Οι Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου για την Κύπρο

Το Φεβρουάριο του 1959, υπογράφηκαν οι συμφωνίες της Ζυρίχης (Ελλάς-Τουρκία) και του Λονδίνου [Ηνωμένο Βασίλειο-Ελλάς-Τουρκία-Ελληνοκύπριοι (Ε/Κ)-Τουρκοκύπριοι (Τ/Κ)], με τις οποίες τερματίστηκε η βρετανική κυριαρχία και ιδρύθηκε το ανεξάρτητο Κυπριακό κράτος. Υπήρξε ένας σημαντικός σταθμός στην ιστορία της Μεγαλονήσου, ο οποίος μπορούσε να αποτελέσει την τελική λύση του «Κυπριακού Προβλήματος», ωστόσο η εφαρμογή τους δεν μακροημέρευσε, χωρίς όμως ποτέ να καταργηθούν. Οι αιτίες που οδήγησαν στην σύναψη των συμφωνιών, η τότε επικρατούσα κατάσταση και οι συνέπειες μετά τη κατάργησή τους αναδεικνύουν τη σπουδαιότητά τους.

Τα Κύρια Γεγονότα της Περιόδου 1947-1960

1 Νοεμβρίου 1947, πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία η πρώτη συνεδρίαση της Διασκεπτικής Συνελεύσεως της Κύπρου μετά από πρόσκληση του Βρετανού κυβερνήτου Λόρδου Τόμας Ουΐνστερ. Η συνέλευση αποσκοπούσε στην υποβολή προτάσεων εκ μέρους του κυπριακού λαού για την κατάρτιση συντάγματος, ώστε να εξασφαλισθεί η συμμετοχή του στην διαχείριση των κοινών. Δύο χρόνια μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν το περισσότερο που μπορούσε να δώσει η Μεγάλη Βρετανία και θα μπορούσε να οδηγήσει με ομαλό τρόπο στη αυτοδιάθεση και την ανεξαρτησία. Η πρόταση καταψηφίσθηκε.

15 και 22 Ιανουαρίου 1950, σε δημοψήφισμα που διενεργήθηκε από την εκκλησία της Κύπρου το 95,71% των Ε/Κ ψήφισαν υπέρ της ενώσεως μετά της Ελλάδος (215.000 σε σύνολο 224.000). Όλα τα πολιτικά κόμματα υποστήριξαν την ένωση. Η προοπτική της ενώσεως είχε το πλεονέκτημα της ομόθυμου υποστηρίξεως τόσο του ελληνικού, όσο και του κυπριακού λαού. Οδήγησε όμως σε ρήξη την Ελλάδα και την Τουρκία, με την ένοπλη σύγκρουση να επαπειλείται ως η μοιραία κατάληξη σε περίπτωση πραγματοποιήσεως της.

13 Σεπτεμβρίου 1950, ο Μητροπολίτης Κιτίου Μακάριος (1913-1977) σε ηλικία 37 χρονών εκλέχθηκε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου ως Μακάριος Γ΄. Το 1960 εκλέχθηκε πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1977 με μια μικρή διακοπή από τον Ιούλιο έως το Δεκέμβριο του 1977. Υπήρξε ο αδιαμφησβήτητος ηγέτης του κυπριακού ελληνισμού, οποίος επηρέασε τις εξελίξεις και χρεώνεται το μερίδιο της ιστορικής ευθύνης που του αναλογεί για την κατάσταση που διαμορφώθηκε στη 17ετία της παντοδυναμίας του.

18 Φεβρουαρίου 1952, η Ελληνική Βουλή επικύρωσε την συμφωνία εντάξεως της χώρας μας στον ΝΑΤΟ (Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου-North Atlantic Treaty Organization). Η Τουρκία εισήλθε στο ΝΑΤΟ ταυτόχρονα με τη χώρα μας.

