- Ο Πλαστήρας που κατέβασε τους φαντάρους από το τρένο για να σώσει κατατρεγμένους, το Κίνημα στα νησιά και η καταδίκη και η εκτέλεση των έξι στο Γουδή
Της Αγγελικής Κίτσου –Μαγαράκη*
Την κατάρρευση του μετώπου ακολουθεί και το ξερίζωμα του μικρασιατικού ελληνισμού. Οι άνθρωποι από τις πόλεις και τα χωριά ακολουθούν τα ράκη του στρατού μας. Απ’ όπου περνούν οι στρατιώτες μας βάζουν φωτιά. Αθώοι άμαχοι Τούρκοι πληρώνουν το τίμημα της ντροπής. Η Μαγνησία, η Φιλαδέλφεια καίγονται. Εξαθλιωμένοι φαντάροι φτάνουν στη Σμύρνη κατά κύματα και πλιατσικολογούν. Οι Σμυρνιοί δεν μπορούν ακόμη να συνειδητοποιήσουν το μέγεθος της συμφοράς. Ελπίζουν στην ξένη βοήθεια!
Σ’ αυτή την ύστατη στιγμή ο Νικόλαος Πλαστήρας σπεύδει με το σύνταγμά του να σώσει όσους αμάχους μπορεί. Από τη Φιλαδέλφεια περνά το τελευταίο τρένο. Το σταματά κατεβάζει τους στρατιώτες –αυτοί μπορούν να περπατήσουν- και ανεβάζει τον άμαχο πληθυσμό. Το ίδιο κάνει και στο Σαλιχλί. Δε διστάζει να τουφεκίσει εκείνους που αρνούνται να κατέβουν. Ύστερα ξεχύνεται προς τα χωριά της Ερυθραίας. Κρατά άμυνα πάνω στο βουνό μέχρι να φύγουν οι πρόσφυγες από το λιμάνι του Τσεσμέ.
Ένας-ένας οι πρωταγωνιστές της τραγωδίας αποχωρούν. Ο Ύπατος Αρμοστής φεύγει την παραμονή της εισόδου του τουρκικού στρατού στη Σμύρνη. Δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα από τη Νότιο Γαλλία, όπου έζησε. Αυτός που έμεινε είναι ο μητροπολίτης Χρυσόστομος πιστός ως το τέλος στο χρέος, βρίσκοντας φρικτό θάνατο από το φανατισμένο τουρκικό πλήθος.
Η Σμύρνη στις φλόγες
Τρεις μέρες από την αποχώρηση του ελληνικού στρατού το «μαργαριτάρι της Ανατολής» θα παραδοθεί στις φλόγες. «Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι στο ντουνιά δεν έχει γίνει…»
Πεντακόσιες χιλιάδες πρόσφυγες βρίσκονται στο λιμάνι της πόλης… Οι άνδρες από 17-45 χρόνων αιχμαλωτίζονται. Τα γυναικόπαιδα κι οι γέροι βρίσκουν καταφύγιο στα νεκροταφεία. Ανοίγουν τους τάφους για να κρύψουν τα κορίτσια τους από τους Τσέτες που βιάζουν και σκοτώνουν χωρίς φραγμό.
