Ο άγνωστος στο ευρύ κοινό φιλέλληνας γερμανός ποιητής και τα φλογερά του ποιήματα για την πολιορκία και την πτώση του Μεσολογγίου
Τι κοινό έχει η Ιερή Πόλη του Μεσολογγίου με τη γνωστή για το Bauhaus πόλη Ντέσαου; Τον -μάλλον άγνωστο- ποιητή Βίλχελμ Μίλερ, προπομπό του γερμανικού φιλελληνισμού.
Ένθερμος υποστηρικτής της Επανάστασης του 1821, ο «Μίλερ των Ελλήνων», όπως αποκλήθηκε, έγραψε 52 φιλελληνικά ποιήματα στα οποία συγκαταλέγονται και τέσσερα αποκλειστικά για το Μεσολόγγι.
Επομένως, η κοινή πρωτοβουλία των δήμων Μεσολογγίου-Ντέσαου- Ρόσλαου (όπως ονομάζεται σήμερα) και της Ελληνογερμανικής Συνέλευσης για την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης, ήταν επιβεβλημένη. Σκοπός της είναι η δημιουργία και παρουσίαση ενός έργου τέχνης με θέμα την Ελευθερία στη σύγχρονη εποχή και το οποίο θα παραμείνει στο Μεσολόγγι. Ήδη, στο πλαίσιο του πολιτιστικού προγράμματος «Artist in Residence» του Δήμου Μεσολογγίου φιλοξενείται η επιλεγείσα -κατόπιν διαγωνισμού- καλλιτέχνιδα/φωτογράφος Tσερίνα Καπς. Εντός του 2023 θα διοργανωθεί επίσης η έκθεση «Από τον Φιλέλληνα Βίλχελμ Μίλερ στην Ειρηνική Επανάσταση του 1989».
«Μεσολόγγι δεν έπεσες, σε έναν θρίαμβο βροντής, στις φλόγες της αστραπής, επέταξες στον ουρανό»
Ο φλογερός φιλέλληνας εμπνεύσθηκε τα ποιήματά του για το Μεσολόγγι συγκλονισμένος από την πολιορκία και το ολοκαύτωμα της μαρτυρικής πόλης. Τα εξέδωσε το 1826 στο Ντέσαου με δικά του έξοδα, ενώ τα έσοδα τα διέθεσε για τον ελληνικό αγώνα. Πρόκειται για τα εξής ποιήματα: «Το Φρούριο του Ουρανού», «Έπεσε το Μεσολόγγι», «Το Νέο Μεσολόγγι» και «Η Ανάληψη του Μεσολογγίου». Στο τελευταίο γράφει χαρακτηριστικά: «Μεσολόγγι, έπεσες; Όχι, δεν έπεσες· σ’ ένα θρίαμβο βροντής, στις φλόγες της αστραπής, επέταξες στον ουρανό….. Ελάτε, σεις, οι βασιλιάδες της χριστιανοσύνης, ελάτε, πάρτε απ΄ αυτή τη στάχτη και βάλτε την στις βασιλικές πορφύρες σας και σκορπίστε την στα στέμματά σας, πάνω από το χρυσάφι τους και τα διαμαντικά τους».
Ο Μίλερ δεν είχε απογοητευτεί, μάλιστα, ούτε μετά την ήττα στη Μάχη του Πέτα και θέλοντας να εμψυχώσει τον αγώνα των Ελλήνων και των φιλελλήνων, γράφει στο ποίημά του «Ο Μάρκος Μπότσαρης»: «Άνοιξε τις υψηλές σου πύλες, Μεσολόγγι, Πόλη των Tιμών / εκεί που κείνται τα κορμιά των Ηρώων, που μας διδάσκουν να πεθαίνουμε με χαρά! […] / Toυ Μάρκου Μπότσαρη σου φέρνουμε το ευγενές σώμα, / του Μάρκου Μπότσαρη!/ Ποιός θα τολμούσε να παραπονεθεί σε τέτοιους ήρωες;».
Ο Γερμανός ποιητής έγραψε και ένα δοκίμιο μετά τον θάνατο του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι τον Απρίλιο του 1824 -που δεν τον άφησε φυσικά ασυγκίνητο- το οποίο ξεκινά με τη φράση: «Ο Λόρδος Μπάιρον πέθανε! Αυτή η είδηση έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία στους δρόμους του Μεσολογγίου και παντού σε όλη την Ελλάδα και τον κόσμο».
