- Η προστασία της 3ης ηλικίας συναρτάται με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, καθώς η ψυχική υγεία αποτελεί κομβικό στοιχείο της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου
Του Γιώργου Βλασσόπουλου*
Τον περασμένο Ιούνιο 2022 εγκρίθηκε πρόταση ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με τη ψυχική υγεία στον ψηφιακό κόσμο της εργασίας.(www. europarl. europa. eu: 2021/2098- INI).
Η πρόταση, στηριζόμενη σε σχετική αναλυτική έκθεση, αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη να ληφθούν ακόμη πιο αποτελεσματικά μέτρα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από τα κράτη μέλη για να αντιμετωπιστεί ο αυξημένος και λόγω πανδημίας κίνδυνος έκθεσης των εργαζομένων σε ψυχικές νόσους. Η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών στο πλαίσιο της Τεχνητής Νοημοσύνης ( ΤΝ), αλλά και η ολοένα και διευρυνόμενη αλγοριθμική διαχείριση του εργασιακού περιβάλλοντος ωφελούν μεν την ανάπτυξη των οικονομιών, αλλά εγκυμονούν και κινδύνους, οπότε η προστασία της ψυχικής υγείας πρέπει να ενσωματωθεί πληρέστερα στο προστατευτικό πλαίσιο της σωματικής υγείας.
Το ψήφισμα τονίζει μάλιστα την ανάγκη προστασίας ευάλωτων ομάδων πληθυσμού, στις οποίες περιλαμβάνει ρητά και τους ηλικιωμένους. Στη πράξη, αυξάνονται οι ηλικιωμένοι συνταξιούχοι που συνεχίζουν να εργάζονται. Εξάλλου, ιδίως τη περίοδο της πανδημίας, πέρα από τον αυξημένο φόρτο εργαζόμενων γυναικών να ανταποκριθούν και στις οικογενειακές υποχρεώσεις τους, επιτάθηκε η δυσκολία για όσες και όσους φροντίζουν ανθρώπους που αδυνατούν να αυτοεξυπηρετηθούν (όπως ηλικιωμένοι με κινητικά προβλήματα ή άνοια, ΑΜΕΑ κλπ.). Η φόρτιση της ψυχικής υγείας αυτών των ανθρώπων δεν μπορεί να αποτυπωθεί εύκολα με στατιστικές μετρήσεις, αφού θυσιάζουν τη προσωπική ή επαγγελματική τους εξέλιξη για να ανταποκριθούν στη φροντίδα οικείων ή συγγενικών προσώπων.
Η ευάλωτη ομάδα
Ενώ λοιπόν το ψήφισμα αναφέρεται πρωταρχικά στην επιρροή της ψηφιακής εργασίας (π.χ. μέσω τηλεργασίας) στη ψυχική υγεία, ενδιαφέρει και τους ηλικιωμένους υπό διττή έννοια: αφενός διότι αποτελούν εκ των πραγμάτων ευάλωτη ομάδα πληθυσμού με αυξημένη ανάγκη προστασίας της ψυχικής υγείας τους και αφετέρου διότι υπάρχουν και ηλικιωμένοι που επιλέγουν ή υποχρεώνονται να συνεχίζουν να εργάζονται υπό διαρκώς μεταβαλλόμενες γι αυτούς συνθήκες εργασίας σε μια ψηφιακή εποχή.
