• Η νέα ηγεσία της Βόρειας Μακεδονίας μπορεί να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου και χρειάζεται νέα αντιμετώπιση από Αθήνα και Βρυξέλλες
Του Μιχάλη Κωτσάκου
Εδώ και πάρα πολλά χρόνια τα Βαλκάνια-μετά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας- θυμίζουν μία πυριτιδαποθήκη, όπου ο εθνικισμός και ο άκρατος λαϊκισμός αποτελεί μία βραδυφλεγής βόμβα που απειλεί όχι μόνο το συγκεκριμένο σημείο του χάρτη της Ευρώπης, αλλά συνολικά την Γηραιά Ήπειρο.
Εδώ και πολλά χρόνια ΗΠΑ και Ρωσία έχουν επιδοθεί σε μία σειρά ενεργειών με στόχο τον έλεγχο της περιοχής για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Ειδικά αυτή την εποχή, όπου βιώνουμε τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπου ήδη έχει μπει στον 3ο χρόνο, καθώς η εισβολή των Ρώσων ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου του 2022.
Οι Αμερικάνοι επιθυμούν κράτη-προτεκτοράτα, όπως είναι αυτή την εποχή το Κόσσοβο, ή της πλήρους επιρροής τους, όπως θεωρείται η Βόρεια Μακεδονία. Όμως την ίδια ώρα οι Ρώσοι χρηματοδοτούν τα εθνικιστικά κινήματα στην περιοχή, που με ακραίες εκφράσεις ξεσηκώνουν τα πλήθη, που έτσι κι αλλιώς έχουν τεράστιες οικονομικές δυσκολίες. Κι από κοντά ο επεκτατισμός της Τουρκίας με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να ονειρεύεται επανασύσταση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Σε όλο αυτό θα πρέπει να προσθέσουμε το όραμα Ράμα και άλλων Αλβανών για την Μεγάλη Αλβανία που θα φτάνει έως Άρτα, τότε ουδείς πρέπει να νιώθει ήρεμος.
Τουναντίον πρέπει να είναι επιφυλακτικός και να καταδικάζει τις όποιες τρέλες ακούει δεξιά και αριστερά. Όπως για παράδειγμα τα όσα έγιναν κατά την διάρκεια της ορκωμοσίας της νέας προέδρου της Βόρειας Μακεδονίας, Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα, η οποία δημοσίως ορκίστηκε ως πρόεδρος της Μακεδονίας, αλλά στα χαρτιά υπέγραψε ως πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας. Μιλάμε για τον απόλυτο λαϊκισμό, την απόλυτη τοξικότητα.
Οπότε τόσο η Αθήνα, ως άμεσα ενδιαφερόμενη, όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι υποχρεωμένες να αντιμετωπίσουν τα νέα δεδομένα. Διότι δεν είναι μόνο η νέα πρόεδρος. Είναι και η νίκη των εθνικιστών του VMRO-DPMNE. Δεν πρόκειται για μια απλή κυβερνητική εναλλαγή, αλλά για ένα «πολιτικό τσουνάμι», όπως το χαρακτήρισε, δεδομένου του εύρους της διαφοράς, ο προαλειφόμενος για την πρωθυπουργία ηγέτης των εθνικιστών, Κρίστιαν Μίτσκοσκι.
Αίσθημα εθνικής ταπείνωσης
Αλλά το μείζον πρόβλημα της χώρας έγκειται στο γεγονός ότι μετά την είσοδό της στο ΝΑΤΟ το 2020 το ενδιαφέρον του διεθνούς παράγοντα μειώθηκε κατακόρυφα, ενώ η υπόσχεση της σύνδεσης με την Ε.Ε., ως ανταμοιβή για τη συνυπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, προσέκρουσε αφενός στη γενικότερη «κόπωση» των 27 της Ε.Ε. και τα αντιφατικά σχέδια Γαλλίας και Γερμανίας για τα Δυτικά Βαλκάνια, αφετέρου όμως (και ήταν αυτό το καθοριστικό) στο βέτο της Βουλγαρίας, η οποία αμφισβητεί τη διακριτή εθνική ταυτότητα των γειτόνων της και απαιτεί την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της βουλγαρικής μειονότητας με (νέα, ύστερα από αυτή που επέβαλε η Συμφωνία των Πρεσπών) συνταγματική αναθεώρηση. Το αίσθημα εθνικής ταπείνωσης, χωρίς καν επαρκή ανταλλάγματα, κυρίευσε (με τη βοήθεια και μέσων ενημέρωσης συνδεόμενων με τη Ρωσία) μεγάλο μέρος του πληθυσμού και γέννησε οργή.
Με δεδομένο ότι τόσο ο Μίτσκοσκι, όσο και η νέα πρόεδρος της Δημοκρατίας, Γιορτνάνα Σιλιάνοφσκα, έχουν καταστήσει σαφές ότι εφεξής θα αποκαλούν τη χώρα τους απλώς Μακεδονία στο εσωτερικό, η Αθήνα είναι πολύ πιθανό να να βρεθεί αντιμέτωπη με ένα πρόβλημα «διπλής ονομασίας» αντίστοιχο (αν και αντίστροφο) με αυτό που θέλησε να λύσει δια της Συμφωνίας των Πρεσπών. Και μολονότι η ίδια η Συμφωνία δεν δύναται νομικώς να αναιρεθεί, η πρόβλεψη για erga omnes ονομασία θα καταλυθεί στην πράξη, επιβαρύνοντας αναπόφευκτα το κλίμα, χωρίς η ελληνική πλευρά να έχει τουλάχιστον κυρώσει μέχρι τώρα τα προβλεπόμενα τρία μνημόνια που κατοχύρωναν πρακτικά το πλαίσιο των διμερών σχέσεων.
Κι άλλες εστίες
Αλλά τα προβληματικά δείγματα έρχονται και από άλλες πλευρές των Δυτικών Βαλκανίων.
Στην Αλβανία ο ακλόνητος πρωθυπουργός Έντι Ράμα αποφάσισε, ως φαίνεται, να ξεσηκώσει μια σελίδα από το εγχειρίδιο του φίλου του Ταγίπ Ερντογάν, επιχειρώντας να αναλάβει ρόλο πολιτικού καθοδηγητή των ομοεθνών του που έχουν μεταναστεύσει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Στο Κόσσοβο η διαδικασία ένταξης στο Συμβούλιο της Ευρώπης δείχνει να παγώνει, καθώς (παρά τη θετική εισήγηση της Ντόρας Μπακογιάννη στο πλαίσιο της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του θεσμού) το θέμα δεν περιλήφθηκε στην ατζέντα της συνεδρίασης της Επιτροπής Υπουργών στις 16-17 Μαΐου, όπως είχε αρχικά ανακοινωθεί. Η εμπλοκή έχει για άλλη μία φορά να κάνει με την απροθυμία του Αλβανοκοσοβάρου πρωθυπουργού Άρμπεν Κούρτι να προωθήσει τη συγκρότηση της Ένωσης Σερβικών Δήμων, η οποία αποτελεί κεντρική επιδίωξη της σερβικής μειονότητας και τίθεται ως όρος εξομάλυνσης των σχέσεων από το Βελιγράδι. Το σχέδιο της δημιουργίας Ένωσης Σερβικών Δήμων στο Κόσσοβο προκύπτει από μια συμφωνία του 2013 μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας, αλλά έχει μπλοκαριστεί από το κοσοβαρικό Συνταγματικό Δικαστήριο, με το σκεπτικό ότι η ένωση αυτή θα έχει και εκτελεστικές αρμοδιότητες (κυρίως στα θέματα εκπαίδευσης), κατά παράβαση του Συντάγματος.
Στη Σερβία ο πρόεδρος Αλεκσάνταρ Βούτσιτς ακροβατεί ανάμεσα στις ευαισθησίες που προκαλεί το ζήτημα του Κοσσόβου και τα δικά του πραγματιστικά αντανακλαστικά για διατήρηση ανοικτών διαύλων με τη Δύση. Ομοίως ακροβατεί ανάμεσα στις πιέσεις της Ε.Ε. να περιορίσει τις συναλλαγές του με την παραδοσιακή σύμμαχο Ρωσία και την ανανεωμένη ορμή που αποκτούν οι σχέσεις της Σερβίας με τον ευρασιατικό άξονα, όπως έδειξε η θριαμβευτική υποδοχή του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ (διόλου τυχαία κατά την 25η επέτειο του νατοϊκού βομβαρδισμού της κινεζικής πρεσβείας στο Βελιγράδι).
Στη Βοσνία Ερζεγοβίνη πρόσθετη γεωπολιτική ρευστότητα προκαλούν οι επαναλαμβανόμενες δηλώσεις του Μίλοραντ Ντόντικ, επικεφαλής της Σερβικής Δημοκρατίας, για ανεξαρτητοποίηση της εν λόγω οντότητας, οι οποίες έχουν αρχίσει ήδη από τον Οκτώβριο του 2022. Το πρότυπο θα μπορούσε να είναι τα δημοψηφίσματα που οργανώθηκαν για την ένωση των ανατολικών επαρχιών της Ουκρανίας με τη Ρωσία.
Όπως, λοιπόν, γίνεται αντιληπτό η κατάσταση στα Δυτικά Βαλκάνια κάθε άλλο παρά ήσυχη μπορείς να την πεις. Τουναντίον μυρίζει μπαρούτι.
