- Η θέσπιση της ειδικής παροχής μητρότητας σε όλες τις μη μισθωτές, είναι οπωσδήποτε σε θετική κατεύθυνση, θα μπορούσε όμως να είναι πιο γενναιόδωρη
Του Αλέξη Π. Μητρόπουλου*
Για πρώτη φορά θεσπίστηκε επίδομα μητρότητας για τις ελεύθερες επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενες και αγρότισσες με το άρθρο 151 του ασφαλιστικού ν. 5078/2023 (ΦΕΚ Α 211).
Με την παρ. 1 του άρθρου 56του πρόσφατου ν. 5092/2024 (ΦΕΚ Α 33) με τίτλο «Όροι αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας στις παραθαλάσσιες περιοχές και άλλες διατάξεις» συμπληρώθηκε νομοτεχνικά η ανωτέρω διάταξη του ν. 5078/2023, ενώ με την παρ. 3α του ίδιου άρθρου επεκτάθηκε η ειδική παροχή μητρότητας και στους ομόφυλους συζύγους, σύμφωνα με όσα προβλέπονται στον ν. 5089/2024 (ΦΕΚ Α 27) «Ισότητα στον πολιτικό γάμο, τροποποίηση του Αστικού Κώδικα και άλλες διατάξεις».
Η εξέλιξη αυτή καθ’ εαυτή, η θέσπιση δηλαδή της ειδικής παροχής μητρότητας σε όλες τις μη μισθωτές, είναι οπωσδήποτε σε θετική κατεύθυνση, θα μπορούσε όμως να είναι πιο γενναιόδωρη.
Ι. Για πρώτη φορά 9μηνη επιδότηση μητρότητας σε ελεύθερες επαγγελματίες-αυτοαπασχολούμενες-αγρότισσες
Σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 56 του ν. 5092/2024, που τροποποίησε την παρ. 1 του άρθρου 151 του ν. 5078/2023: «Η μητέρα ασφαλισμένη του e-ΕΦΚΑ, ελεύθερη επαγγελματίας, αυτοαπασχολούμενη ή αγρότισσα, δικαιούται ειδική παροχή προστασίας μητρότητας διάρκειας εννέα (9) μηνών, η οποία εκκινεί μετά την καταβολή του επιδόματος μητρότητας του e-ΕΦΚΑ. Ειδικά για την περίπτωση της υιοθεσίας, η καταβολή της ειδικής παροχής προστασίας της μητρότητας εκκινεί από την επομένη της τελεσιδικίας της δικαστικής απόφασης υιοθεσίας, ανεξάρτητα από το εάν ο δικαιούχος έλαβε επίδομα λοχείας από τον e-ΕΦΚΑ. Η Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (Δ.ΥΠ.Α.) καταβάλλει στις δικαιούχους μηνιαίως ποσό ίσο με τον εκάστοτε ισχύοντα κατώτατο μισθό, κατόπιν ελέγχου ασφαλιστικής ενημερότητας».
Εξάλλου, σύμφωνα με την παρ. 2 του ίδιου άρθρου «Την ειδική παροχή προστασίας της μητρότητας μη μισθωτών δικαιούνται και η τεκμαιρόμενη μητέρα του άρθρου 1464 του Αστικού Κώδικα, που αποκτά τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας και η μη μισθωτή, που υιοθετεί τέκνο από την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια και έως την ηλικία των οκτώ (8) ετών. Για την εφαρμογή του πρώτου εδαφίου για τις έννοιες «εργαζόμενη που υιοθετεί τέκνο» και «ένταξη του παιδιού στην οικογένεια» ισχύουν οι ορισμοί του άρθρου 228 του π.δ. 80/2022 (Α’ 222).».
