Η σημασία της μάχης του Μαντζικέρτ

Του Ιωάννη Κρασσά*

Την 26^η Αυγούστου 1071στο Μαντζικέρτ, στο ανατολικό άκρο της Μικράς Ασίας(ΒΔ της λίμνης Βαν), ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ρωμανός Δ΄ Διογένης (1068-1071) ηττήθηκε κατά κράτος από τον Σουλτάνο των Σελτζούκων Τούρκων Άλπ Αρσλάν (γενναίο λιοντάρι). Ο Ρωμανός τραυματίσθηκε κατά την μάχη και συνελήφθη αιχμάλωτος.

Οδηγήθηκε στον Άλπ Αρσλάν, τον προσκύνησε και αυτός στην συνέχεια πάτησε πάνω του σε ένδειξη της πλήρους υποταγής του. Ήταν η πρώτη φορά που αυτοκράτορας του Βυζαντίου αιχμαλωτιζόταν και ταπεινωνόταν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Ο Άλπ Αρσλαν τού παρείχε αυτοκρατορική φιλοξενία και φρόντισε για την θεραπεία του. Στη συνέχεια υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης, με δυσμενείς για τους βυζαντινούς όρους(πληρωμή λύτρων για την απελευθέρωση του αυτοκράτορα και καταβολή φόρου υποτελείας στους Τούρκους).

Η σημασία της ήττας

Η ήττα αποτελεί σταθμό στην ιστορία του Βυζαντίου, γιατί σηματοδοτεί την έναρξη της παρακμής του. Μετά την μάχη του Μαντζικέρτ, οι Τούρκοι ξεκίνησαν την κατάκτηση της Μικράς Ασίας και άρχισε η αντιπαλότητα μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ο Ρωμανός ανήλθε στον θρόνο, αφού νυμφεύθηκε την Ευδοκία, χήρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι΄Δούκα.

Η αυτοκράτειρα είχε δεσμευτεί με γραπτό όρκο, ενώπιον του Πατριάρχου και της Συγκλήτου, να μην ξαναπαντρευτεί και να προστατεύσει τα δικαιώματα στο θρόνο των τριών τέκνων που απέκτησε με τον Δούκα. Οι απειλές εναντίον της αυτοκρατορίας απαιτούσαν την παρουσία ενός ισχυρού ανδρός.

Ο Ρωμανός ήταν γενναίος και ικανός στρατηγός, οπότε και παραμερίσθηκαν τα όποια «τεχνικά» εμπόδια. Το πρώτο μέλημα του νέου αυτοκράτορα ήταν να αναδιοργανώσει τον στρατό, ο οποίος βρισκόταν σε «ελεεινή» κατάσταση. Στο μεγαλύτερο μέρος του, αποτελείτο από ξένους μισθοφόρους, οι οποίοι συνεχώς εκβίαζαν για υψηλότερες αμοιβές. Επιπλέον ήταν πάντα υπαρκτός ο κίνδυνος ανατροπής του από τους στρατηγούς του, σύμφωνα με τις επικρατούσες πρακτικές της εποχής.

Η αιχμαλωσία

Καθ’ όλη την διάρκεια της τριετούς βασιλείας του, ο Ρωμανός εργάσθηκε άοκνα για την αναδιοργάνωση του στρατού. Εκστράτευσε τρεις φορές για την αντιμετώπιση των Σελτζούκων Τούρκων, οι οποίοι όπως αποδείχθηκε συνιστούσαν την μεγαλύτερη απειλή κατά της αυτοκρατορίας. Στην τρίτη εκστρατεία, μετά από την αυτομόληση μισθοφόρων, τις δολοπλοκίες σφετεριστών του θρόνου και των τραγικών σφαλμάτων, ο βυζαντινός στρατός διαλύθηκε ολοκληρωτικά.

Οι Σελτζούκοι δεν έμοιαζαν με τους Οσμανίδες που εμφανίσθηκαν αργότερα. Ήσαν λάτρεις των γραμμάτων και των επιστημών. Ο Αλπ Αρσλάν τήρησε αυστηρά καθ’ όλον το βίο του τις αρχές της θρησκείας, της φιλοσοφίας και της ηθικής (Κων. Παπαρηγόπουλος).

Χαρακτηριστικός ήταν ο διάλογος με τον αιχμάλωτο Ρωμανό, όταν τον ρώτησε τι θα του έκανε εάν αυτός ήταν στην θέση του. Ο Ρωμανός του απάντησε με ειλικρίνεια ότι, θα τον τιμωρούσε αυστηρά. Ο Άλπ Αρσλάν τότε του είπε: «Ἐγώθὰ κάνω κάτι χειρότερο, θὰ σ’ ἐλευθερώσω». Κατά την διάρκεια της αιχμαλωσίας του ανήλθε στο θρόνο ο Μιχαήλ Δούκας. Ο άτυχος Ρωμανός κηρύχθηκε έκπτωτος, συνελήφθη, τυφλώθηκε και εξορίσθηκε. Μετά από λίγες ημέρες πέθανε σε ηλικία μόλις 42 χρονών.

Η Εξάπλωση των Τούρκων

Η ιστορία στην συνέχεια γίνεται ακόμη πιο θλιβερή, όταν ο Αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης(1078-1081)με την βοήθεια και 2.000 Σελτζούκων Τούρκων ιππέων, νίκησε τον Στρατηγό Νικηφόρο Βρυέννιο που προσπάθησε να τον ανατρέψει. Η πρακτική αυτή δυστυχώς ακολουθήθηκε μέχρι την κατάλυση της αυτοκρατορίας.

Ένα αιώνα μετά το Μαντζικέρτ, την 26^ηΣεπτ. 1176, ο γενναίος Αυτοκράτορας Μανουήλ Α΄ Κομνηνός(1143-1180), στην μάχη του Μυριοκεφάλου(κοντά στις πηγές του Μαιάνδρου ποταμού), νικήθηκε από τους Τούρκους. Μ’ αυτό τον τρόπο ολοκληρώθηκε η κυριαρχία των Τούρκων επί της Μικράς Ασίας.

Η ιστορία δυστυχώς επαναλαμβάνεται κουραστικά από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Δεν μπορούμε να συμφιλιωθούμε ως λαός, ανεξάρτητα από τον κίνδυνο που μας απειλεί. Πιθανό να αποτελεί μέρος της φύσης μας, χωρίς να είμαστε σε θέση να το ξεπεράσουμε.

• Ο Ιωάννης Κρασσάς είναι Αντιστράτηγος ε.α.