Οι διώξεις κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως (6 Σεπτεμβρίου 1955)

Την 14^η Δεκεμβρίου 1954, απορρίφθηκε η πρόταση της Ελλάδος(Κυβέρνηση Αλεξάνδρου Παπάγου) να συζητηθεί στην ολομέλεια του ΟΗΕ το αίτημα της Κύπρου για αυτοδιάθεση. Την 1^η Απριλίου 1955 άρχισε ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ(Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών).

Την 1^η Σεπτεμβρίου 1955, η Μεγάλη Βρετανία κάλεσε τους υπουργούς εξωτερικών της Ελλάδος και της Τουρκίας σε τριμερή διάσκεψη στο Λονδίνο, (Χάρολντ Μακμίλλαν του Ηνωμένου Βασιλείου, Φατίν Ζορλού της Τουρκίας και Στέφανος Στεφανόπουλος της Ελλάδος). Οι Βρετανοί έθεσαν ως σκοπό της διασκέψεως την εφαρμογή της αυτοδιοικήσεως στην Κύπρο από εκλεγμένους εκπροσώπους των δύο κοινοτήτων, υπό αγγλική πάντα διοίκηση.

Ο πραγματικός σκοπός όμως ήταν η ανάδειξη των αγεφύρωτων διαφορών της Ελλάδος και της Τουρκίας και η προβολή της Αγγλίας ως εγγυήτριας της ομαλότητας και της ειρήνης στο νησί. Οι Έλληνες ζήτησαν την αυτοδιάθεση της Κύπρου, ενώ οι Τούρκοι δήλωσαν ότι δεν επιθυμούσαν να αλλάξει η υφιστάμενη κατάσταση. Σε περίπτωση όμως που κρίνονταν αυτό αναγκαίο, η Κύπρος έπρεπε να επιστρέψει στην Τουρκία, η οποία την εκχώρησε στην Αγγλία το 1878. Από την 13^η Αυγούστου ο Φαζίλ Κιουτσούκ, πρόεδρος του μοναδικού τουρκοκυπριακού κόμματος «Η Κύπρος είναι τουρκική», προειδοποίησε για επικείμενες σφαγές Τουρκοκυπρίων από Ελληνοκύπριους.

Το θέμα προβλήθηκε έντονα από τις Τουρκικές εφημερίδες, ενώ οι πιο εξωφρενικοί ισχυρισμοί δημοσιεύονταν, χωρίς την παραμικρή τεκμηρίωση. Την 28^η Αυγούστου ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές, κατά τον αποχαιρετισμό της αντιπροσωπείας για την τριμερή διάσκεψη, δήλωσε ότι θα εμπόδιζε την σφαγή του τουρκικού πληθυσμού στην Κύπρο. Την επομένη μοιράστηκαν σε Τούρκους καταστηματάρχες της Πόλης 20.000 αφίσες, με την εντολή να τοποθετηθούν στις βιτρίνες τους, για να διακρίνονται από τα καταστήματα των Ελλήνων.

Η βαρβαρότητα

Την 6^η Σεπτεμβρίου 1955, ο «οργανωμένος» τουρκικός όχλος προέβη σε συστηματικές καταστροφές και λεηλασίες σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού της Κωνσταντινουπόλεως. Οι καταστροφές άρχισαν την 18:30 και διήρκεσαν όλη την νύχτα, με την αστυνομία απούσα. Ο τραγικός απολογισμός της φρενίτιδας, η οποία εκπορεύτηκε από το επίσημο κράτος ήσαν: 16 νεκροί (ανάμεσα τους 2 μητροπολίτες) και 32 βαριά τραυματισμένοι.

Οι υλικές ζημιές ήσαν τεράστιες και υπολογίσθηκαν σε πάνω από 200 εκατομμύρια δολάρια. Καταστράφηκαν 73 εκκλησίες, 26 σχολεία, 2 νεκροταφεία, 1.004 κατοικίες, 4.348 καταστήματα, 21 βιοτεχνίες, 12 ξενοδοχεία και 97 εστιατόρια. Ως πρόσχημα των διωγμών χρησιμοποιήθηκε η ρίψη βόμβας στο Τουρκικό Προξενείο στην Θεσσαλονίκη, λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 6^ης Σεπτεμβρίου 1955.

Η έρευνα της Ελληνικής Αστυνομίας οδήγησε στη σύλληψη του θυρωρού του προξενείου και ενός μουσουλμάνου φοιτητού από την Κομοτηνή. Η βομβιστική ενέργεια προκλήθηκε από τους Τούρκους. Ο αγώνας των Κυπρίων κατά των Άγγλων αποτελούσε την αιτία του δράματος των Ελλήνων της Πόλης.

