Του Ιωάννη Κρασσά
Στα μέσα του 16ου αιώνος, οι Βενετοί κατασκεύασαν στη βορειοδυτική πλευρά του λιμένος των Χανίων το οχυρό Revellino del Porto (προμαχώνας του λιμένος), το οποίο είναι γνωστό με το όνομα «Φιρκάς» (τουρκική λέξη που σημαίνει στρατώνας). Στις ημέρες μας εντός του φρουρίου στεγάζεται το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης. Στην εξωτερική πλευρά του τείχους στο γωνιακό πύργο υπάρχει μια μαρμάρινη πλάκα στην οποία αναγράφονται τα εξής (με κεφαλαία γράμματα χωρίς σημεία στίξεως):
«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ
ΥΨΩΘΗ ΕΝΤΑΥΘΑ ΕΙΣ ΤΟ ΔΙΗΝΕΚΕΣ (για πάντα, αιωνίως)
ΥΠΟ ΤΩΝ ΑΝΑΞΗΡΥΞΑΝΤΩΝ
ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΤΗΝ 1ΗΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1913
Α.Μ. ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΙΑ΄
ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
ΝΑΥΑΡΧΟΥ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ
ΓΕΝΙΚΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΚΥΔΩΝΙΑΣ
ΧΑΤΖΗ ΜΙΧΑΛΗ ΓΙΑΝΝΑΡΗ
ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ΜΑΝΤΑΚΑ
ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΕΠΙΖΩΝΤΩΝ ΟΠΛΑΡΧΗΓΩΝ»
Εις ανάμνηση του μνημειώδους γεγονότος της ενώσεως, της Κρήτης μετά της Ελλάδος, τις Κυριακές και κατά τις εθνικές εορτές η στρατιωτική μπάντα, συνοδευόμενη από ένοπλο τμήμα αποδίδει τιμές κατά την έπαρση και υποστολή της σημαίας.
Η Αδικημένη Μεγαλόνησος
Η Κρήτη παρότι συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση του 1821, δεν συμπεριλήφθηκε στην επικράτεια του νεοπαγούς ελληνικού κράτους, το οποίο εμφανίσθηκε την 3η Φεβρουαρίου 1830, για πρώτη φορά στο χάρτη Ευρώπης.
Ο Κρητικός λαός διακατεχόμενος από αγνό πατριωτικό και αγωνιστικό πνεύμα δεν σταμάτησε ποτέ τους αγώνες του για την ένωση με την μητέρα πατρίδα. Από τις πολλές επαναστάσεις, αυτή του 1866 και του 1896 ήσαν οι μεγαλύτερες σε διάρκεια και έκταση, η δεύτερη μάλιστα κατέληξε σε πόλεμο μεταξύ της Ελλάδος καί της Τουρκίας.
Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866
Ο χριστιανικός πληθυσμός συντηρούσε άσβεστη τη λαχτάρα για την ελευθερία, διατηρώντας πάντοτε ακμαίο το επαναστατικό του φρόνημα. Την 21η Αυγούστου 1866, οι Έλληνες της Κρήτης εξεγέρθηκαν με σκοπό την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ένωσή τους με την Ελλάδα. Η Επανάσταση διήρκησε μέχρι την 29η Ιανουαρίου 1869. Η αφορμή για την εξέγερση δόθηκε από την μη εφαρμογή των μεταρρυθμιστικών διαταγμάτων (Χαττι-Χουμαγιούν), τα οποία εκδόθηκαν από τον Σουλτάνο, με σκοπό την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η Απόφαση
Την 21η Αυγ. 1866 στο χωριό Ασκύφου των Σφακίων η Γενική Συνέλευση των Επαναστατών κήρυξε την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και απέστειλε ψήφισμα στους προξένους των Μεγάλων Δυνάμεων και στην Ελλάδα. Οι επαναστάτες κήρυξαν:
i. Την κατάργηση δια παντός της τουρκικής διοικήσεως.
ii. Την αδιάσπαστο και παντοτινή ένωση της Κρήτης μετά της μητρός Ελλάδος, υπό το σκήπτρο του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Α΄.
iii. Την ανάθεση εκτελέσεως του ψηφίσματος στην ανδρεία του γενναίου λαού της Κρήτης, στην συνδρομή των ομοφύλων και των ομοεθνών, στην κραταιά μεσολάβηση των Εγγυητριών Μεγάλων Δυνάμεων και στην παντοδυναμία του Υψίστου Θεού.