Μέσα από αυτή τη προσέγγιση επέρχεται καταρχάς μια γεφύρωση του χάσματος των γενεών. Πιο συγκεκριμένα, η προσαρμογή στις νέες τεχνολογίες δεν μπορεί να αφορά μόνο τους νεώτερους σε ηλικία. Εκ των πραγμάτων επηρεάζει και μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους, αλλά και τους ηλικιωμένους. Αυτό σημαίνει ότι σε όλα τα επίπεδα (διεθνές, ενωσιακό, εθνικό) η συμπεριληπτική θεώρηση πρέπει να γίνεται καθημερινά πράξη. Με άλλα λόγια, η ερμηνεία του όρου «ψυχική υγεία» όχι απλά ως απουσία ασθενειών, αλλά ως κατάσταση ευεξίας πρέπει να διαπερνά πέρα από τη σωματική και τη ψυχική υγεία, με έμφαση σε όλες τις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι. Αρκεί μόνο να αναλογιστούμε τους πολλαπλασιαστές ευαλωτότητας και στο συγκεκριμένο θέμα: για παράδειγμα, ηλικιωμένους με κινητική δυσκολία, ελάχιστους πόρους και ανύπαρκτο οικογενειακό περιβάλλον. Μάλιστα, η βιωματική διάσταση, εν προκειμένω, έχει καταλυτική επιρροή, αν αξιοποιηθούν ουσιαστικά η εμπειρία και τα βιώματα των ίδιων των ηλικιωμένων. Στο σημείο αυτό αξίζει να γίνει μνεία διαχρονικά σε θετικές σχετικές θεσμικές πρωτοβουλίες στη χώρα μας, όπως, στη παρούσα συγκυρία, η πρόβλεψη προσωπικού φροντιστή.
Δημόσιος διάλογος
Επομένως, με αφετηρία το ως άνω ψήφισμα αξίζει να εκκινήσει άμεσα ένας συστηματικός δημόσιος διάλογος σε επίπεδο Ε.Ε. για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας, με αλλαγή παρωχημένων νοοτροπιών, σε ένα ψηφιακό περιβάλλον εργασίας, αλλά και ευρύτερα σε μία ψηφιοποιημενη εποχή. Στον διάλογο αυτόν συστήνεται να συμμετάσχουν εκπρόσωποι εργοδοτών και εργαζομένων, η διεθνής ερευνητική κοινότητα, η κοινωνία των πολιτών.
Τα πορίσματα αυτού του διαλόγου μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα για μία επαναθεώρηση της ενωσιακής στρατηγικής με ουσιαστικότερη αξιοποίηση ιδίως της ενωσιακής νομοθεσίας-νομολογίας σε θέματα ψυχικής υγείας, δεδομένου ότι αφενός η πανδημία άλλαξε δραματικά το όλο σκηνικό και αφετέρου οι αλλαγές της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης καθιστούν αναγκαία την επανεξέταση προτεραιοτήτων και στρατηγικών και στο συγκεκριμένο κοινωνικά ευαίσθητο ζήτημα.
Συμπερασματικά, όπως ορθά σημειώνεται και στο ψήφισμα, η προστασία της ψυχικής υγείας συναρτάται με τη προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αλλά και της ανθρώπινης ακεραιότητας υπό την έννοια ότι και η ψυχική υγεία αποτελεί κομβικό στοιχείο της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου. Η αναφορά στο έργο σημαντικών φορέων, όπως το Eurofound, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας κινείται προς τη θετική κατεύθυνση. Επιπλέον η ανάδειξη, επικοινωνία και ορθή αξιοποίηση σχετικών καλών πρακτικών με κοινωνικό αποτύπωμα είναι θεμελιώδους σημασίας. Σε μία εποχή λοιπόν ταχύτατων αλλαγών σε παγκόσμια κλίμακα με καταλύτες ιδίως τη κλιματική αλλαγή, αλλά και τη ψηφιακή μετάβαση, η αποτελεσματική προστασία της ψυχικής υγείας(θεσμικά αλλά και πρακτικά) ως κορυφαία προτεραιότητα κρατών και κοινωνιών μπορεί να συμβάλλει σε μία δίκαιη ανάπτυξη, χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις, με ανθρωποκεντρικό πρόσημο, όπως αρμόζει σε κάθε πολιτισμένη και αλληλέγγυα στη πράξη πολιτεία.
- Ο Γιώργος Βλασσόπουλος είναι Δικηγόρος-Διδάκτωρ Νομικής