Έγκλημα χωρίς Τιμωρία

Οι επιπτώσεις στην Ελλάδα ήσαν άσχημες, ο λαός ένιωσε ταπείνωση, πόνο και θυμό. Το πογκρόμ και η τριμερής διάσκεψη συνέδεσαν το Κυπριακό με τις σχέσεις Αθηνών-Άγκυρας. Οι ΗΠΑ στην προσπάθειά τους να κρατήσουν πολιτική ίσων αποστάσεων δυσαρέστησαν, τόσο την Ελλάδα, όσο και την Τουρκία. Ζήτησαν από τον Μεντερές να αποζημιώσει τα θύματα (καταβλήθηκαν 18.000.000 δολάρια) και να χαλιναγωγήσει τον τύπο. Από τις δύο χώρες ζήτησαν αυτοσυγκράτηση και συνεργασία. Δεν είπαν μια λέξη συμπάθειας για όσους είχαν υποστεί τις διώξεις, εξισώνοντας τους θύτες και τα θύματα.

Στις 27 Μαΐου 1960, ο τουρκικός στρατός ανέτρεψε την κυβέρνηση Μεντερές και ανέλαβε την εξουσία ο Στρατηγός Γκεμάλ Γκιουρσέλ. Παρέπεμψε σε δίκη τον ίδιο και 590 αξιωματούχους του καθεστώτος. Στις 19 κατηγορίες που απαγγέλθηκαν ήσαν και οι ταραχές της 6^ης Σεπτεμβρίου 1955. Στη δίκη αποκαλύφθηκε ότι ο πρώην πρόεδρος της Τουρκίας Τζελάλ Μπαγιάρ, ο πρωθυπουργός και ο υπουργός εξωτερικών σχεδίασαν τον ανθελληνικό ξεσηκωμό. Τον Σεπτέμβριο του 1961, ο πρώην Πρωθυπουργός Αντνάν Μεντερές, ο Υπουργός Εξωτερικών Φατίν Ζορλού και ο Υπουργός Οικονομικών Χασάν Πολατκάν καταδικάσθηκαν σε θάνατο και απαγχονίστηκαν. Οι στρατιωτικοί παρέδωσαν την εξουσία την 15^η Οκτωβρίου 1961. Το κακό όμως είχε συντελεστεί και έκτοτε οι σχέσεις των δύο χωρών βρίσκονται σε διαρκή ένταση.

Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα

Τα γεγονότα σε βάρος των Ελλήνων της νύχτας της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη (και κατά δεύτερο λόγο στη Σμύρνη), αποτελούν το τέλος μιας 30χρονης και πλέον, μεθοδευμένης από το τουρκικό κράτος πολιτικής εξόντωσης του ελληνισμού της Τουρκίας, η οποία συνεχίσθηκε και τα επόμενα χρόνια.

Η Ελλάδα μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, δεν επιθυμούσε να έρθει ξανά σε πολεμική αντιπαράθεση με την Τουρκία. Τον Οκτώβριο του 1930 ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπέγραψε με τον Κεμάλ Ατατούρκ «Το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας, Ουδετερότητας και Διαιτησίας», που αποσκοπούσε στην αποφυγή τριβών μεταξύ των δύο κρατών και στην παγίωση των συνόρων. Την ίδια πολιτική ακολούθησαν και οι διαδεχθέντες τον Βενιζέλο Πρωθυπουργοί. Ο Παναγής Τσαλδάρης υπέγραψε το «Βαλκανικό Σύμφωνο Φιλίας και Συνεννόησης(1934), ενώ ο Ιωάννης Μεταξάς το μετέτρεψε σε αμυντικό σύμφωνο».

Η 25ετής περίοδος ηρεμίας των δύο χωρών θάφτηκε κάτω από τα συντρίμμια της Κωνσταντινουπόλεως και αναβίωσαν οι αντιλήψεις της προαιώνιας έχθρας. Η ένταση στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις από το 1955 έως το 1974, είχαν σαν κύρια αιτία την Κύπρο. Σ’ αυτό το διάστημα ξέσπασαν τρεις μεγάλες κρίσεις. Από το 1974 μέχρι σήμερα, η ένταση προέρχεται από τις διεκδικήσεις της Τουρκίας εις βάρος της κυριαρχίας μας και των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων, ενώ έξι μεγάλες κρίσεις συνέβησαν έκτοτε.

Στα 200 χρόνια του ελευθέρου βίου μας, το εκκρεμές της ιστορίας κινήθηκε από την Ελλάδα προς την Τουρκία μέχρι το 1922 και σταμάτησε, όταν το όραμα της «Μεγάλης Ιδέας» χάθηκε στα ματωμένα νερά της Σμύρνης. Από το 1955 κινείται στη αντίθετη κατεύθυνση με τους γείτονές μας να μας πιέζουν συνεχώς.

Οι εντάσεις μεταξύ των χωρών κάποια στιγμή εκτονώνονται, άλλοτε ομαλά και άλλοτε βίαια. Οφείλουμε να είμαστε προετοιμασμένοι για όλα τα ενδεχόμενα. Η Τουρκία έχει δείξει καθαρά τις προθέσεις της και δεν θα μπορούμε να επικαλεστούμε ως δικαιολογία τον αιφνιδιασμό.

• Ο Ιωάννης Κρασσάς είναι Αντιστράτηγος ε.α.

Ο Αντνάν Μεντερές που σχεδίασε τις διώξεις των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη μέσω των ταραχών καταδικάστηκε και απαγχονίστηκε