- «Μόνο η δύναμη μπορεί να συνεργαστεί, η αδυναμία μπορεί μόνο να ικετεύσει», είχε πει ο Στρατηγός Ντουάιτ Αιζενχάουερ, μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ
Του Ιωάννη Κρασσά*
Την 4η Απριλίου 1949, στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ υπογράφτηκε από 12 κράτη(Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Δανία, ΗΠΑ, Ισλανδία, Ιταλία, Καναδά, Λουξεμβούργου, Νορβηγία, Ολλανδία, Πορτογαλία), η «Συνθήκη της Ουάσιγκτον», η οποία αποτέλεσε την ιδρυτική πράξη του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου(North Atlantic Treaty Organization), γνωστού με το ακρωνύμιο ΝΑΤΟ. Η κύρια αποστολή του αφορά στην συλλογική άμυνα προς διαφύλαξη της ειρήνης της ευημερίας και της ασφαλείας στη περιοχή του Βορείου Ατλαντικού. Το Άρθρο 5 αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του ΝΑΤΟ και προβλέπει ότι επίθεση σε ένα κράτος μέλος συνιστά επίθεση σε όλους. Η επίκληση του άρθρου 5 έγινε μόνο μια φορά στην ιστορία της Συμμαχίας κατά την τρομοκρατική επίθεση στους «Δίδυμους Πύργους» της Νέας Υόρκης, την 11η Σεπτεμβρίου 2001.
Η Διεύρυνση
Την 19η Οκτωβρίου 1951 το Συμβούλιο του ΝΑΤΟ[North Atlantic Council (NAC)], εισηγήθηκε προς τις κυβερνήσεις των κρατών μελών να εγκρίνουν την ένταξη της Ελλάδος και της Τουρκίας. Το Βορειο-Ατλαντικό Συμβούλιο είναι το πλέον σημαντικό πολιτικό όργανο λήψης αποφάσεων εντός του Οργανισμού, στο οποίο προεδρεύει ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ. Όλες οι αποφάσεις σε κάθε μία από τις επιτροπές της «Συμμαχίας» λαμβάνονται με ομοφωνία, ώστε να εκφράζουν την συλλογική επιθυμία όλων των μελών.
Η Επικύρωση από το Ελληνικό Κοινοβούλιο
Την 18η Φεβρουαρίου 1952, η Ελληνική Βουλή επικύρωσε την συμφωνία ένταξης της χώρας μας στον ΝΑΤΟ. Ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας στην αγόρευση του τόνισε: «Ἡ Ἑλλάς αἰσθάνεται ἀσφαλέστερη άποτελώντας μέλος μίας συμμαχίας ἐλεύθερων δημοκρατικῶν λαῶν. Ἡ κυβέρνησις εἶναι εὐτυχής σήμερον, διότι μὲ τὴν ψήφισιν σχεδόν ὁμοφώνως, ἀπό τη Βουλήν τοῦ νομοσχεδίου περί εἰσόδου τῆς Ἑλλάδος εἰς τὸ Ἀτλαντικόν Σύμφωνον, ἐπικυρώνεται γεγονός χαρμόσυνον καὶ πολύ σοβαρόν… Δὲν πρέπει νὰ γίνεται λόγος, ὅτι ἡ Ἑλλάς ἡμπορεῖ νά ἀκολουθήση ἄλλην πολιτικήν… Δὲν ἡμπορεῖ κανεῖς νὰ μήν παραδεχτεῖ, ὅτι ἡ Ἑλλάς αἰσθάνεται ἑαυτήν ἀσφαλεστέρα συμμετέχοντας εἰς τό Ἀτλαντικόν Σύμφωνον μετά τῶν Μεγάλων Δυνάμεων αἵ ὁποῖαι κατοικούνται ἀπό ἐλεύθερους δημοκρατικούς λαούς, Αἱ ἄλλαι θεωρῖαι περί ουδετερότητος καὶ εἰρηνεύσεων εἶναι θεωρῖαι αἱ ὁποίαι δὲν ἔχουν καμμίαν σχέσιν μέ τό γεγονός αὐτό».
