- Οι σκέψεις που ακολουθούν διατυπώνονται με την ευκαιρία του σημαντικού συμβολισμού της 1ηςΟκτωβρίου ως Παγκόσμιας Ημέρας Ηλικιωμένων.
Του Γιώργου Βλασσόπουλου
Στις σύγχρονες κοινωνίες, η αποξένωση είναι μία δύσκολη κατάσταση για κάθε άνθρωπο. Όμως επηρεάζει πολύ περισσότερο τους ηλικιωμένους λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών της καθημερινότητάς τους, ιδίως μάλιστα αν έχουν κάποια μορφή αναπηρίας.
Σε παλαιότερο άρθρο μας είχαμε αναφερθεί σε μία εξαιρετική ερευνητική εργασία της διακεκριμένης καθηγήτριας Sophie Guthmuller με σχετικό θέμα και τίτλο «Loneliness among ot her adults in Europe», που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάιο (journals.plos.org). Η εργασία αυτή βασίστηκε σε πλούσιο υλικό στο πλαίσιο της Έρευνας για την υγεία, τη γήρανση και τη συνταξιοδότηση στην Ευρώπη (SHARE).
Υπενθυμίζεται ότι η τρέχουσα δεκαετία (2021-2030) έχει αποκληθεί από τον ΟΗΕ «Δεκαετία Ενεργούς Γήρανσης» για να τονιστεί η ανάγκη μεγαλύτερης συμμετοχής των ηλικιωμένων στο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι μέσα σε ένα ασφαλές και υγιές περιβάλλον ζωής τους.
Επιβεβαιώθηκε, λοιπόν, στην ως άνω έρευνα ότι η κατάσταση της υγείας είναι βασικός παράγων μοναξιάς σε ποσοστό επιρροής 50%, όπως και το εν γένει κοινωνικό περιβάλλον (επίδραση σε ποσοστό 27%) που συναρτώνται με το φαινόμενο της αποξένωσης στη Τρίτη Ηλικία. Διευκρινίζεται ότι η έννοια της υγείας, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), δεν σημαίνει απλά απουσία ασθένειας ή αναπηρίας, αλλά ευεξία. Προφανώς όμως η ύπαρξη αναπηρίας οιασδήποτε μορφής (σωματικής, ψυχικής, νοητικής) σε ηλικιωμένους πολλαπλασιάζει τις καθημερινές δυσκολίες τους, όπως καταδείχθηκε σε παγκόσμια κλίμακα ακόμη περισσότερο τη περίοδο της πανδημίας, οπότε άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) τρίτης ηλικίας αποτελούν εκ των πραγμάτων ομάδα υψηλής προτεραιότητας.
Θετικά βήματα
Ασφαλώς η κάρτα αναπηρίας, η διευκόλυνσή τους στα ΚΕΠΑ με απλοποίηση των σχετικών διαδικασιών, η ενίσχυση προγραμμάτων όπως ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ σε συνδυασμό με δομές όπως οι Λέσχες Φιλίας(με περαιτέρω ενεργοποίηση ιδίως της Τοπικής Αυτοδιοίκησης), η θεσμοθέτηση του προσωπικού βοηθού είναι θετικά βήματα. Τα βήματα αυτά βεβαίως οφείλουν να εντάσσονται σε μία συστηματική στρατηγική προστασίας της υγείας των ηλικιωμένων με όραμα και με έμφαση στους ηλικιωμένους με αναπηρίες.
Αυτό άλλωστε επιτάσσει – μεταξύ άλλων- και η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα ΑΜΕΑ που έχει κυρώσει και η χώρα μας με τον νόμο4074/2012, οπότε έχει υπερνομοθετική ισχύ (σύμφωνα με άρθρο 28 Συντάγματος). Επιπλέον υφίσταται σχετική ενωσιακή και εθνική νομοθεσία που πρέπει να τηρούνται πιστά στο πλαίσιο θεμελιωδών συνταγματικών αρχών, όπως του κοινωνικού κράτους δικαίου (άρθρο 25 Σ), της προστασίας της υγείας (άρθρο 21 Σ), αλλά και της ισότητας σε συνδυασμό με τη λήψη θετικών μέτρων υπέρ κοινωνικά ευπαθών ομάδων, όπως είναι τα άτομα με ειδικές ανάγκες, ιδίως μάλιστα μεγαλύτερης ηλικίας(άρθρο 4,116 Σ).