8 Φεβρουαρίου 1953, στην Άγκυρα, η Ελλάδα, η Τουρκία και η Γιουγκοσλαβία υπέγραψαν το Βαλκανικό Σύμφωνο Συμφωνία Φιλίας και Συνεργασίας.

7 Μαρτίου 1953, συνήλθε στην Αθήνα η «Επιτροπή Απελευθερώσεως της Κύπρου» της οποίας προΐστατο ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Οι 12 παρευρισκόμενοι έδωσαν πανηγυρικό όρκο, τον οποίο στην συνέχεια υπέγραψαν, τασσόμενοι υπέρ του ενόπλου αγώνος για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες.

1 Απριλίου 1955, ξεκίνησε ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελληνοκυπρίων για την αποτίναξη της βρετανικής κυριαρχίας και την ένωση μετά της Ελλάδος. Την ίδια ημέρα κυκλοφόρησε η πρώτη επαναστατική προκήρυξη της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) την οποία υπέγραφε «Ο Αρχηγός Διγενής». Επρόκειτο για τον κυπριακής καταγωγής απόστρατο Αντισυνταγματάρχη του Ελληνικού Στρατού Γεώργιο Γρίβα (1897-1974).

3 Οκτωβρίου 1955, άρχισαν οι συνομιλίες μεταξύ του Βρετανού Κυβερνήτου της Κύπρου Τζων Χάρντινγκ και του Μακαρίου, οι οποίες έληξαν άδοξα το Φεβρουάριο του 1956. Η βασική αιτία απορρίψεως αποτέλεσε το γεγονός ότι, παρόλο που υπήρχε δέσμευση για τη παροχή της αυτοδιαθέσεως, δεν υπήρχε ο ακριβής καθορισμός της ημερομηνίας της. Η ιστορία της Κύπρου θα είχε διαφορετική εξέλιξη εάν υιοθετούνταν οι βρετανικές προτάσεις, οι οποίες πρόσθεσαν ένα ακόμη κρίκο στη αλυσίδα των χαμένων ευκαιριών.

9 Μαρτίου 1956, οι Βρετανοί συνέλαβαν το Μακάριο στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας, λίγο πριν την επιβίβασή του σε αεροσκάφος με προορισμό την Αθήνα. Ο Αρχιεπίσκοπος και η συνοδεία του μεταφέρθηκαν στη Βρετανική αποικία στις Σεϋχέλλες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των σχέσεων Ελλάδος και Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ αποτέλεσε την αφορμή μεγάλων διαδηλώσεων κυρίως στη Αθήνα.

10 Μαΐου 1956, ο 22χρονος Ανδρέας Δημητρίου και ο 23χρονος Μιχαλάκης Καραολής ήσαν οι δύο πρώτοι μάρτυρες του κυπριακού αγώνος, που εκτελέστηκαν δια απαγχονισμού στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας. Ακολούθησαν άλλοι 7, ενώ 85 συνολικά έπεσαν μαχόμενοι. Στην Αθήνα έγιναν ογκώδεις διαδηλώσεις.

29 Οκτωβρίου- 7 Νοεμβρίου 1956, το Ισραήλ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία επετέθησαν κατά της Αιγύπτου, με σκοπό τον έλεγχο της διώρυγος του Σουέζ. Οι τρεις χώρες απέσυραν τις δυνάμεις τους, μετά από απόφαση του ΟΗΕ και ισχυρή πίεση τόσο των ΗΠΑ (Πρόεδρος Ντουάιτ Αϊνζεχάουερ), όσο και της Σοβιετικής Ενώσεως [Νικίτα Χρουστσόφ). Ο Άντονυ Ήντεν  παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία του Ηνωμένου Βασιλείου και τον διαδέχθηκε ο Χάρολντ Μακμίλλαν.