Ο Αγώνας
Στην Αθήνα, στην Σύρο, στις ΗΠΑ, στην Αγγλία, στη Γαλλία και στην Ελβετία συγκροτήθηκαν επιτροπές για την υλική ενίσχυση του αγώνος των Κρητών. Τα ατμόπλοια «Πανελλήνιο», «Ύδρα», «Κρήτη», «Ένωσις» και «Αρκάδι» κατέστησαν θρυλικά μεταφέροντας εθελοντές, όπλα και πολεμοφόδια αψηφώντας τον ναυτικό αποκλεισμό του τουρκικού στόλου. Οι επαναστάτες κατόρθωσαν σε αρκετές περιπτώσεις να νικήσουν τις τουρκικές δυνάμεις (Βρύσες, Κεραμειά, Βάμος, Καλλικράτης, Πρασιές Ρεθύμνου), βασιζόμενοι κυρίως στην γενναιότητα και τον ενθουσιασμό τους. Οι Τούρκοι εφάρμοσαν την τακτική εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στις περιοχές που ελέγχονταν από τους επαναστάτες. Την 8η Νοεμβρίου 1867, στην Μονή Αρκαδίου στο νομό Ρεθύμνου γράφτηκε μία από τις πλέον ηρωικές πράξεις του αγώνος. Οι Τούρκοι κατέλαβαν το μοναστήρι μετά από σκληρό αγώνα. Οι αμυνόμενοι προτίμησαν να ανατινάξουν την πυριτιδαποθήκη, παρά να παραδοθούν. Το 1868 οι Τούρκοι μετέβαλαν την τακτική τους. Έκτισαν περισσότερους από 160 πύργους, προκειμένου να εμποδίσουν τις μετακινήσεις των επαναστατών, ενώ κατασκεύασαν στρατιωτικές οδούς, για να διευκολύνουν τις κινήσεις των δικών τους στρατευμάτων. Επιπροσθέτως εγκατέστησαν τμήματα επιτηρήσεων ακτών, για την παρεμπόδιση αφίξεως ενισχύσεων από την Ελλάδα.
Η συνέχιση της υποστηρίξεως των επαναστατών από την ελληνική κυβέρνηση, οδήγησε την Τουρκία σε διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με την χώρα μας. Την 8η Ιανουαρίου 1869 οι μεγάλες δυνάμεις προκειμένου να αποτρέψουν την επαπειλούμενη ελληνοτουρκική σύρραξη, συνεκάλεσαν στο Παρίσι σύσκεψη, στην οποία συμμετείχαν: η Πρωσία, η Γαλλία, η Αυστρία, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Ελλάδα με συμβουλευτική ψήφο.
Η Επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων
Η Συνδιάσκεψη των Παρισίων έθεσε 4 όρους στην Ελληνική Κυβέρνηση, τους οποίους έπρεπε να υλοποιήσει εντός μιας εβδομάδας, αλλιώς θα μας κήρυσσε τον πόλεμο η Τουρκία. Οι όροι αφορούσαν:
i. Την απαγόρευση συγκροτήσεως ανταρτικών σωμάτων σε ελληνικό έδαφος, με σκοπό την διεξαγωγή επιθετικών επιχειρήσεων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
ii. Την απαγόρευση εξοπλισμού σε ελληνικά λιμάνια πλοίων που θα συμμετείχαν σε εξεγέρσεις εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
iii. Την διευκόλυνση επιστροφής στην Κρήτη, όσων προσφύγων το επιθυμούσαν.
iv. Την αποζημίωση όσων Οθωμανών υπηκόων ζημιώθηκαν κατά την Κρητική Επανάσταση.
Οι όροι αυτοί επέβαλαν ουσιαστικά τη λήξη της Κρητικής Επαναστάσεως. Κατά τα 2,5 έτη της επαναστάσεως, οι νεκροί από πλευράς Τούρκων ανήλθαν στις 10.000, ενώ των επαναστατών στις 8.000, χωρίς να υπολογίζονται τα γυναικόπαιδα. Οι τραυματίες ήσαν υπερδιπλάσιοι των νεκρών και από τις δύο πλευρές.
Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1896
Το Μάρτιο του 1895 διορίσθηκε γενικός Διοικητής της Κρήτης ο χριστιανός Πασάς Αλέξανδρος Καραθεοδωρής (1833-1906), γεγονός που χαιρέτησε με ανακούφιση ο πολύπαθος κρητικός λαός. Ένα χρόνο μετά, ο Καραθεοδωρής παραιτήθηκε της θέσεως του, διότι ο Σουλτάνος απέρριψε το αίτημα του για μια σειρά μεταρρυθμίσεων που αφορούσαν στην ισότιμη συμμετοχή των μουσουλμάνων και χριστιανών κατοίκων στη διοίκηση της νήσου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το ξέσπασμα μιας νέας Επαναστάσεως τον Απρίλιο του 1896, με τους εμπόλεμους να συγκρούονται στην Επισκοπή, στις Καλύβες και στο Βάμο. Ο νέος διοικητής Αβδουλλάχ Πασάς αφίχθηκε στα Χανιά συνοδευόμενος από πολυάριθμες στρατιωτικές δυνάμεις. Την ίδια περίοδο πολεμικά πλοία από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, τη Ρωσία, την Ιταλία και την Αυστρία κατέπλευσαν στα Χανιά με αποστολή την προστασία των υπηκόων τους. Από την Ελλάδα ο Συνταγματάρχης Πεζικού Τιμολέοντας Βάσσος (1836-1929) και πολλοί άλλοι Αξιωματικοί και Υπαξιωματικοί προσήλθαν εθελοντικά στη Κρήτη.