Μόνο ο πυκνός λόγος της ποίησης μπορεί να δώσει τη φρίκη εκείνη: «Και ήρθε ο καιρός να βγουν τα παραμύθια. Όξω οι νεκροί και μέσα οι ζωντανοί… Κι ο τάφος σπίτι…»
Είναι η ώρα του Έισα Τζένινγκς, του Αμερικανού πάστορα. Κάνει το «διαιτητή» ανάμεσα στις ελληνικές αρχές που διστάζουν να στείλουν πλοία στη Σμύρνη και τους Τούρκους που απαιτούν να φύγουν οι Έλληνες της Μικρασίας μέσα σ’ ένα μήνα. Κατορθώνει να βρεθεί λύση. Τα πλοία θα έρθουν να παραλάβουν τους πρόσφυγες, χωρίς τα εθνικά διακριτικά. «Όλα μας τα καράβια πίσω γυρίσανε. Σπασμένα τα κατάρτια, σχισμένα τα πανιά…»
Η ώρα της κάθαρσης
Κάθε τραγωδία απαιτεί κάθαρση. Τον Οκτώβριο του 1922 αρχίζει η δίκη των υπαιτίων της εθνικής συμφοράς. Στις 15 Νοεμβρίου εκτελούνται στου Γουδή έξι από τους οκτώ κατηγορούμενους. Είναι οι Γεώργιος Χατζηανέστης, Δημήτριος Γούναρης, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικόλαος Στράτος, Γεώργιος Μπαλτατζής, Νικόλαος Θεοτόκης. Σε ισόβια δεσμά καταδικάστηκαν ο Ξενοφών Στρατηγός και ο Μιχαήλ Γούδας.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος καλείται να διαπραγματευτεί τη συνθήκη ειρήνης στη Λοζάνη. Η ειρωνεία της… Ιστορίας! Στο μεταξύ ο Νικόλαος Πλαστήρας στα νησιά που έχει αποβιβαστεί ο στρατός κηρύσσει επανάσταση. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αναγκάζεται σε παραίτηση. Στο θρόνο ανεβαίνει ο Γεώργιος.
Ο Θεόδωρος Πάγκαλος αναδιοργανώνει ένα ετοιμοπόλεμο στρατό 100.000 ανδρών στη Θράκη. Αυτό αποτέλεσε ένα μεγάλο διαπραγματευτικό ατού για τον Βενιζέλο. Οι Τούρκοι ζητούσαν πίσω όλη τη Θράκη και τα νησιά του Αιγαίου. Τελικά επήλθε η λύση με την αποφυγή νέου πολέμου και την παράδοση στην Τουρκία της Ανατολικής Θράκης, της Ίμβρου και της Τενέδου. Η μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών στην Ιστορία υπογράφτηκε τον Ιανουάριο του 1923. Η Ανταλλαγή ολοκληρώθηκε το 1924, όταν και οι τελευταίος Μικρασιάτης Έλληνας άφηνε για πάντα το σπίτι του βάζοντας το κλειδί στο ανώφλι…
Το μόνο που απόμεινε είναι οι αλησμόνητες πατρίδες που ζουν ακόμη στη μνήμη των ανθρώπων της δικής μου γενιάς. Όταν κι αυτή θα φύγει τότε ίσως οι πατρίδες αυτές θα γίνουν μονάχα ΙΣΤΟΡΙΑ και ΠΟΙΗΣΗ.
«Ό,τι αγάπησα χάθηκε μαζί με τα σπίτια, που ήταν καινούρια το περασμένο καλοκαίρι και γκρεμίστηκαν με τον αγέρα του φθινοπώρου».
Ενδεικτική Βιβλιογραφία: M. Smith,Το Όραμα της Ιωνίας, ΜΙΕΤ Γιάννη Π. Καψή, Χαμένες Πατρίδες εκδ. Λιβάνη, Η Μικρασιατική Καταστροφή, Επιμέλεια – Πρόλογος Κώστας Φωτιάδης, τ. α’ & β’,εκδ. πέλλα, Βασίλης Ι. Τζανακάρης, Δακρυσμένη Μικρασία, εκδ. Μεταίχμιο, Χρήστος Αγγελομάτης, Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
- Η Αγγελική Κίτσου –Μαγαράκη, είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός
Ο Νικόλαος Πλαστήρας έσωσε όσους άμαχους μπορούσε κατά την υποχώρηση
Ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος βρήκε φρικτό θάνατο από τους Τούρκους
Οι «έξι» από τους πρωταγωνιστές της εθνικής τραγωδίας που καταδικάστηκαν κι εκτελέστηκαν στο Γουδή, το Νοέμβριο του 2022, Δημήτριος Γούναρης Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικόλαος Στράτος Νικόλαος Θεοτόκης Γεώργιος Μπαλτατζής, Γεώργιος Χατζηανέστης
