• Σημαντικές αλλαγές με τη νέα ρύθμιση (άρθρο 119 ν. 5078/2023)- Τί διευκρινίζει η 24/2024 Εγκύκλιος του e-ΕΦΚΑ
Της Αγγελικής Α. Μητροπούλου*
Με το άρθρο 119 του ν. 5078/2023 (ΦΕΚ Α 211) τροποποιήθηκαν προγενέστερες διατάξεις (άρθρο 19 ν. 4611/2019, άρθρο 12 ν. 4387/2016) που σχετίζονται με τη σύνταξη λόγω θανάτου σε προστατευόμενα δικαιοδόχα τέκνα (ορφανά). Πιο συγκεκριμένα, επήλθαν σημαντικές αλλαγές στους όρους και τις προϋποθέσεις χορήγησης σύνταξης λόγω θανάτου στα ορφανά τέκνα, δηλαδή τέκνα θανόντων συνταξιούχων ή ασφαλισμένων. Τέλος, επανακαθορίστηκε ποιά είναι τα προστατευόμενα δικαιοδόχα τέκνα καθώς και το ύψος της σύνταξης που δικαιούνται.
Προς ενημέρωση των Υπηρεσιών του e-ΕΦΚΑ για την τροποποίηση των διατάξεων, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης εξέδωσε το υπ’ αριθ. πρωτ. Φ80000/16750/27-2-2024 έγγραφό του με αναλυτικές οδηγίες. Ακολούθως ο e-ΕΦΚΑ εξέδωσε την 21/15-4-2024 Εγκύκλιό του (αριθ. πρωτ. 364505/2024), καθώς και την πρόσφατη 24/30-4-2024 Εγκύκλιό του, με τις οποίες διευκρινίζονται οι ουσιώδεις μεταβολές τόσο στις προϋποθέσεις χορήγησης σύνταξης λόγω θανάτου στα τέκνα θανόντων συνταξιούχων ή ασφαλισμένων με ημερομηνία θανάτου πριν τις 13-5-2016 όσο και ως προς τα αμφοτεροπλεύρως ορφανά τέκνα.
Πιο συγκεκριμένα, με τις νέες ρυθμίσεις του ν. 5078/2023 και την24/2024 Εγκύκλιο του e-ΕΦΚΑ, αποσαφηνίστηκε ότι:
Α. Για τη χορήγηση σύνταξης σε τέκνα που ο θάνατος του γονέα επήλθε πριν τις 13-5-2016 (ημερομηνία δημοσίευσης του ν. 4387/2016) ισχύουν τα εξής:
1. Μετά τις διατάξεις του άρθρου 19του ν.4611/2019 (με τις οποίες τροποποιήθηκε η περ. β’ τηςπαρ.1τουάρθρου 12του ν.4387/2016), σε περίπτωση θανάτου ασφαλισμένου ή συνταξιούχου που ο θάνατος επήλθε μετά τις 13-5-2016, τα νόμιμα τέκνα και όσα εξομοιώνονται με αυτά (νομιμοποιηθέντα, αναγνωρισθέντα και υιοθετηθέντα) δικαιούνται σύνταξη υπό την προϋπόθεση ότι παραμένουν άγαμα και δεν έχουν συμπληρώσει το 24ο έτος της ηλικίας τους. Οι ίδιες διατάξεις εφαρμόζονται πλέον και στα τέκνα που δικαιούνταν σύνταξη λόγω θανάτου με το άρθρο 12του ν.4387/2016.
Τώρα με την παρ.1 του άρθρου 119 του ν.5078/2023 επεκτείνονται οι όροι και οι προϋποθέσεις του άρθρου 12του ν.4387/2016 περί χορήγησης σύνταξης θανάτου των δικαιοδόχων τέκνων ΚΑΙ σε τέκνα θανόντων γονέων πριν τις 13-5-2016, ανεξάρτητα του ασφαλιστικού φορέα που χορήγησε τη σύνταξη θανάτου, εάν όμως ο θανών είχε τον απαιτούμενο χρόνο για τη συνταξιοδότησή του εξ ιδίου δικαιώματος ή ανικανότητας. Στους φορείς συμπεριλαμβάνεται και το πρώην Δημόσιο Ταμείο (Γ.Λ.Κ.) και το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο (ΝΑΤ).
Επομένως, με τις διατάξεις του άρθρου 119 του ν. 5078/2024 δύναται να (επανα)χορηγηθεί δικαιούμενη σύνταξη (μετά από αίτημα των δικαιοδόχων τέκνων) ΚΑΙ στις περιπτώσεις που ο θάνατος είχε επέλθει πριν τις 13-5-2016 και η σύνταξή τους είχε διακοπεί, αφού δεν συνέτρεχαν τότε οι λόγοι καταβολής της (είτε λόγω συμπλήρωσης του 18ου έτους της ηλικίας είτε λόγω εργασίας τους είτε λόγω της μη προσκόμισης βεβαίωσης σπουδών). Το 24ο έτος είναι καθοριστικό λόγω της ρητής διατύπωσης του νόμου.
2. Η εξαίρεση των τέκνων θανόντων, ασφαλισμένων στο πρώην ΟΑΕΕ
Όμως εξαιρούνται τα τέκνα θανόντων ασφαλισμένων ή συνταξιούχων του πρώην ΟΑΕΕ, των οποίων η συνταξιοδότηση μπορούσε να παραταθεί έως το 26ο έτος της ηλικίας τους. Για λόγους χρηστής διοίκησης, εφόσον τα αιτήματα αυτών των δικαιοδόχων τέκνων έχουν υποβληθεί πριν από τις 20-12-2023, αυτά θα κριθούν βάσει των προϊσχυουσών καταστατικών διατάξεων.
Αν η σύνταξη του τέκνου είχε διακοπεί πριν τις 20-12-2023, θα υποβληθεί νέο αίτημα στον ΕΦΚΑ, με τα οικονομικά αποτελέσματα της επαναχορηγούμενης σύνταξης να αρχίζουν από την 1η του επόμενου μήνα της αιτήσεώς του και το νωρίτερο από 20-12-2023, το δε μερίδιο του τέκνου του οποίου η σύνταξη επαναχορηγείται, αφαιρείται από τα τυχόν άλλα δικαιοπάροχα μέλη στα οποία είχε μεταβιβαστεί.
Στην περίπτωση επαναχορήγησης της διακοπείσας σύνταξης (κατόπιν αίτησης του δικαιοδόχου τέκνου) πρέπει να εκδίδεται απόφαση Διευθυντή.
3. Παραδείγματα
Παράδειγμα 1ο: Συνταξιούχος απεβίωσε τον Φεβρουάριο 2001 με σύνταξη 1.000ευρώ και η σύνταξή του μεταβιβάστηκε σε χήρα και τέκνο ως διακαιοδόχα πρόσωπα. Το ποσοστό τής μεταβιβασθείσας σύνταξης ήταν 70% της σύνταξης του θανόντος δηλαδή 700 ευρώ, ισομερώς καταβαλλόμενη στα δύο δικαιοδόχα πρόσωπα, κατά 35% έκαστος (350 ευρώ χήρα +350 ευρώ τέκνο). Το τέκνο ελάμβανε τη σύνταξή του έως την ενηλικίωσή του, δηλαδή μέχρι τη συμπλήρωση του 18ου έτους της ηλικίας του ή το 22ο έτος σε περίπτωση σπουδών σε δημόσιο Ι.Ε.Κ. ακόμα και σε περίπτωση λήξης των σπουδών του προ του 24ου έτους της ηλικίας του και σε κάθε περίπτωση όχι πέραν του 24ου έτους.
Με τη διακοπή της σύνταξης του τέκνου, το μερίδιό του μεταφέρεται στην συνδικαιούχο χήρα, η οποία πλέον θα λαμβάνει τη σύνταξη ακέραιη (700 ευρώ). Τώρα το τέκνο μπορεί να αιτηθεί τη συνέχιση της καταβολής της μέχρι το 24ο έτος της ηλικίας του και με την επαναχορήγηση του μεριδίου, η χήρα θα μοιράζεται πάλι το ποσό των 700 ευρώ, κατά 350 ευρώ έκαστος.
Παράδειγμα 2ο: Αν, στο προηγούμενο παράδειγμα ο θάνατος είχε συμβεί μετά τις 13-5-2016, τα τέκνα δεν εμπίπτουν στη συγκεκριμένη διάταξη, επειδή τα δικαιοδόχα πρόσωπα της μεταβιβασθείσας σύνταξης έχουν διακριτά μερίδια.