Τον Ιανουάριο 1897, οι συνελεύσεις των νομών Ηρακλείου και Λασιθίου, της Σητείας και την Ιεράπετρας, ψήφισαν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Η Κυβέρνηση Θεόδωρου Δηλιγιάννη (1820-1905) αναγκάσθηκε να αποστείλει ναυτικές και στρατιωτικές δυνάμεις στην Κρήτη, ενώ το ίδιο έπραξαν η Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ρωσία και η Αυστρία. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επέδωσαν διακοίνωση στην ελληνική κυβέρνηση, απαιτώντας την απόσυρση των ελληνικών δυνάμεων, με αντάλλαγμα την παροχή καθεστώτος αυτονομίας στην Κρήτη. Την 3η Απριλίου 1897, ο Έλληνας πρωθυπουργός υπό την πίεση της αντιπολιτεύσεως, της ισχυρής εθνικής εταιρείας και του ευρισκομένου σε πατριωτική έξαρση λαού απέρριψε την προσφορά. Η κυβέρνηση ενήργησε σπασμωδικά και με πρωτοφανή επιπολαιότητα κήρυξε το πόλεμο κατά της Τουρκίας, παραβλέποντας τις πραγματικές συνθήκες και τα δεδομένα.
Ο εχθρός εισέβαλε στο ελληνικό έδαφος την 5η Απριλίου. Μετά από αντίσταση 5 ημερών, άρχισε η υποχώρηση και την 13η Απριλίου κατελήφθη η Λάρισα. Ο στρατός μας στερείτο εκπαιδεύσεως, πειθαρχίας και μέσων, ενώ εφάρμοζε ακόμη τις τακτικές των αγωνιστών του 1821. Ο ενθουσιασμός εντός των πρώτων ημερών εξανεμίσθηκε ταχέως, ενώ ο υποχωρών στρατός μεταβλήθηκε σε συρφετό. Ο διάδοχος Κωνσταντίνος προσπάθησε ανεπιτυχώς να ανακόψει την προέλαση των Τούρκων στα Φάρσαλα και στο Δομοκό. Πριν από την κατάληψη της Λαμίας, με την διαμεσολάβηση του Τσάρου της Ρωσίας Νικολάου Β΄ (1868-1918) και της Βασιλίσσης του Ηνωμένου Βασιλείου Βικτωρίας (1819-1901), ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμήτ (1842-1918), συμφώνησε στην υπογραφή ανακωχής. Η Βασίλισσα Όλγα της Ελλάδος (1851-1926) ανιψιά του Τσάρου και η πριγκίπισσα Σοφία εγγονή της Βικτωρίας, η μετέπειτα βασίλισσα της Ελλάδος, συνέβαλαν ουσιαστικά στον τερματισμό του πολέμου, εκμεταλλευόμενες τους οικογενειακούς δεσμούς τους. Την 8η Μαΐου 1897 στην περιοχή Ταράτσα Λαμίας, υπογράφηκε συμφωνία καταπαύσεως του πυρός μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού στρατού. Η συμφωνηθείσα ανακωχή σήμανε το τέλος ενός πολέμου που έμεινε στην ιστορία σαν το μαύρο ‘97.
Το Τίμημα του Σφάλματος
Την 22α Νοεμβρίου 1897 υπογράφηκε η συνθήκη ειρήνης της Κωνσταντινουπόλεως, με την οποία η Ελλάδα υποχρεώθηκε σε καταβολή αποζημιώσεως στην Τουρκία, ύψους 4 εκατομμυρίων τουρκικών λιρών, χωρίς όμως να ζημιωθεί εδαφικά. Οι μεγάλες δυνάμεις επέβαλαν οικονομικό έλεγχο στην καθημαγμένη Ελλάδα, προκειμένου να εξασφαλίσουν την καταβολή της αποζημιώσεως στην Τουρκία, αλλά και την αποπληρωμή των λοιπών εθνικών χρεών. Στην Κρήτη παραχωρήθηκε καθεστώς αυτονομίας. Κρίνοντας αντικειμενικά οι όροι της ειρήνης υπήρξαν επιεικείς για την χώρα μας. Η Ελλάς αποδέχθηκε τελικά την αρχική προσφορά των μεγάλων δυνάμεων, αφού χρειάστηκε να υποστεί πρώτα μια ταπεινωτική ήττα. Οι απώλειες του στρατού μας ανήλθαν σε 396 νεκρούς και 1.600 τραυματίες αξιωματικούς και οπλίτες.
Οι Συνθήκες Ειρήνης
Η οριστική λύση του Κρητικού ζητήματος επιτεύχθηκε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Στις 14 Φεβρουάριου του 1913 υπεστάλησαν από το φρούριο της Σούδας οι σημαίες των Μεγάλων Δυνάμεων και της Τουρκίας. Με τη συνθήκη του Λονδίνου της 30ης Μαΐου 1913, μετά την λήξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου η Κρήτη παραχωρήθηκε και “τύποις” στην Ελλάδα, σύμφωνα με το άρθρο 4 της συνθήκης. Την 10η Αυγούστου 1913, υπογράφτηκε στο Βουκουρέστι η συνθήκη ειρήνης, με την οποία τερματίσθηκε ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος (29 Ιουνίου έως 31 Ιουλίου 1913), κατά τον οποίον τα Βασιλεία της Ελλάδος, Σερβίας, Ρουμανίας και Μαυροβουνίου συνασπίσθηκαν κατά του Βασιλείου της Βουλγαρίας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας κατήγαγε το δικό του θρίαμβο στην μάχη του διπλωματικού πεδίου. Η Ελλάδα περιέλαβε στην επικράτειά της όλα τα εδάφη που απελευθέρωσε συμπεριλαμβανομένων των νήσων του Αιγαίου και της Κρήτης. Η Τουρκία συνομολόγησε στην παραχώρηση όλων των ευρωπαϊκών εδαφών της δυτικώς της γραμμής Αίνου Μηδείας, ως και της Κρήτης, χωρίς να καθορίζεται η διανομή τους μεταξύ των νικητριών χωρών, ενώ η Βουλγαρία παραιτήθηκε από κάθε αξίωση επί της Κρήτης.
Την 1η Δεκεμβρίου 1913 στα Χανιά, κηρύχθηκε η ένωση σε επίσημη τελετή με την ύψωση της ελληνικής σημαίας στο φρούριο Φιρκά, παρουσία του Βασιλέως Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου. Μετά την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου, η συνολική έκταση της Ελλάδος αυξήθηκε από τα 63.211 χλμ2 στα 120.308 χλμ2, ενώ ο πληθυσμός της από τα 2.631.952 στα 4.718.221.
Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα
Η απελευθέρωση της Κρήτης απαίτησε πολλές θυσίες, αίμα και κόπους και θα μπορούσε να γίνει ομαλότερα, εάν είχαμε τη δύναμη να δαμάσουμε το τεράστιο ελληνικό «εγώ» μας.
Ο πόλεμος του ‘97 αποτελεί χαρακτηριστικό σταθμό στην ιστορία της Ελλάδος. Υπήρξε η συνισταμένη όλων των ολιγωριών και των πλανών της ανισόρροπης εσωτερικής, εξωτερικής και στρατιωτικής πολιτικής μας μέχρι τότε.
Όπως και τώρα, έτσι και τότε, θυσιάσαμε τον εκσυγχρονισμό του κράτους μας σε μικροσυμφέροντα και στην διατήρηση αναχρονιστικών προνομίων.
Δεν διαθέταμε εθνική στρατηγική και απομονωθήκαμε διπλωματικά στρεφόμενοι κατά πάντων.
Δεν είχε αποκρυσταλλωθεί στην σκέψη των ηγετών μας, η δύναμη, η σύνθεση και οι επιχειρησιακές δυνατότητες του στρατού που χρειαζόμασταν για την πραγμάτωση των εθνικών μας στόχων.
Ευτυχώς για την πατρίδα μας τα λάθη κατά τους Ρωσο-τουρκικούς πολέμους του 1853 (Κριμαϊκός Πόλεμος) και του 1878, τις Κρητικές Επαναστάσεις (1866, 1896), και το Σερβο-βουλγαρικό πόλεμο το 1885 μας προσγείωσαν στην πραγματικότητα.
Η υποταγή του ατομικού συμφέροντος των κυβερνόντων και κυβερνωμένων υπό το συμφέρον της πατρίδος, συνιστά το θεμέλιο για την ασφάλεια, τη πρόοδο και την ευημερία μας.
Η σύμπνοια Βασιλέως και Πρωθυπουργού κατά την διάρκεια των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων, παραδειγμάτισε άπαντες με επακόλουθο να υπερβούμε τον κακό εαυτό μας και να αναδείξουμε τις αρετές μας. Η ανταμοιβή της προσπάθειας και των θυσιών μας υπήρξε η επίτευξη των εθνικών μας στόχων. Η Πατρίς Εμεγαλύνθη.
Ο Ιωάννης Κρασσάς είναι Αντιστράτηγος ε.α.