28 Μαρτίου του 1957, οι Βρετανοί απελευθέρωσαν τον Μακάριο. Το πετρελαιοφόρο «Olympic Thunder (Κεραυνός του Ολύμπου)» του Αριστοτέλη Ωνάση μετέφερε τον Εθνάρχη στη Μαδαγασκάρη και στις 17 Απριλίου (Μεγάλη Πέμπτη) έγινε ενθουσιωδώς δεκτός από το Αθηναϊκό λαό.

23 Οκτωβρίου 1957, O Χιου Φουτ διαδέχθηκε τον Χάρντινγκ μετά την παραίτησή του, στη θέση του τελευταίου Κυβερνήτου της Κύπρου.

Τα Συμφέροντα των Πρωταγωνιστών

Το Ηνωμένο Βασίλειο επιθυμούσε κυρίως τη διατήρηση των βάσεων στη Κύπρο (Ακρωτηρίου-Επισκοπής και Δεκέλειας εκτάσεως 254 χλμ² και δεν ήθελε τη σύγκρουση μεταξύ Ε/Κ και Τ/Κ. Η εκδίωξη των Βρετανών από την Αίγυπτο αναβάθμιζε τον ρόλο της Κύπρου για τον έλεγχο των συμφερόντων τους στην περιοχή, όπου σχεδίαζαν να μεταφέρουν και το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής.

Οι ΗΠΑ δεν ήθελαν σε καμία περίπτωση την διατάραξη των σχέσεων συμμάχων κρατών μελών του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο και τον έλεγχο της Κύπρου από την Σοβιετική Ένωση στην κορύφωση του ψυχρού πολέμου.

Η Ελλάδα επιδίωκε ως μέγιστο την ένωση και ως ελάχιστο την ανεξαρτησία της Κύπρου. Την ενδιέφερε η διατήρηση καλών σχέσεων με την Τουρκία λόγω της συμμετοχής μας τόσο στο ΝΑΤΟ, όσο και στο Βαλκανικό σύμφωνο, αλλά κυρίως για τη προστασία των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως και των Ε/Κ. Δεν επιθυμούσε τη διατάραξή των σχέσεων με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Η Τουρκία επιθυμούσε τη διχοτόμηση, θεωρούσε ως αιτία πολέμου την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, όπως επίσης και την υπαγωγή των Τ/Κ υπό Ε/Κ διοίκηση.

Η πλειοψηφία των Ε/Κ επιθυμούσε την ένωση, στόχευε στην αυτοδιάθεση σε πρώτο χρόνο και την πλήρη ανεξαρτησία στη συνέχεια, ασκώντας το μεγαλύτερο δυνατό έλεγχο.

Η πλειοψηφία των Τ/Κ επιθυμούσε τη πλήρη απεξάρτηση τους από τον έλεγχο των Ε/Κ και την ένωση με τη Τουρκία.

19 Ιουνίου1958, ο Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Χάρολντ Μακμίλαν, πρότεινε ένα σχέδιο «Τριπλής Συγκυριαρχίας» Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας στην Κύπρο. Θα υπήρχε Βρετανός κυβερνήτης, ο οποίος θα είχε ως συνεργάτες έναν εκπρόσωπο της Ελλάδας και έναν της Τουρκίας. Το σχέδιο δεν έγινε αποδεκτό ούτε από το Μακάριο, ούτε από την Ελλάδα γιατί στην ουσία οδηγούσε στη διχοτόμηση. Ο Καραμανλής απείλησε με αποχώρηση από το ΝΑΤΟ και επεσήμανε το κίνδυνο ελληνοτουρκικής συρράξεως. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Αϊνζεχάουερ ανέλαβε δράση και μετά από παρέμβαση του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ Πολ Σπάακ η Ελλάδα και η Τουρκία συμφώνησαν να προχωρήσουν σε ένα καθεστώς ανεξαρτησίας με την αναλογική συμμετοχή των Ε/Κ και Τ/Κ στην άσκηση της εξουσίας. Ο Καραμανλής και ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές αποφάσισαν να συναντηθούν στη Ζυρίχη.

