- Το σχέδιο εξόντωσης των μειονοτήτων του Λίμαν φον Σάντερς, τα ακραία στοιχεία των Νεότουρκων και ο ελληνικός διχασμός με τον βασιλιά και τον Βενιζέλο
Της Αγγελικής Κίτσου- Μαγαράκη
Γυρίζουμε πίσω στη Μικρασία των αρχών του 20ου αιώνα. Οι ελληνικές κοινότητες ανθούν. Εκατοντάδες σχολεία κτίζονται, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου υπάρχουν τουρκόφωνοι Έλληνες.(Καππαδοκία). Ήδη υπάρχει μία μεγάλη παράδοση στην Παιδεία των ελληνικών κοινοτήτων. «Ευαγγελική Σχολή» Σμύρνης, Σχολή των Κυδωνιών (Αϊβαλί), «Αναξαγόρειος» των Βουρλών(Κλαζομεναί) και φυσικά το «Φροντιστήριο της Τραπεζούντας είναι από τα πιο γνωστά και ονομαστά σχολεία του Ελληνισμού.
Η εθνική γλώσσα καλλιεργείται και η εθνική συνείδηση γαλουχείται με τον πιο ένθερμο τρόπο κάτω από το άγρυπνο μάτι του Οθωμανού αφέντη. Αθλητικοί όμιλοι, εκπαιδευτικοί σύλλογοι και ωδεία γεννιούνται σε κάθε πόλη και χωριό, ελληνικές εφημερίδες κυκλοφορούν μέχρι την ενδοχώρα της Μ. Ασίας, σημάδια μιας ακμάζουσας εθνότητας στους κόλπους της αυτοκρατορίας.
Το 1908 η επανάσταση των Νεότουρκων δίνει ελπίδες στις μειονότητες για περισσότερες ελευθερίες και δικαιοσύνη, όμως διαψεύδονται οικτρά. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπειτα από τον ακρωτηριασμό που έχει υποστεί στους βαλκανικούς πολέμους, δείχνει συμπεριφορά πληγωμένου θηρίου. Στους κόλπους των Νεότουρκων επικρατούν ακραία στοιχεία με κυρίαρχο σύνθημα: «Η Τουρκία ανήκει στους Τούρκους». Το μένος τους πέφτει πάνω στους χριστιανικούς πληθυσμούς, όταν ξεσπά ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Τότε εκτοπίζονται χιλιάδες Ελλήνων στο εσωτερικό της Τουρκίας, στα γνωστά Τάγματα Εργασίας(Αμελέ Ταμπουρού).
Το σχέδιο εξόντωσης
Ελάχιστοι κατορθώνουν να επιστρέψουν(250. 000 χάθηκαν). Ο Γερμανός στρατηγός Λίμαν φον Σάντερς θεωρείται ο εγκέφαλος του σχεδίου εξόντωσης των μειονοτήτων (Ελλήνων και Αρμενίων). Επίσης 150.000 άμαχοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Είναι ο λεγόμενος από τα χείλη των Μικρασιατών παππούδων και γιαγιάδων Πρώτος Διωγμός. Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915.
Η Ελλάδα με την έναρξη του πολέμου διχάζεται. Ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος, λόγω συγγένειας με τον Κάιζερ της Γερμανίας επιδιώκει την ουδετερότητα. Το ίδιο και το γερμανοθρεμμένο περιβάλλον του – Στρέιτ, Δούσμανης Μεταξάς – οι οποίοι πιστεύουν στο αήττητο της γερμανικής πολεμικής μηχανής. Αντίθετα ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος πιστεύει ότι οι δυνάμεις της Αντάντ θα επιτύχουν στην ευρωπαϊκή αυτή σύγκρουση και επιθυμεί να βγει η Ελλάδα στο πλευρό τους.
Η προοπτική διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και συμμαχία της Τουρκίας και Βουλγαρίας με τους Γερμανούς, κάνουν το Βενιζέλο ακόμα πιο μαχητικό στην υπεράσπιση της γραμμής του. Στο διπλωματικό επίσης πεδίο έχουν γίνει σοβαρές προτάσεις από τη μεριά της Αγγλίας κυρίως, η οποία προσφέρει στην Ελλάδα την Κύπρο και την περιοχή Σμύρνης, σε περίπτωση που η χώρα μας βοηθήσει στην απόβαση στα Δαρδανέλια.
Ο εθνικός διχασμός
Ακολουθεί ο λεγόμενος «εθνικός διχασμός» η απομάκρυνση του Κωνσταντίνου, με την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, και η ανάρρηση στον ελληνικό θρόνο του δευτερότοκου γιου του Αλέξανδρου. Η συνεργασία άνακτος και πρωθυπουργού είναι αγαστή, καθώς μάλιστα ο Βενιζέλος βοηθά στην πραγματοποίηση του μοργανατικού γάμου του(γάμος μεταξύ γαλαζοαίματου και κοινής θνητής) με την αγαπημένη του Ασπασία Μάνου. Τελικά η Ελλάδα μπαίνει στον πόλεμο τον Ιούλιο του 1917. Οι ελληνικές δυνάμεις με τη νίκη τους στη μάχη του Σκρα θα συμβάλουν στη κατάρρευση του ανατολικού μετώπου των Γερμανών. Η Βουλγαρία πρώτη ζητά ανακωχή και στη συνέχεια η Τουρκία, η οποία υπογράφεται τον Οκτώβριο στο λιμάνι του Μούδρου στη Λήμνο.
Τον Ιανουάριο του 1919 η Ελλάδα συμμετέχει στην εκστρατεία των συμμάχων εναντίον των Μπολσεβίκων στην Ουκρανία με 23.000 άνδρες που λήγει με την ήττα των συμμαχικών δυνάμεων. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ότι τα πλοία που μετέφεραν τον ελληνικό στρατό στη Ρωσία σταμάτησαν για λίγο στην Πόλη. Ένας στρατιωτικός ιερέας, ο πάπα-Νουφράκης από τις Αλώνες Ρεθύμνου, βγήκε στη στεριά με λίγους Έλληνες αξιωματικούς. Πήγαν να προσκυνήσουν την Αγιά Σοφιά. Μόλις μπήκαν στο ναό, ο παπάς βγάζει το πετραχήλι του κι αρχίζει τη λειτουργία, ενώ οι δακρυσμένοι αξιωματικοί ψάλλουν βυζαντινούς ύμνους. Οι Τούρκοι φύλακες τα χάνουν. Σε λίγο η εκκλησία γεμίζει από Τούρκους που παρακολουθούν κατάπληκτοι τον ατάραχο πάπα-Νουφράκη να εξακολουθεί τη λειτουργία του.
Ήταν και η τελευταία λειτουργία στην Αγιά Σοφιά.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
- M. Smith, Το Όραμα της Ιωνίας, ΜΙΕΤ
Γιάννη Π. Καψή, Χαμένες Πατρίδες εκδ. Λιβάνη
Η Μικρασιατική Καταστροφή, Επιμέλεια – Πρόλογος Κώστας Φωτιάδης, τ. α’ & β’, εκδ. πέλλα
Βασίλης Ι. Τζανακάρης, Δακρυσμένη Μικρασία, εκδ. Μεταίχμιο
Χρήστος Αγγελομάτης, Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
- Η Αγγελική Κίτσου- Μαγαράκη είναι συνταξιούχος δασκάλα