Ο Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολιτεύσεως Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος εξήρε την σημασία του γεγονότος υπογραμμίζοντας: «Αἴσθημα πλήρους ἱκανοποιήσεως μέ κατέχει διά τὴν ἀποδοχήν τῆς Ἑλλάδος ὡς ἰσοτίμου μέλους εἰς τὸν Ὁργανισμόν τοῦ Βορειοατλαντικοῦ Συμφώνου. Ἡ συμμετοχή μας εἰς τό ΝΑΤΟ ἀποτελεῖ τὴν καλυτέραν πιστοποίησιν ὅτι αἱ ΗΠΑ καί τά ἄλλα κράτη, μέλη τοῦ Συμφώνου πανηγυρικῶς ἀνεγνώρισαν τήν μεγάλην συνδρομήν τήν ὁποίαν προσέφερεν ἡ Πατρίς μας εἰς τούς κοινούς ἀγώνας διά τήν ἐλευθερίαν καί τήν δημοκρατίαν». Στην ψηφοφορία ψήφισαν αρνητικά οι 8 βουλευτές της ΕΔΑ και ο ανεξάρτητος αριστερός βουλευτής Μιχάλης Κύρκος.
Ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Ντιν Άτσεσον [Dean Acheson (1893-1971)], μιλώντας στην αμερικανική Γερουσία, τόνισε την σημασία εξυπηρετήσεως των αμερικανικών συμφερόντων από την ένταξη των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ: «Ἡ εἰσδοχή τῶν δύο χωρῶν δὲν θά συντελέσει μόνον εἰς τὴν ἐνίσχυση τῆς δικῆς των άσφαλείας, ἀλλά καὶ τῶν ἄλλων χωρῶν τοῦ Συμφώνου. Ἀρκεῖ νὰ ρίξωμεν ἕνα βλέμμα εἰς τόν χάρτην, διά νὰ εἴδωμεν ποῖα εἶναι ἡ στρατηγική σημασία τῶν δύο χωρῶν διά τήν ἄμυνα τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης. Φυλάσσουν τάς ἀνατολικάς προσβάσεις πρός τἠν Μεσόγειον ἀπό τἀ στενά τῆς Ἰταλίας καὶ ἀπό τήν Μαύρην Θάλασσαν. Ἐπιπλέον, ἡ Τουρκία πλευροκοπεῖ τάς χερσαίας ὁδούς, αἱ ὁποῖαι ἄγουν ἀπό τήν Ρωσίαν πρός τάς πλούσιας πετρελαιοπηγάς τῆς Μέσης Ἀνατολῆς».
Το 13ο Μέλος
Η συμμετοχή της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ απετέλεσε το λογικό επακόλουθο της συμφωνίας της Μόσχας (9 Οκτωβρίου 1944) και της διασκέψεως της Γιάλτας (Φεβρουάριος 1945), με τις οποίες ενταχθήκαμε στην βρετανική σφαίρα επιρροής. Μετά την αναγγελία του δόγματος Τρούμαν (Μάρτιος 1947), οι ΗΠΑ ανέλαβαν την υποστήριξη της χώρας μας για την καταστολή της κομμουνιστικής ανταρσίας. Το «Δόγμα Τρούμαν» έθεσε το πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο του ψυχρού πολέμου. Μετατόπισε την αμερικανική εξωτερική πολιτική προς την Σοβιετική Ένωση, από την πολιτική του «κατευνασμού (appeasement)», στην πολιτική της ανασχέσεως(containment)». Το 1949 η Σοβιετική Ένωση πραγματοποίησε την πρώτη επιτυχημένη πυρηνική δοκιμή, γεγονός που ώθησε τις ΗΠΑ να τριπλασιάσουν τις αμυντικές δαπάνες τους.