Β. Για τη χορήγηση σύνταξης σε αμφοτεροπλεύρως ορφανά τέκνα
Με τις διατάξεις του ν. 5078/2023, χορηγείται σε δικαιοδόχο τέκνο αμφοτεροπλεύρως ορφανό, με ενιαίο ποσοστό σύνταξη λόγω θανάτου, το ποσοστό σύνταξης που μεταβιβάζεται σε όλους τους φορείς του e-ΕΦΚΑ και η οποία εφεξής θα καταλαμβάνει και τις περιπτώσεις προσώπων που δικαιούνται σύνταξη από το τέως Δημόσιο.
Συγκεκριμένα, με τη διάταξη της περ. γ τηςπαρ.4τουάρθρου 12του ν.4387/2016, όπως ισχύει με τηνπαρ.2τουάρθρου 119του ν.5078/2023, κάθε τέκνο δικαιούται το 25% της σύνταξης του θανόντα γονέα του. Για το αμφοτεροπλεύρως ορφανό τέκνο, το ποσοστό της σύνταξης που δικαιούται, ορίζεται στο 50% από κάθε σύνταξη των δικαιοπαρόχων γονέων του. Σε περίπτωση ύπαρξης τέκνων πέραν του ενός, τους χορηγείται ισομερώς το 100% της σύνταξης των θανόντων γονέων.
Για τις άγαμες θυγατέρες δικαιοδόχες σύνταξης λόγω θανάτου του ασφαλισμένου ή συνταξιούχου γονέα τους, δεν χρειάζεται έλεγχος εισοδήματος, μέχρι την συμπλήρωση του 24ου έτους ηλικίας τους (ημεροχρονολογία γέννησής τους).
Επίσης, στην περίπτωση του άρθρου 119του ν.5078/2023εμπίπτουν και οι εκκρεμείς αιτήσεις συνταξιοδότησης (άρθρο 155παρ.4του ν.5078/2023)με τα οικονομικά αποτελέσματα να εκκινούν από την ημερομηνία υποβολής τής νέας αίτησης και το νωρίτερο στις 20-12-2023 (ημερομηνία δημοσίευσης του ν. 5078/2023).
Γ. Η περίπτωση των αμφοτεροπλεύρως ορφανών τέκνων με αναπηρία
Οι περιπτώσεις δικαιοδόχων τέκνων αμφοτεροπλεύτως ορφανών και με αναπηρία αντιμετωπίζονται ενιαία από όλους τους ενταχθέντες φορείς στον e-ΕΦΚΑ, συμπεριλαμβανομένου του ΝΑΤ και Δημοσίου, ως εξής:
1) Ανάπηρο και ορφανό τέκνο και από τους δύο γονείς του, με μία σύνταξη από τον ένα θανόντα γονέα. Αν το παιδί είναι ανάπηρο και ορφανό και από τους δύο γονείς του, δικαιούται το 100% της σύνταξης του θανόντος γονέα του, εφόσον συντρέχουν αθροιστικά οι εξής προϋποθέσεις:
-Πάσχει από νοητική στέρηση ή αυτισμό ή από πολλαπλές βαριές αναπηρίες ή από χρόνιες ψυχικές διαταραχές που επιφέρουν μόνιμο ποσοστό αναπηρίας 67% και άνω.
-Έχει επέλθει αναπηρία πριν την συμπλήρωση του 24ου έτους της ηλικίας του.
-Το τέκνο δεν ασκεί υπακτέα στην ασφάλιση του e-ΕΦΚΑ απασχόληση, με εξαίρεση τις περιπτώσεις του άρθρου 23 του ν.4488/2017περί απασχόλησης λόγω ψυχικών παθήσεων. Στην περίπτωση αυτή, η ανάληψη μισθωτής απασχόλησης ή αυτοαπασχόλησης, ενδείκνυται για λόγους ψυχοκινητικής αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης και δεν επηρεάζει την κρίση αξιολόγησης αναπηρίας περί ανικανότητας για κάθε βιοποριστική εργασία που πιστοποιείται από τα Κ.Ε.Π.Α.
-Δεν λαμβάνει σύνταξη εξ ιδίου δικαιώματος.
2) Ορφανό και ανάπηρο τέκνο και από τους δύο γονείς του που λαμβάνει δύο συντάξεις
Σε περίπτωση που το τέκνο με αναπηρία δικαιούται κύρια σύνταξη και από τον έτερο θανόντα γονέα, λαμβάνει το 100% της μεγαλύτερης σε ύψος σύνταξης και το 50% της δεύτερης σύνταξης.
Αν τα τέκνα με αναπηρία είναι περισσότερα του ενός, τα ως άνω ποσοστά της σύνταξης κατανέμονται ισομερώς.
Αν στην ως άνω κατηγορία υπάρχουν και δικαιοδόχα τέκνα χωρίς αναπηρία, τότε το πλήρες ποσό της σύνταξης του θανόντος γονέα κατανέμεται ισομερώς, πλην όμως, στα αμφοτεροπλεύρως ορφανά τέκνα με αναπηρία, χορηγείται προσαύξηση 20%. Αν τα ανωτέρω ποσά υπερβαίνουν το πλήρες ποσό της σύνταξης του θανόντος γονέα, τότε τα ποσοστά των δικαιοδόχων σύνταξης παιδιών χωρίς αναπηρία, μειώνονται ισομερώς. Μετά τη διακοπή της σύνταξης των δικαιοδόχων τέκνων χωρίς αναπηρία, λόγω συμπλήρωσης του 24ου έτους της ηλικίας τους, το ποσοστό που τους αναλογεί, προσαυξάνει ισομερώς τη σύνταξη των αμφοτεροπλεύρως ορφανών τέκνων με αναπηρία.
Τα ανωτέρω ισχύουν ανεξαρτήτως της ημερομηνίας θανάτου τού δικαιοπαρόχου γονέα και σε καμία περίπτωση η καταβαλλόμενη σύνταξη δεν υπερβαίνει το 100% της σύνταξής του.
3) Αμφοτεροπλεύρως ορφανά τέκνα με ή χωρίς αναπηρία και επιζών ή διαζευγμένος σύζυγος
Αν σε αυτήν την κατηγορία δικαιοδόχων τέκνων υπάρχει και σύζυγος, τότε η σύνταξη θα επιμεριστεί σύμφωνα με το άρθρο 12του ν.4387/2016 (παρ.4.περ. Α, Β, Γ).
Στις διατάξεις του άρθρου 119 του ν. 5078/2023 και στην 24/2024 Εγκύκλιο του e-ΕΦΚΑ, διευκρινίζεται επίσης ότι:
• Σε κάθε περίπτωση εξακολουθούν να ισχύουν οι διατάξεις του άρθρου 12του ν.4387/2016, όπως αυτές τροποποιήθηκαν και ισχύουν με το άρθρο 1του ν.4499/2017περί κατωτάτων ορίων.
• Τα οικονομικά αποτελέσματα που προκύπτουν από την εφαρμογή των διατάξεων της παρ.6 του ν.4019/2011, με τις οποίες υπήρχε η δυνατότητα παράτασης της συνταξιοδότησης λόγω θανάτου, μεταξύ του 18ου έτους της ηλικίας των τέκνων και του μήνα έναρξης του ακαδημαϊκού έτους, μέχρι τις 19-12-2023, εξακολουθούν να ισχύουν.
• Οι εκκρεμείς αιτήσεις συνταξιοδότησης εμπίπτουν στο άρθρο 119 του ν.5078/2023.
Συμπερασματικά, είναι γεγονός ότι η νέα ρύθμιση του άρθρου 119 του ν. 5078/2023, έστω και με καθυστέρηση ετών, επιχειρεί να αντιμετωπίσει κάποια από τα ζητήματα που απασχολούν την χρήζουσα ιδιαίτερης μέριμνας κατηγορία αυτή των συνανθρώπων μας.
Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, η προϋπόθεση της διάγνωσης της αναπηρίας τού τέκνου πριν το 24ο έτος της ηλικίας του, καθώς και η διαπίστωση μόνιμου ποσοστού αναπηρίας πάνω από 67%, προκειμένου τα αμφοτεροπλεύρως ορφανά τέκνα με αναπηρία να έχουν δικαίωμα στην σύνταξη των γονέων τους, αφορούν σε ιδιαζόντως αυστηρές και άδικες διατάξεις που πρέπει να αναθεωρηθούν, με γνώμονα την εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης εκείνων των συνανθρώπων μας που έμελλε, κάποια στιγμή στη ζωή τους, να αντιμετωπίσουν πολύ βαριές αναπηρίες δίχως την στήριξη του στενού πυρήνα της οικογένειάς τους.
• Η Αγγελική Α. Μητροπούλου είναι Διδάκτωρ-Δικηγόρος