Η συμμετοχή του Μίλερ στους πολέμους του Ναπολέοντα
Ποιός ήταν όμως ο Μίλερ; Ο φλογερός υπέρμαχος και υμνητής της Ελληνικής Επανάστασης, γεννήθηκε το 1794 στο Ντέσαου από φτωχούς γονείς και έμεινε νωρίς ορφανός από μητέρα. Ο τεχνίτης πατέρας του κατάφερε, χάρη στον δεύτερο γάμο του, να ορθοποδήσει οικονομικά και μπόρεσε να στείλει τον γιο του στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, όπου σπούδασε φιλολογία. Ως φοιτητής πήρε μέρος στους πολέμους κατά του Ναπολέοντα. Σε ένα εκπαιδευτικό ταξίδι του στην Ιταλία και την Ελλάδα για τη συλλογή αρχαιοελληνικών επιγραφών, ξύπνησε μέσα του η συμπάθεια για τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Παρακολουθούσε συνεχώς την εξέλιξή του, αρθρογραφούσε υπέρ του και άρχισε ήδη από την έναρξη της αβέβαιης ακόμα έκβασης της Επανάστασης να γράφει τα «Τραγούδια των Ελλήνων». Η πρώτη αυτή φιλελληνική συλλογή του έγινε ανάρπαστη μέσα σε έξι εβδομάδες. Την «αιώνια φρεσκάδα και τη νεανική πρωτοτυπία» των ποιημάτων του θαύμαζε μάλιστα και ο σπουδαίος ποιητής Χάινριχ Χάινε.
Δεν πτοήθηκε από τις διώξεις
Ο βάρδος του 1821 έγινε ο σημαντικότερος εκπρόσωπος, ο προφήτης και ψυχή του γερμανικού φιλελληνισμού και δεν πτοήθηκε από τις διώξεις και την απαγόρευση των ποιημάτων του. Συνέχισε να γράφει ποιήματα, συνολικά έξι ομώνυμες συλλογές («Τα τραγούδια των Ελλήνων») μέχρι το 1826, στα οποία υποστηρίζει ανεπιφύλακτα τους εξεγερμένους Έλληνες. Στηλιτεύοντας δε την πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη και τη Γερμανία συνήγειρε τη νεολαία της εποχής, η οποία αντιτασσόταν στις διώξεις και την απολυταρχία του Μέτερνιχ, αφού στον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα έβλεπαν το πρότυπο ενός δίκαιου αγώνα για ελευθερία. Στο ποίημα «Η ελπίδα της Ελλάδας» -και όχι μόνο- ο Μίλερ επικρίνει τη στάση των Ευρωπαίων και την ανθελληνική Ιερή Συμμαχία: «Ησυχία και Ειρήνη θέλει η Ευρώπη, γιατί τους τα χάλασες; / Μην ελπίζεις στη βοήθεια κανενός Κυρίου, όταν αυτή στρέφεται ενάντια στη χαρά ενός άλλου Κυρίου / η Ευρώπη ακόμη και τα μαξιλάρια του σουλτάνου θρόνο τα ονομάζει».
Οι μελοποιήσεις από Σούμπερτ και Μπραμς
Όλα τα ποιήματά του μεταφράστηκαν και τον έκαναν διάσημο στην Ευρώπη. Έτσι καθιερώθηκε το προσωνύμιο ο «Μίλερ των Ελλήνων». Μεταξύ όσων είναι αφιερωμένα στα μεγάλα τραγικά γεγονότα ή στους ήρωες της Επανάστασης συγκαταλέγονται επίσης «Ο Ιερός Λόχος», «Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εις το Muncacs», στο οποίο τον παρομοιάζει με τον Λεωνίδα και τους Σπαρτιάτες. Αλλά και το ποίημά του «Ο Μικρός Υδραίος» προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση και έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές στη Γερμανία, όπου και παραμένει ακόμη γνωστό. Επίσης, έγραψε τα ποιήματα «Η συμμαχία με τον Θεό» και «Ο Χίος» (αναφέρονται στις σφαγές της Χίου), «Ο Κωνσταντίνος Κανάρης» και πολλά άλλα.
Ορισμένα ποιήματα του Μίλερ μελοποιήθηκαν από τον Φραντς Σούμπερτ και τον Γιοχάνες Μπραμς. Στην Ελλάδα, είναι γνωστό το ρομαντικό τραγούδι «Η Φλαμουριά» από τη συλλογή ποιημάτων «Χειμερινό Ταξίδι», του Σούμπερτ. Παράλληλα μετέφρασε με μεγάλη επιτυχία στα γερμανικά και εξέδωσε στη Λειψία το 1825 τα «Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια» του κλασικού έργου τού -επίσης άγνωστου- Γάλλου Κλοντ Φοριέλ, ένα ακόμα μεγάλο επίτευγμά του.
Στο εμβληματικό ποίημα «Η Ελλάς και ο κόσμος», ο Μίλερ αρχίζει και τελειώνει με τους δύο περίφημους στίχους του: «Χωρίς Ελευθερία, τι θα ήσουν Ελλάς; Χωρίς εσένα, Ελλάς, τι θα ήταν ο κόσμος;».
Ο ποιητής Βίλχελμ Μίλερ δεν πρόλαβε να δει την αγαπημένη του Ελλάδα ελεύθερη, καθώς πέθανε ξαφνικά από εγκεφαλικό το 1827 σε ηλικία μόλις 33.