Η Συμφωνία της Ζυρίχης

Την 5^η Φεβρουαρίου 1959, οι αντιπροσωπείες της Ελλάδος και της Τουρκίας αφίχθηκαν στη Ζυρίχη. Τον Καραμανλή συνόδευαν ο Υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ, ο πρέσβης Ξανθόπουλος Παλαμάς, ο διπλωμάτης Δημήτριος Μπίτσιος  και ανώτερα στελέχη του ΥΠΕΞ. Ο Τούρκος Πρωθυπουργός Μεντερές είχε μαζί του τον Υπουργό Εξωτερικών Ζορλού  και ομάδα διπλωμάτων. Οι συνομιλίες διεξήχθησαν σε καλό πνεύμα και οι δύο χώρες συμφώνησαν στα εξής:

1. Το πολίτευμα της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας θα ήταν Προεδρικό, θα αποτελούσε μέλους του ΟΗΕ και θα είχε δική της σημαία.
2. Η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητα θα εξασφαλίζονταν από μία Συνθήκη Εγγυήσεως  και μία Συνθήκη Συμμαχίας της Ελλάδος και της Τουρκίας, με τις οποίες θα εγγυόντουσαν την ύπαρξη της Κύπρου και θα είχαν συνταγματική ισχύ.

• Αποκλείονταν η ένωση της Κύπρου με άλλη χώρα, όπως και ή έμμεση ή άμεση διχοτόμησή της.

1. Οι επίσημες γλώσσες θα ήσαν η Ελληνική και η Τουρκική.
2. Τη θέση του Προέδρου θα την καταλάμβανε Έλληνας και του Αντιπροέδρου Τούρκος, με πενταετή θητεία, κατόπιν χωριστών εκλογών των δύο κοινοτήτων.
3. Αμφότεροι θα είχαν δικαίωμα βέτο σε θέματα αμύνης, εσωτερικής ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής. Επιπλέον θα είχαν το δικαίωμα αναπομπής στη βουλή για περαιτέρω συζήτηση κάθε νόμου και διατάγματος.

• Η κυβέρνηση θα απαρτιζόταν από 7 (επτά) Ελληνοκύπριους και 3 (τρεις) Τουρκοκύπριους Υπουργούς, ο ένας εκ των οποίων θα αναλάμβανε το Υπουργείο Οικονομικών, ή Αμύνης, ή Εξωτερικών.
• Η Βουλή θα συγκροτείτο από 80 μέλη [το 70% από Ε/Κ (56 βουλευτές) και το 30% από Τ/Κ (24 βουλευτές)], οι οποίοι θα εκλέγονταν από τις κοινότητες τους, μετά από ελεύθερη και μυστική ψηφοφορία.

2. Η αναλογία 70-30 θα ίσχυε στο προσωπικό της δημοσίας διοικήσεως και στη αστυνομία η οποία θα αριθμούσε 2.000 άνδρες.
3. Ο στρατός θα είχε δύναμη 2.000 ανδρών, αλλά η συμμετοχή θα ήταν 60% Ε/Κ και 40% Τ/Κ.
4. Για την τοπική αυτοδιοίκηση θα ενεργούνταν ξεχωριστές εκλογές. Στους Δήμους Αμμοχώστου, Κερύνειας, Λάρνακος, Λεμεσού και Πάφου θα λειτουργούσαν ξεχωριστοί Δήμοι.

• Στο νησί θα εγκαθίσταντο στρατιωτική Ελληνική Δύναμις 950 ανδρών [(ΕΛΔΥΚ Ελληνική Δύναμις Κύπρου)] και αντίστοιχη Τουρκική δυνάμεως 650 ανδρών [(ΤΟΥΡΔΥΚ Τουρκική Δύναμις Κύπρου)]. Συμφωνήθηκε η δημιουργία μικτού τριμερούς στρατηγείου, η διοίκηση του οποίου θα αναλαμβάνονταν περιοδικά από τη Βρετανία, την Ελλάς και την Τουρκία .