Οι ΗΠΑ μέχρι το 1950 δεν επιθυμούσαν την επέκταση του ΝΑΤΟ προς την Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Ο πόλεμος της Κορέας μετέβαλε την στρατηγική των ΗΠΑ για δύο κυρίως λόγους. Η ανάπτυξη μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων στην Ανατολή έπρεπε να εξισορροπηθεί με την ένταξη στο ΝΑΤΟ επιπλέον δυνάμεων. Οι αξιόμαχοι στρατοί της Ελλάδος και της Τουρκίας κάλυπταν αυτές τις ανάγκες. Ο πόλεμος της Κορέας, η πρώτη πολεμική αναμέτρηση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπογράμμισε την ανάγκη αποτροπής επεκτάσεως των αναφλέξεων προς την ευαίσθητη περιοχή μας.
Το Αντίπαλο Δέος
Το 1955 προσχώρησε στο ΝΑΤΟ, η τότε Δυτική Γερμανία, γεγονός που οδήγησε την ΕΣΣΔ(Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών) στην ίδρυση του «Συμφώνου της Βαρσοβίας», στο οποίο συμμετείχαν: η Αλβανία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία και η πρώην Ανατολική Γερμανία. Το σχέδιο αμύνης του ΝΑΤΟ προέβλεπε ότι σε περίπτωση επιθέσεως των δυνάμεων του Συμφώνου της Βαρσοβίας κατά της Δυτικής Ευρώπης, η Γιουγκοσλαβία, η Ελλάδα και η Τουρκία θα αποτελούσαν απειλή στα πλευρά του επιτιθεμένου, όπως συνέβη με την Γερμανία στους δύο παγκοσμίους πολέμους.
Η Αποχώρηση και η Επάνοδος
Το 1964, η Ελλάς σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τα αιματηρά επεισόδια που έλαβαν χώρα στη Κύπρο ανέστειλε την συμμετοχή της σε όλες τις Νατοϊκές ασκήσεις. Την 14η Αυγούστου 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ως επικεφαλής της οικουμενικής κυβερνήσεως, αποφάσισε την απόσυρση της Ελλάδος από το Στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας, λόγω της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Την 19η Οκτωβρίου 1980, επί πρωθυπουργίας Γεωργίου Ράλλη, επανήλθαμε στο στρατιωτικό σκέλος της συμμαχία, 70 ημέρες πριν την ένταξή μας στην ΕΟΚ(Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα).
«Ανήκομεν εις την Δύσην»
Η Ελλάδα, ως μέλος της συμμαχίας, επέλεξε στην ουσία στρατόπεδο, απόρροια του οποίου υπήρξε το «Ἀνήκομεν εἰς τὴν Δύσην» του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Για πολλά χρόνια η επιρροή των ΗΠΑ στα εσωτερικά μας υπήρξε μεγάλη. Το 1982 η Ισπανία έγινε το 15ο μέλος της συμμαχίας. Το 1992 μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, το ΝΑΤΟ διευρύνθηκε με την ένταξη των πρώην Ανατολικών Χωρών, με αποτέλεσμα να αριθμεί σήμερα 30 μέλη [Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία (1999), Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Σλοβακία, Σλοβενία (2004), Αλβανία, Κροατία 2009, Μαυροβούνιο (2017), Βόρεια Μακεδονία (2020)].
Νέες Αποστολές
Η αποστολή του μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, εστιάσθηκε στην αποσόβηση τοπικών πολέμων και κρίσεων (Βοσνία-Ερζεγοβίνη 1995, Κόσσοβο 1998, Αφγανιστάν 2001-21), στον έλεγχο παράνομης διακινήσεως όπλων και την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας, μετά από φυσικές καταστροφές (σεισμοί Πακιστάν). Η αποστολή δυνάμεων του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, για την επιτήρηση μετακινήσεως προσφύγων και μεταναστών από την Τουρκία στην Ελλάδα αποτελεί ένα νέο πεδίο δράσεως της Συμμαχίας.
Η Επιστροφή στα Παλιά
H ρωσική εισβολή στην Ουκρανία την 24η Φεβρουαρίου 2022, επαναδραστηριοποίησε το NATO, στην βασική του αποστολή που αφορά την συλλογική άμυνα και ώθησε τη Σουηδία και τη Φινλανδία να υποβάλλουν αίτημα ένταξης στη συμμαχία (18η Μαΐου 2022). Η Τουρκία αντέδρασε στην ένταξη των δύο Σκανδιναβικών χωρών στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, με το σκεπτικό ότι δίνουν καταφύγιο σε ανθρώπους που συνδέονται με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) και με άλλες οργανώσεις τις οποίες θεωρεί τρομοκρατικές. Επιπλέον η Φινλανδία και η Σουηδία έβαλαν τέλος στις εξαγωγές όπλων στην Τουρκία το 2019.
