Της Αγγελικής Κίτσου-Μαγαράκη*
Θυμάμαι πόσος πόνος έσταξε απ’ τα λόγια μιας γριούλας Μικρασιάτισσας. «Όταν χαθούν και τα τελευταία σπίτια και γίνουν αγέρας… τι θα θυμίζει πως ζήσαμε εκεί…»
Κι ήταν όμορφα τα σπίτια τους με το μεράκι της καρδιάς τους χτισμένα, αρχοντικά ή φτωχικά, αλλά όλα με τη σφραγίδα της καλαισθησίας. Στόλισαν τις πόλεις και τα χωριά των αλλοτινών πατρίδων στα χρόνια που ανθοφόρησε η Ρωμιοσύνη, από το 1850 μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Είναι η εποχή των μεταρρυθμίσεων με τις οποίες απαλλάσσονται οι μη μουσουλμανικές κοινότητες από τα παραδοσιακά οικονομικά βάρη και τις κοινωνικές διακρίσεις που επέβαλε το αυστηρό θρησκευτικό καθεστώς. Τα στρώματα της πόλης ευνοούνται και δραστηριοποιούνται σε νέους οικονομικούς τομείς όπως η βιομηχανία, η βιοτεχνία, το εμπόριο και το τραπεζικό σύστημα.
Υπερτερούσαν
Δημιουργείται για πρώτη φορά οθωμανική αστική τάξη κατά το δυτικό πρότυπο η οποία αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από Έλληνες. Είναι αξιοσημείωτο ότι το 49% των βιοτεχνών ήταν Έλληνες και το 46% των τραπεζιτών. Επίσης το μεγαλύτερο μέρος των εμπορικών επιχειρήσεων το είχαν ομογενείς μας και Αρμένιοι. Μόνο το 15% ανήκε σε μουσουλμάνους. Υπερτερούσαν συντριπτικά σε αριθμό οι μορφωμένοι ομογενείς μας σε σύγκριση με τις άλλες εθνότητες! Ενδεικτικά αναφέρω ότι ήταν το 52% των γιατρών και των αρχιτεκτόνων.
Οι Ρωμιοί των αστικών και ημιαστικών περιοχών στερέωναν τη ζωή τους στην οικονομία, τη μόρφωση και στα γερά θεμέλια των σπιτιών τους. Βρίσκονται ακόμη εκεί. Τα απάντησα περιδιαβαίνοντας ενενήντα δύο πόλεις και χωριά στο γυρογιάλι αλλά και στην ενδοχώρα της μικρασιατικής γης, σε ταξίδια με φορτίο ζωής.
Σήμερα τα περισσότερα απορφανισμένα, με τα ρόπτρα πετρωμένα στις θύρες τους και τις χάντρες της σκουριάς να μετρούν της κλειδαριάς την αναμονή… Μοναδικός ιδιοκτήτης ο χρόνος και σε κάποια από αυτά, ένας κισσός φύλακας αυτόκλητος…
Εντυπωσιάζουν
Ανάταση ψυχής για μένα τα σπίτια που αναστηλώθηκαν και σήμερα αποτελούν μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Εντυπωσιάζουν με το μέγεθος, την προσοχή στην λεπτομέρεια. Πόρτες με ομορφοπλεγμένες σιδεριές και κιονόκρανα ιωνικού ή κορινθιακού ρυθμού στις παραστάδες, ανθέμια και ροζέτες και μετώπες στις προσόψεις τους, σαχνισιά ανάγλυφα, δαντελωτά μπαλκόνια, μαρμάρινα φουρούσια με ιωνικές έλικες ή σιδερένια με μαιάνδρους, ψιμυδευτά ακροκέραμα στις στέγες. Σπίτια ζηλευτά, με τα διαπιστευτήρια της φυλής μας και της τέχνης της, από χέρια έμπειρων μαστόρων. Σπίτια που σαν να χτίζονταν για την αιωνιότητα!
Βρίσκονται ακόμη εκεί. Προσκυνητάρια της μνήμης!
Ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραψε πως στην όψη των σπιτιών και των δρόμων καταγράφεται η ιστορία της ανθρωπότητας. Για όλους εμάς τα σπίτια αυτά καταγράφουν μια ιστορία, μα πάνω απ’ όλα ένα πολιτισμό. Ένα πολιτισμό με στοιχεία του την αρμονική συνύπαρξη διαφορετικών εθνοτήτων, τον σεβασμό στη θρησκεία του άλλου και την αλληλεγγύη. Ας μην το ξεχνάμε σήμερα αυτό που η προσφυγιά διαβαίνει ξανά το κατώφλι της πατρίδας μας…
Φτερουγίζουν αιώνια
Τα σπίτια των αλλοτινών πατρίδων δεν είναι παραμύθι ούτε όνειρο αλλά μια αλήθεια όμορφη και πικρή σαν όλες τις αλήθειες. Οι άνθρωποί τους τώρα αναπαύονται σε άλλη γη, σε μια δεύτερη πατρίδα. Όμως οι ψυχές τους, πιστεύω, πως στον παράδεισο της παιδικής τους ηλικίας θα φτερουγίζουν αιώνια, εκεί στις αντικρινές ακτές του Αιγαίου.
Βήματα απουσίας
«μια πόρτα ήταν κάτω απ’ το κεντίδι του κισσού»
θυμήθηκε το πρώτο πουλί
θρόισε μοναξιά το φτεροκόπημά του
«τυφλό παράθυρο ζωγραφίζει τις πληγές της θάλασσας»
απόρησε το δεύτερο πουλί
η τρίλια του ουλή του ανέμου
«ακροκέραμο θα γίνω να μετρώ στο ύψος τ’ ουρανού
εκείνα που κάποτε ήταν εδώ και τώρα λείπουν»
πέτρωσε το τρίτο πουλί
στα ξέπνοα δοκάρια της στέγης ακούστηκαν βαριά τα βήματα της απουσίας
ΥΓ: Οι φωτογραφίες ανήκουν στην Αγγελική Κίτσου- Μαγαράκη και περιλαμβάνονται στο βιβλίο της Σπίτια της καρδιάς… Εκδόσεις Στεφανίδη, 1995
- Η Αγγελική Κίτσου –Μαγαράκη είναι Συνταξιούχος εκπαιδευτικός