Πάντως, η καλή γνώση των προσωπικών χαρακτηριστικών κάθε ηλικιωμένου σε συνδυασμό με την αποτύπωση του τρόπου ζωής του κατά τη παιδική ηλικία του μπορούν να συμβάλλουν, σύμφωνα με ειδικές μελέτες, σε μία καλύτερη διαμόρφωση των σχετικών εφαρμοσμένων δράσεων.
Σε δύο συνιστώσες
Η ενδεδειγμένη αντιμετώπιση είναι η ολιστική συνδυαστική προσέγγιση όλων των παραγόντων επιρροής με τα ειδικά χαρακτηριστικά τους. Για παράδειγμα, ο δεύτερος σημαντικότερος σε επιρροή παράγων της κοινωνικής υποστήριξης στους ηλικιωμένους, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, αναλύεται σε δύο σημαντικές συνιστώσες: αφενός το ρόλο των οικογενειακών και κοινωνικών δικτύων και αφετέρου τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες και την ενδυνάμωσή τους με ψηφιακές δεξιότητες.
Αυτές οι συνιστώσες έχουν πολλαπλασιαστική επίδραση σε περιπτώσεις ηλικιωμένων ΑΜΕΑ. Πέραν των ανωτέρω, σε μικρότερο βαθμό επιδρούν παράγοντες, όπως δημογραφικά και κοινωνικοοικονομικά δεδομένα ( σε ποσοστό 6%). Ιδιαίτερα οι μηχανισμοί που συνδέουν τη μοναχικότητα στα ευαίσθητα παιδικά χρόνια με τη μοναξιά στη Τρίτη Ηλικία, με έμφαση στη μοναξιά ή την κακομεταχείριση ηλικιωμένων ΑΜΕΑ, αξίζει να μελετηθούν ακόμη πιο επισταμένα στο μέλλον τόσο σε ερευνητικό- ακαδημαϊκό επίπεδο όσο και σε επίπεδο εφαρμοσμένης αντιμετώπισης ενισχύοντας πρωτοβουλίες που έχουν ήδη ξεκινήσει προς αυτήν την κατεύθυνση.
Υπό το πρίσμα αυτό η Αλληλεγγύη με Ενσυναίσθηση ως ατομική αρετή, αλλά και ως συλλογική αξία με θεσμική κατοχύρωση μπορεί να αποτελέσει τον καταλύτη εμπλουτισμού κάθε μελλοντικού ολοκληρωμένου και αποτελεσματικού σχεδίου συνολικής στήριξης των ΑΜΕΑ, με έμφαση σε άτομα προχωρημένης ηλικίας και βαρύτερων παθήσεων ή αναπηριών, ως αποτέλεσμα βεβαίως του ευρύτερου δυνατού κοινωνικού διαλόγου, με συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών με έμφαση στα ίδια τα ΑΜΕΑ και τους εκπροσώπους τους.
Ο ρόλος της εκπαιδευτικής διαδικασίας στην εμπέδωση ανάλογων αξιών είναι αναμφισβήτητα πρωταρχικής σημασίας. Επιπλέον, η αξιοποίηση της τεχνογνωσίας φορέων όπως η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας( ILO) το Eurofound, το γερμανικό Ινστιτούτο Robert Koch, το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛΙΝΥΑΕ) σε συνδυασμό με έξυπνη χρήση καλών πρακτικών από το εξωτερικό μπορούν να συμβάλλουν σε μία δημιουργική πορεία θωράκισης της υγείας και των ηλικιωμένων, ιδίως σε περιόδους κρίσεων, με όρους αξιοπρέπειας, χωρίς αποκλεισμούς και εξαιρέσεις, για μία αληθινά συμπεριληπτική κοινωνία στη πράξη…
- Ο Γιώργος Βλασσόπουλος είναι Δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής
