• Η κυβέρνηση οφείλει να κατανοήσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συνταξιούχοι και να προχωρήσει σε λύσεις και όχι σε διατυπώσεις
Του Κώστα Τσουκαλά*
Η σύνταξη είναι ένα ζήτημα που απασχολεί έντονα μια μεγάλη ομάδα συνανθρώπων μας. Οι απόμαχοι της ζωής οι συνταξιούχοι που εργάστηκαν σκληρά σε όλη τους την ζωή όταν επέλθει ο ασφαλιστικός κίνδυνος του γήρατος, προσδοκούν από την πολιτεία να τους ανταποδώσει τους κόπους τους εξασφαλίζοντας τους μια σύνταξη ανάλογη των εισφορών που κατέβαλλαν και ικανή να τους εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή επιβίωση.
Τα ζητήματα των συντάξεων και γενικά του ασφαλιστικού βρέθηκαν στο επίκεντρο των συζητήσεων και του ενδιαφέροντος τα χρόνια της κρίσης και ειδικά για το χρονικό διάστημα 2012-2020. Ήταν Μάιος του 2016 όταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έφερε στην Βουλή και ψήφισε τον ασφαλιστικό νόμο 4387/2026. Σύσσωμη η τότε αντιπολίτευση και η σημερινή κυβέρνηση της Ν.Δ. εξαπέλυσε επίθεση με αφορμή το εν λόγω νομοσχέδιο, τονίζοντας σε κάθε τόνο πως όταν της δοθεί η δυνατότητα θα τροποποιήσει ριζικά το ασφαλιστικό στην χώρα καταργώντας φυσικά τον νόμο Κατρουγκαλου.Το ίδιο διέρρεε η κυβέρνηση στην προεκλογική περίοδο των βουλευτικών εκλογών του 2019, αλλά και αρκετές φορές μέσα στην πορεία της θητείας της. Ψήφισε δε τον ν 4670/2020 όμως τα μεγάλα ζητήματα της κοινωνικής ασφάλισης παραμένουν ανοιχτά, ιδίως για την ευαίσθητη ομάδα των συνταξιούχων.
Μετά την ψήφιση του νέου μίνι ασφαλιστικού και τις νέες αυξήσεις 3% στις συντάξεις κλείνει μια περίοδος, όπου το ασφαλιστικό ήταν βασικό ζήτημα συζήτησης. Είναι όμως έτσι; Έχουν κλείσει οι εκκρεμότητες που αφορούν τους συνταξιούχους; Η πραγματικότητα είναι ότι τα μεγάλα αγκάθια της κοινωνικής ασφάλισης παραμένουν. Όσο και αν αφήνει στις καλένδες την επίλυση των εν λόγω ζητημάτων.
Οι συντάξεις χηρείας
Πέραν όλων των ανοιχτών ζητημάτων φαίνεται πως κάτι κινείται και στις συντάξεις χηρείας. Το υπουργείο Εργασίας θα πρέπει να καταλήξει στο πως θα χειριστεί τις περιπτώσεις χηρείας ιδιωτικού τομέα και Δημοσίου μετά την παρέλευση τριετίας. Το ζήτημα αφορά μεγάλη μερίδα συνταξιούχων και είναι τεράστιο, καθώς ανακύπτει ζήτημα και με τις αναδρομικές περικοπές καθότι η σχετική διάταξη ήταν να εφαρμοστεί από το 2020 και ως εκ τούτου θα προκύψουν και επιστροφές ποσών στον ασφαλιστικό ταμείο.Σύμφωνα λοιπόν με τις διατάξεις του νόμου οι δικαιούχοι σύνταξης χηρείας λαμβάνουν – για μία τριετία μετά το θάνατο του συνταξιούχου – ποσό ίσο με το 70% της σύνταξης του θανόντος. Μετά την τριετία το ποσό της χηρείας μειώνεται κατά 50% και η σύνταξη χηρείας περιορίζεται από το 70% στο 35% της σύνταξης του θανόντος. Δηλαδή η περικοπή θα πρέπει να επιβληθεί σε όλες τις συντάξεις χηρείας που απονεμήθηκαν πριν την 1/102020 αν σήμερα ο δικαιούχος εργάζεται ή συνταξιοδοτείται.
Όσον αφορά τώρα τις συντάξεις γήρατος τα προβλήματα είναι γνωστά. Αρχικά μπορεί η φορολογική εισφορά αλληλεγγύης να έχει καταργηθεί, αλλά η εισφορά αλληλεγγύης συνταξιούχων του ν.3863/2010 παραμένει και αποτελεί μόνιμο μηχανισμό δήμευσης των συντάξεων και ψαλιδίσματος των ετήσιων αυξήσεων. Τί είναι όμως η ειδική εισφορά αλληλεγγύης. Ειδική εισφορά αλληλεγγύης αποτελεί η παρακράτηση είναι 3% για συντάξεις από 1.400,01 έως 1.700 ευρώ, 6% για συντάξεις από 1.700,01 έως 2.000 ευρώ και 7% για συντάξεις από 2.000,01 έως 2.300 ευρώ, 9% για συντάξεις από 2.300,01 έως 2.600 ευρώ, 10% για συντάξεις από 2.600,01 έως 2.900 ευρώ, 12% για συντάξεις από 2.900,01 έως 3.200 ευρώ,13% για συντάξεις από 3.200,01 έως 3.500 ευρώ και 14% για συντάξεις από 3.500,01 ευρώ και άνω. Η εισφορά αλληλεγγύης συνταξιούχων έχει ακόμα ένα χαρακτηριστικό. Αφορά το σύνολο των συντάξεων, είτε έχουν εκδοθεί πριν τις 13-5-2016, είτε εκδίδονται τώρα. Η διατήρηση της εισφοράς αλληλεγγύης συνταξιούχων αποτέλεσε και την αιτία που χιλιάδες συνταξιούχοι με υψηλές συντάξεις, ενώ είδαν αύξηση 7,75% επί των μεικτών αποδοχών τους το 2023 και 3% το 2024, στον λογαριασμό έλαβαν το 1/3 της αύξησης αυτής ή κάποιοι είδαν και μειώσεις πρόσφατα στις καθαρές συντάξεις τους.
Για παράδειγμα, παλαιός συνταξιούχος με 1582 ευρώ μεικτή κύρια σύνταξη, έπρεπε να έχει αύξηση 7,75% το 2023 , δηλαδή 122,6 ευρώ. Επειδή υπερέβη η σύνταξη του τα 1.700 ευρώ μεικτά, η εισφορά αλληλεγγύης αυξήθηκε από 3% σε 6%με αποτέλεσμα η νέα κράτηση να ανέλθει στα 102 ευρώ και η τελική αύξηση που είδε ο συνταξιούχος να περιοριστεί στα 22 ευρώ. Αντίστοιχα συνταξιούχος με σύνταξη 1680 ευρώ μεικτά το 2023, είδε τον Δεκέμβριο του 2023 αύξηση 3% για το 2024, η οποία ανέβασε τη μεικτή του σύνταξη στα 1730 ευρώ μεικτά. Όμως η εισφορά αλληλεγγύης πάνω από 1400 μεικτά είναι 3% ενώ πάνω από 1.700 μεικτά είναι 6% με αποτέλεσμα αντί για αύξηση 103 ευρώ να δει μείωση έως και 50 ευρώ λόγω της αύξησης της ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης. Όπως προκύπτει, η διατήρηση της εισφοράς αλληλεγγύης συνταξιούχων, αποτελεί έναν μόνιμο μηχανισμό «κουτσουρέματος» των αυξήσεων που χορηγούνται βάσει του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ και του πληθωρισμού, καθιστώντας τις όποιες αυξήσεις κολοβές. Σύμφωνα με την έκθεση του συστήματος ΗΛΙΟΣ, περίπου 240.000 συνταξιούχοι λαμβάνουν σύνταξη από 1.500 έως 2.000 ευρώ, 50.000 από 2.000 έως 2.500 και μόλις 18.000 υψηλότερα ποσά. Το ποσό που συγκεντρώνεται από την παρακράτηση της εισφοράς αλληλεγγύης στις κύριες συντάξεις είναι περίπου 145,2 εκατ. ευρώ ετησίως και 15.4 εκατ. ευρώ από τις επικουρικές άνω των 300 ευρώ.
Η προσωπική διαφορά
Άλλο βασικό ζήτημα που απασχολεί τους συνταξιούχους είναι το ζήτημα της προσωπικής διαφοράς. Ο βραχνάς της προσωπικής διαφοράς αφορά τους παλαιούς συνταξιούχους που είχαν ήδη συνταξιοδοτηθεί πριν έρθει ο νόμος 4387/2016. Με τον νόμο αυτόν η σύνταξή τους επανυπολογίστηκε και στους περισσότερους βγήκε μικρότερη. Για να μη γίνουν όμως μειώσεις θεωρήθηκε ότι η μείωση αποτελεί μέρος της σύνταξης και ότι θα καταβάλλεται ως προσωπική διαφορά από την παλιά σύνταξη, μέχρι να ισοφαριστεί με τις αυξήσεις που ήδη αρχίζουν να παίρνουν οι συνταξιούχοι. Πριν τις αυξήσεις μεσολάβησε η βελτίωση του επανυπολογισμού για τους συνταξιούχους με 30 έτη ασφάλισης βάσει του νόμου 4670/2020 (νόμος Βρούτση). Μπορεί η κυβέρνηση να έχει φέρει αυξήσεις στις συντάξεις 7,75% για το 2023 και 3% για το 2024. Αρκετοί συνταξιούχοι απαλλάχθηκαν από την προσωπική διαφορά και σε άλλους μειώθηκε αισθητά, όμως στην πράξη υπάρχει μια μεγάλη μερίδα συνταξιούχων που παραμένει με προσωπική διαφορά, η οποία κάνει απατηλό όνειρο την αύξηση των συντάξεων τους και ως εκ τούτου την βελτίωση του εισοδήματος τους. Η μόνη λύση για αυτούς τους συνταξιούχους θα είναι η οριζόντια περικοπή- κούρεμα της προσωπικής διαφοράς των συνταξιούχων.
Πολύ σημαντικό πρόβλημα αντιμετωπίζουν και τα άτομα με αναπηρία. Μπορεί η κυβέρνηση να ψήφισε τον νόμο 5078/2023, έναν νόμο που τόσο η ίδια, όσο και ο ημερήσιος τύπος χαρακτήρισαν καινοτόμο. Ένας νόμος που όπως αφέθηκε να εννοηθεί στην κοινή γνώμη, αποτελεί μέτρο ενίσχυσης της ισότητάς καθώς δίνει την δυνατότητα για πρώτη φορά σε συνανθρώπους μας με αναπηρία να εργαστούν, χωρίς ουδεμία περικοπή στην αναπηρική σύνταξη την οποία θα συνεχίσουν κανονικά να λαμβάνουν. Το εν λόγω αίτημα άλλωστε αποτελούσε πάγιο επί δεκαετίες για το σύνολο του του αναπηρικού κινήματος στην χώρα μας.
Επειδή το ζήτημα όμως είναι ιδιαιτέρως σοβαρό καθότι αφορά μια ευαίσθητη κοινωνική ομάδα που μάχεται καθημερινά οφείλουμε να σταθούμε και να μελετήσουμε σε βάθος την νέα ρύθμιση του Υπουργείου Εργασίας. Είναι όντως λυτρωτική για το αναπηρικό κίνημα ή θα παραμείνει άλλη μια ρύθμιση που θα προσφέρει απλώς διθυραμβικά πρωτοσέλιδα και τίτλους στις εφημερίδες.
Μελέτη στο άρθρο
Προκειμένου να φτάσουμε σε συμπέρασμα οφείλουμε να εκκινήσουμε μελετώντας το ίδιο το άρθρο του νόμου. Συγκεκριμένα η διατύπωση του άρθρου 114 του ν.5078/2023 αναφέρεται «σε συνταξιούχους λόγω αναπηρίας που αναλαμβάνουν εργασία» και όχι σε ασφαλισμένους με αναπηρία που υποβάλλουν αίτημα συνταξιοδότησης, με αποτέλεσμα θεωρείται ως προαπαιτούμενη η έστω και στιγμιαία διακοπή της εργασίας πριν την υποβολή της αίτησης. Με την διευκρινιστική δε εγκύκλιο, λόγω της διατύπωσης που υπάρχει στο νόμο, θεσπίζεται το εξής παράδοξο.
Συγκεκριμένα η εγκύκλιος 1/2024 του ΕΦΚΑ αναφέρει ρητά:
Η παρ. 1 του άρθρου 23 του ν.4488 / 2017 (Α’ 137) όπως ισχύει, περί της μη εφαρμογής των γενικών και ειδικών διατάξεων που προβλέπουν τη διακοπή ή περικοπή της σύνταξης αναπηρίας, ή της σύνταξης λόγω θανάτου και των προνοιακών, ή άλλων επιδομάτων στους συνταξιούχους που αναλαμβάνουν εργασία για λόγους ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης, εφαρμόζεται παράλληλα κα ανεξάρτητα από τις διατάξεις του άρθρου 114 του Ν. 5078/2023.
Υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με τη διάταξη της παρ.1 του άρθρου 11Α του ν. 4387/ 2016, η οποία προστέθηκε στο άρθρο 11 του νόμου αυτού με το άρθρο 26 του Ν.4997/ 2022, για την απονομή κύριας σύνταξης λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο απαιτείται – εκτός των λοιπών προϋποθέσεων που ορίζονται στην εν λόγω διάταξη – με οποιονδήποτε τρόπο διακοπή της υπακτέας στην ασφάλιση εργασίας.
Από την διατύπωση που επιλέγεται, προκύπτει, πως ο ασφαλισμένος με αναπηρία για να λάβει σύνταξη πρέπει να έχει διακόψει την δραστηριότητα του. Αφού εκδοθεί η σύνταξη, μπορεί να αναλάβει εργασία και να λαμβάνει παράλληλα σύνταξη χωρίς περικοπή. Αν όμως δεν έχει διακόψει κατά την στιγμή υποβολής της αίτησης συνταξιοδότησης, δεν μπορεί να λάβει σύνταξη.
Γίνεται ευκόλως κατανοητό πως η εν λόγω ρύθμιση αντί να ευεργετήσει τους χιλιάδες συμπολίτες μας μισθωτούς με αναπηρία, έχει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Οι μισθωτοί με αναπηρία βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε έναν απόλυτο παραλογισμό, καθώς για να λάβουν σύνταξη τους και να συνεχίσουν μα εργάζονται, πρέπει να πείσουν τον εργοδότη τους να τους απολύσει έστω για μια μέρα ή να αποχωρήσουν οικειοθελώς για μία μέρα, ώστε να υποβάλλουν αίτηση συνταξιοδότησης ενώ δεν εργάζονται και μετά την υποβολή της αίτησης να τους ξαναπροσλάβει. Χωρίς προφανώς να έχουν κάποια διασφάλιση για την επαναπρόσληψη τους. Κανείς δεν εγγυάται πως οι επιχειρήσεις που απασχολούν ασφαλισμένους με αναπηρία, θα προχωρήσουν σε επαναπρόσληψη ακριβώς μετά την υποβολή της αίτησης. Η ίδια η απόλυση ή η οικειοθελής αποχώρηση των μισθωτών εργαζομένων με αναπηρία, μπορεί να θέσει εν αμφιβόλω πολλά εργασιακά τους δικαιώματα.
Και οι αυτοαπασχολούμενοι
Αντίστοιχο παραλογισμό βιώνουν και οι χιλιάδες αυτοαπασχολούμενοι με αναπηρία. Αντίστοιχα για να λάβουν σύνταξη, οφείλουν να κλείσουν τα βιβλία τους για το μήνα που θα υποβάλλουν αίτημα συνταξιοδότησης και να τα ξανανοίξουν τον επόμενο μήνα, μπλέκοντας χωρίς κανένα λόγο με την γραφειοκρατία και μπαίνοντας σε επιπλέον αχρείαστα έξοδα. Τα άτομα με αναπηρία οδηγούνται σε δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές ενέργειες για να απολάβουν το αυτονόητο δικαίωμα τους. Αν για όλους εμάς το δικαίωμα στην εργασία είναι σημαντικό για τα χιλιάδες άτομα με αναπηρία είναι επιβεβαίωση ισότητας και ισότιμης συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Ένα δικαίωμα που δικαίως αναγνωρίστηκε από την ελληνική πολιτεία, καταλήγει κενό γράμμα για χιλιάδες ασφαλισμένους με αναπηρία.
Σημαντικό πρόβλημα όμως αντιμετωπίζουν και οι χιλιάδες συμπολίτες μας άτομα με αναπηρία, ανίκανοι για άσκηση κάθε βιοποριστικού επαγγέλματος και οι οικογένειες τους. Οι εν λόγω άνθρωποι μάχονται για το αυτονόητο την κατάργηση των άδικων ρυθμίσεων του ν.4336/2015 και την επαναφορά των ρυθμίσεων του ν.3232/2004 και ν.3996/2011 για θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος με την συμπλήρωση 25 ετών εργασίας και του 50ου έτους της ηλικίας τους.
Κατόπιν των ανωτέρω γίνεται ευκόλως κατανοητό πως απέχει πολύ από την πραγματικότητα ο ισχυρισμός της επαναφοράς της ομαλότητας στα ζητήματα της κοινωνικής ασφάλισης. Υπάρχουν ζητήματα, προβλήματα και ανοιχτά ζητήματα προς επίλυση από την κυβέρνηση.
Γίνεται ευκόλως κατανοητό ότι απέχει παρασάγγας η ώρα που το ασφαλιστικό θα πάψει να είναι κομβικό για τους ασφαλισμένους της χώρας μας και θα επανέλθει η «κανονικότητα». Η κυβέρνηση έχει όπως φαίνεται κατανοήσει τα προβλήματα που επιφέρουν στους συνταξιούχους, τόσο η ΕΑΣ, όσο και η προσωπική διαφορά των συντάξεων. Οι εν λόγω νόμοι θίγουν βάναυσα τα συνταγματικά δικαιώματα των ασφαλισμένων στην κοινωνική ασφάλιση, στην κοινωνική προστασία και στην περιουσία. Η κυβέρνηση όμως οφείλει να αφήσει τις διατυπώσεις και να διορθώσει την κατάσταση. Οι συνταξιούχοι πλήττονται από την ακρίβεια και γίνεται αναγκαιότητα η αύξηση του πραγματικού τους εισοδήματος, αποτέλεσμα που θα φέρουν η κατάργηση της ΕΑΣ και της προσωπικής διαφοράς.
• Ο Κώστας Τσουκαλάς είναι Δικηγόρος-Εργατολόγος