Διαπιστώσεις Συμπεράσματα
Η λέξη σύμμαχος προέρχεται από το «μάχομαι μαζί». Η ανάγκη δημιουργίας συμμαχιών και συνασπισμών ξεκίνησε από την αρχαιότητα για την αντιμετώπιση μεγάλων απειλών ή επίτευξη δύσκολων στόχων. (Περσικοί Πόλεμοι, Εκστρατεία της Τροίας).
Το NATO όπως όλα τα ανθρώπινα δημιουργήματα είναι ατελές. Παρότι κάθε μέλος έχει μία ψήφο και οι αποφάσεις λαμβάνονται ομοφώνως, το εκτόπισμα κάθε χώρας μετράει διαφορετικά. Σε περίπτωση π.χ. αποχωρήσεως των ΗΠΑ, το πιθανότερο είναι ότι η συμμαχία θα διαλυθεί. Σε κάθε περίπτωση τα ισχυρά μέλη κάθε διεθνούς οργανισμού επηρεάζουν τα υπόλοιπα.
Η ομοφωνία στην λήψη των αποφάσεων είναι η αιτία που το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να αναλάβει δράση σε περίπτωση επιθέσεως ενός κράτους μέλους εναντίον άλλου(Τουρκία- Ελλάς). Είναι προφανές ότι η Τουρκία δεν θα συμφωνήσει σε οποιαδήποτε ενέργεια στρεφομένης εναντίον της.
Το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο μετράει 73 χρόνια υπάρξεως και συνεχίζει να επεκτείνεται. Ο κύριος λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι υπήρξε το αποτέλεσμα της ελευθέρας βουλήσεως δημοκρατικών χωρών με όλα τα προβλήματα και τις δυσλειτουργίες τους.
Κάθε μέλος είναι ελεύθερο να αποχωρήσει όποτε το θελήσει. Οι κανόνες του ΝΑΤΟ δεν επιτρέπουν την αποβολή ενός μέλους, αλλά διαφαίνεται πλέον η ανάγκη επικαιροποιήσεως του ιδρυτικού καταστατικού.
Η Τουρκία επιδιώκει να αποκομίσει πολλαπλά κέρδη πριν συμφωνήσει για την ένταξη της Σουηδίας και της Φιλανδίας στην συμμαχία (προμήθεια των αμερικανικών αεροσκαφών F 35, αναβάθμιση των F 16 και επηρεασμό του σώματος των ψηφοφόρων υπέρ του Ερντογάν στις εκλογές του 2023).
Διαχρονικά οι δυνατοί διαμορφώνουν το δίκαιο σύμφωνα με το συμφέρον τους. Όσο ισχυρός όμως και να είσαι έχεις την ανάγκη των συμμαχιών. Η αίσθηση ότι μπορείς να αποφασίζεις και να ενεργείς μόνος, οδηγεί στην απώλεια του μέτρου και της πραγματικότητας.
Δεν είναι αρκετό να ζητάμε από τους εταίρους μας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, να καταδικάσουν την Τουρκία κάθε φορά που μας απειλεί. Πρέπει να σκεφθούμε τι είναι αυτό που δεν κάνουμε ώστε να «κόψουμε την όρεξη» του αρπακτικού μας γείτονα. Κάθε Ελληνίδα και Έλληνας οφείλει να ενστερνισθεί ότι η υπεράσπιση της πατρίδος συνιστά το ανώτατο καθήκον μας και να το εννοήσουν εχθροί και φίλοι. Αυτό δεν δημιουργείται από μόνο του, απαιτεί μεγάλη προετοιμασία και σκληρή προσπάθεια. Μετά όμως όλα γίνονται εύκολα και απλά.
- Ο Ιωάννης Κρασσάς είναι Αντιστράτηγος ε.α.