Η Μυστική Συμφωνία

Ο Καραμανλής με το Μεντερές σύναψαν επίσης μία μυστική συμφωνία «κυρίων» η οποία προέβλεπε:

1. Την ένταξη της Κύπρου ΝΑΤΟ και την εγκατάσταση νατοϊκών βάσεων κατόπιν κοινής συμφωνίας.
2. Την κήρυξη του κυπριακού κομμουνιστικού κόμματος ΑΚΕΛ (Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού) ως παρανόμου.

• Τον ορισμό δια κληρώσεως του πρώτου Διοικητού του τριμερούς Στρατηγείου.

1. Τη χορήγηση γενικής αμνηστίας.
2. Την κατάρτιση του Συντάγματος το ταχύτερο δυνατό από επιτροπή αποτελούμενη από ένα Έλληνα, ένα Τούρκο, ένα Ε/Κ και ένα Τ/Κ.

Η Συμφωνία της Ζυρίχης  υπογράφηκε την 11^η Φεβρουαρίου 1959 και στην συνέχεια οι δύο πρωθυπουργοί ανέλαβαν την υποχρέωση να την γνωστοποιήσουν στους άμεσα ενδιαφερομένους Ε/Κ και Τ/Κ προς έγκριση.

Οι Διαβουλεύσεις των Αθηνών

Ο Καραμανλής αμέσως μετά την επιστροφή του από την Ελβετία ενημέρωσε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, παρουσία του Αντιπροέδρου της Κυβερνήσεως Παναγιώτη Κανελλόπουλου, του Υπουργού Προεδρίας Κωνσταντίνου Τσάτσου και των διπλωματών Δημητρίου Μπίτσιου και Άγγελου Βλάχου. Ο Μακάριος αποδέχθηκε τη συμφωνία και στο ανακοινωθέν του επεσήμανε ότι, «Η επιτευχθείσα συμφωνία έθετε τα θεμέλια για μια άμεση και ειρηνική λύση του Κυπριακού». Την αποδοχή της Συμφωνίας της Ζυρίχης ως την καλύτερη εφικτή λύση έγραψε και στην επιστολή που απέστειλε στον Αρχηγό της ΕΟΚΑ Γεώργιο Γρίβα, τονίζοντας ότι η λύση της ενώσεως δεν ήταν δυνατό να επιβληθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Τουρκία. Ο Γρίβας απάντησε ότι δεν μπορούσε να δεχτεί τη παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στη Κύπρο για κανένα λόγο. Εξέφρασε επίσης τη πικρία του για την καθυστέρηση στην ενημέρωσή του. Ο Μακάριος είπε στο Καραμανλή ότι ήθελε να διαπραγματευθεί για ορισμένες βελτιώσεις με Τ/Κ και δεν του άρεσε η ιδέα να φαίνεται να υπογράφει όποιο κείμενο του έφερναν μπροστά του. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός του κατέστησε σαφές ότι δεν μπορούσε να γίνει καμία συζήτηση για αλλαγή των συμφωνημένων στη Ζυρίχη στη κύρια διάσκεψη παρά μόνο στο περιθώριο, αλλιώς θα επέστρεφαν στο σχέδιο του Μακμίλλαν. Στην Αθήνα ήρθαν από τη Κύπρο ο Μητροπολίτης Κιτίου ως αναπληρωτής Εθνάρχης, ο ηγούμενος της Μονής Κύκκου Χρυσόστομος και οι Δήμαρχοι των 5 μεγαλύτερων πόλεων της Κύπρου. Τα μέλη του Εθναρχικού Συμβουλίου Νίκος Κρανιδιώτης και Ζήνων Ρωσσίδης τάχθηκαν κατά των συμφωνιών επικαλούμενοι ότι οι «Προτάσεις Τζον Χάρντινγκ» (Ιανουάριος 1956) ήσαν καλύτερες.

Αυτή είναι η ανίατος νόσος του Κυπριακού Προβλήματος, η απόρριψης της τρέχουσας λύσεως γιατί η προηγούμενη ήταν ευνοϊκότερη. Οι Κύπριοι κληρικοί τάχθηκαν υπέρ της Συμφωνίας της Ζυρίχης. Την 13^η Φεβρουαρίου, ο Καραμανλής πληροφορηθείς τις παλινωδίες του Μακαρίου το κάλεσε στη οικία του και τον ρώτησε ευθέως εάν ήταν έτοιμος να πάει στο Λονδίνο να υπογράψει τις συνθήκες όπως είχαν, ειδάλλως να ακυρωθεί η σύσκεψη. Την επομένη έλαβε την διαβεβαίωσή του ότι ήταν έτοιμος να υπογράψει τα συμφωνηθέντα στη Ζυρίχη. Ο Γρίβας όταν πληροφορήθηκε από το ραδιόφωνο ότι είχαν κληθεί 23 προσωπικότητες από την Κύπρο για να εκφράσουν τις απόψεις τους, παραβλέποντας την δική του, αγανάκτησε και τάχθηκε κατά της συμφωνίας αρνούμενος να δεχτεί τη στάθμευση τουρκικού στρατού στην Κύπρο.

Η «Μάχη» της Αγγλίας

Την 12^η Φεβρουαρίου 1959, οι ΥΠΕΞ Ελλάδος και Τουρκίας, Αβέρωφ και Ζορλού μετέβησαν στην Λονδίνο και ζήτησαν από τους Βρετανούς να υπογράψουν τα συμφωνηθέντα χωρίς αλλαγές. Η απόκριση ήταν θετική, αλλά ζήτησαν να αναγραφεί σαφώς το άρθρο για τη διατήρηση των βάσεων τους και ζήτησαν τουλάχιστο μια 10μηνη περίοδο μέχρι την εφαρμογή των συμφωνιών.

Την 15^η Φεβρουαρίου ο Μακάριος συνοδευόμενος από 50μελή ομάδα έφθασε στην Αγγλία και κατέλυσε στο ξενοδοχείο Ντόρτσεστερ. Την επομένη το πρωί η συντριπτική πλειοψηφία αυτών που συνόδευε το Μακάριο τάχθηκε κατά των συμφωνιών, αλλά δεσμεύτηκαν να τον υποστηρίξουν σε όποια απόφαση και να λάβει. Όταν ο Αβέρωφ πληροφορήθηκε τα συμβαίνοντα έστειλε τους Μπίτσιο, Ρούφο και Βλάχο να τον μεταπείσουν. Ακολούθησε μια επεισοδιακή συνάντηση, όπου ο Μακάριος απείλησε ότι θα παραιτηθεί. Ο ηγούμενος της Μονής Κύκκου Χρυσόστομος του είπε: «Να παραιτηθείς και να έλθει κάποιος άλλος να μας βγάλει από το αδιέξοδο και να μας δώσει την ανεξαρτησία μας». Οι Βρετανοί μη εμπιστευόμενοι το Μακάριο του ζήτησαν μια ενυπόγραφη δήλωση, η ασαφή διατύπωση της οποίας οδήγησε το Ζορλού να απειλήσει, ότι θα τινάξει τη διάσκεψη στον αέρα.

Την 16^η Φεβρουαρίου είχε ολοκληρωθεί η σύνταξη των κειμένων των συμφωνιών. Την 17^η Φεβρουαρίου το πρωί ο Καραμανλής συγκάλεσε υπουργικό συμβούλιο και έκανε ενημέρωση για τα «καμώματα» του Μακαρίου. Οι υπουργοί τον εξουσιοδότησαν να πράξη κατά την βούλησή του. Τα «καλύτερα» όμως δεν είχαν αρχίσει ακόμη.

