νὰ διαβάζουν μέσα ἀπὸ τὶς γραμμές. Καὶ κάτι ἄλλο ἀκόμη. Τὰ Δωδεκάνησα προδικάζουν…». Το αποστενογραφημένο κείμενο που βρέθηκε στα αρχεία του Μεταξά τερματίζεται με τα αποσιωπητικά. Δεν θα μάθουμε ποτέ τι πίστευε ότι προδικάζουν τα Δωδεκάνησα.
Ο Ιωάννης Κρασσάς είναι Αντιστράτηγος ε.α.