Η 1^η Ημέρα της Διασκέψεως

Την 17^η Φεβρουαρίου στις 11:30 π.μ. στο Λάνγκαστερ Ηάουζ  ξεκίνησε η διάσκεψη. Ο Μακάριος στην εισήγησή του παραδέχθηκε ότι η συμφωνία της Ζυρίχης αποτελούσε καλή βάση για τη λύση του Κυπριακού, αλλά είχε επιφυλάξεις σε ορισμένα σημεία τα οποία ήλπιζε να διορθωθούν. Το κλίμα άλλαξε και όλοι σκεφτόντουσαν το χειρότερο. Η είδηση ότι ο Καραμανλής είχε φτάσει στην Ελληνική Πρεσβεία έδωσε την ευκαιρία να διακοπεί η διάσκεψη για την επομένη. Τα μέλη των αντιπροσωπειών της Ελλάδος και της Κύπρου έσπευσαν να συναντήσουν τον Έλληνα Πρωθυπουργό.

Ο Καραμανλής ρώτησε τον Μακάριο: «Πως είναι δυνατόν να έχετε τώρα αντιρρήσεις, αφού στην Αθήνα συμφωνήσαμε να δεχτούμε τη πρόταση των Άγγλων να μην συζητηθούν εδώ θέματα που είχαν ρυθμιστεί στη Ζυρίχη; Άλλωστε αυτά τα θέματα τα γνωρίζατε και είχατε συμφωνήσει». Στην ερώτηση του Δημάρχου της Λευκωσίας Θεμιστοκλή Δέρβη εάν αληθεύουν όσο ανέφερε ο Καραμανλής, ο Μακάριος απάντησε καταφατικά. Στη συνέχεια ο Μητροπολίτης Κιτίου Άνθιμος το ρώτησε γιατί προκαλεί αυτή τη κρίση. Τότε ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου απευθυνόμενος στον Έλληνα Πρωθυπουργό είπε: «Έχετε δίκαιον. Αλλά έχω πρόβλημα συνειδήσεως και δεν μπορώ να αναλάβω περαιτέρω ευθύνας». Ο Καραμανλής απευθύνθηκε στους άφωνους παρευρισκόμενους και σε ύφος που προοδευτικά γίνονταν εντονότερο είπε: «Ανεξαρτήτως πάντως του τι θα κάνει ο Μακάριος, για να μην εκθέσω σε γελοιοποίηση την Ελλάδα θα μετάσχω της διασκέψεως. Αλλά στο σημείο αυτό τερματίζω την κυπριακή πολιτική της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Και αν ο Μακάριος θέλει να συνεχίσει τον αγώνα θα πρέπει να αναζητήσει αλλού συμπαραστάτες». Ο Καραμανλής εγκατέλειψε την αίθουσα προφανώς οργισμένος, ενώ η σιωπή στη αίθουσα έγινε αφόρητα καταθλιπτική.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε ο Τούρκος Πρωθυπουργός συνετρίβη κατά τη φάση της προσγειώσεως στο αεροδρόμιο Κατγουικ, αλλά ευτυχώς ο Μεντερές σώθηκε ως εκ θαύματος με ελαφρά μόνο τραύματα. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά το ίδιο βράδυ, στο δείπνο που παρέθεσε ο Βρετανός Πρωθυπουργός Μακμίλλαν στη πρωθυπουργική κατοικία, αποκάλυψε στον Αβέρωφ ότι γνώριζαν που κρύβεται ο Γρίβας και μπορούσαν να το συλλάβουν ανά πάσα στιγμή. Ο Έλληνας ΥΠΕΞ τον απείλησε ότι θα τίναζε τη σύσκεψη στον αέρα και θα ξανάρχιζε το αιματοκύλισμα στην Κύπρο. Το θέμα έληξε εκεί.

Συνέχεια στη σελ. 18