Σύμφωνα με το άρθρο 228 του π.δ. 80/2022 («Κώδικας Ατομικού Εργατικού Δικαίου»), «εργαζόμενη που υιοθετεί τέκνο» νοείται η εργαζόμενη γυναίκα που είναι εγγεγραμμένη στο Εθνικό Μητρώο Υποψηφίων Θετών Γονέων και παραλαμβάνει, για φροντίδα και ανατροφή με σκοπό την υιοθεσία, παιδί από κοινωνική υπηρεσία της κατά περίπτωση Μονάδας Παιδικής Προστασίας και Φροντίδας ή άλλου φορέα που έχει υπό την προστασία του το παιδί ή από τον φυσικό γονέα ή τους φυσικούς γονείς του παιδιού ακόμη και πριν την έκδοση της δικαστικής απόφασης υιοθεσίας. Ως «ένταξη του παιδιού στην οικογένεια» θεωρείται είτε η ημερομηνία φυσικής παράδοσης του παιδιού, για φροντίδα και ανατροφή με σκοπό την υιοθεσία, είτε η ημερομηνία που καθίσταται τελεσίδικη η δικαστική απόφαση που αναγνωρίζει αλλοδαπή απόφαση υιοθεσίας από την εργαζόμενη που υιοθετεί τέκνο.
ΙΙ. «Επίδομα μητρότητας» και στα ομόφυλα ζευγάρια
Μετά την ψήφιση του ν. 5089/2024 (ΦΕΚ Α 27) «Ισότητα στον πολιτικό γάμο, τροποποίηση του Αστικού Κώδικα και άλλες διατάξεις», όλα τα δικαιώματα που έχουν τα ετερόφυλα ζευγάρια αναφορικά με το παιδί, τον γάμο και την οικογένεια, πρέπει να επεκταθούν για λόγους ισότητας και στα ομόφυλα ζευγάρια.
Έτσι, η αρχή έγινε με την ειδική παροχή μητρότητας που επεκτάθηκε και στα ζευγάρια με ομόφυλους συζύγους με την παρ. 3Α του άρθρου 56 του ν. 5092/2024, σύμφωνα με την οποία «3Α. Σε περίπτωση απόκτησης κοινού παιδιού από ομόφυλους συζύγους, ο δικαιούχος της ειδικής παροχής του παρόντος γονέας καθορίζεται με κοινή δήλωση των συζύγων προς τον Ηλεκτρονικό Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης. Στην περίπτωση αυτή, ο δικαιούχος γονέας δικαιούται να μεταβιβάσει έως επτά (7) μήνες από την ειδική παροχή προς τον άλλον γονέα, ανεξαρτήτως αν αυτός εργάζεται με σχέση εξαρτημένης εργασίας ιδιωτικού δικαίου ή είναι ελεύθερος επαγγελματίας ή αυτοαπασχολούμενος ή αγρότης.».
Μετά από αυτή τη θεσμική εξέλιξη, όλα τα επιδόματα και οι παροχές που λαμβάνουν όλες οι οικογένειες, θα πρέπει να χορηγούνται εφεξής -για λόγους ισότητας- και στους ομόφυλους συζύγους.
ΙΙΙ. Πότε η άδεια μητρότητας εκχωρείται στον πατέρα
Σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 56 του πρόσφατου ν. 5092/2024, που τροποποίησε την παρ. 3 του άρθρου 151 του ν. 5078/2023, η μητέρα δικαιούται να μεταβιβάσει μέχρι επτά (7)μήνες από την ειδική παροχή προστασίας της μητρότητας στον πατέρα, ανεξαρτήτως αν αυτός εργάζεται με σχέση εξαρτημένης εργασίας ιδιωτικού δικαίου ή είναι ελεύθερος επαγγελματίας ή αυτοαπασχολούμενος ή αγρότης.
Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, η εκχώρηση στον πατέρα χρονικού διαστήματος έως και επτά (7) μήνες από την 9μηνη άδεια της μητέρας-δικαιούχου προϋποθέτει ότι πρέπει ΚΑΙ αυτός, όπως και η μητέρα, να είναι ενεργός εργασιακά και ασφαλιστικά ενήμερος. Η απαράδεκτη αυτή προϋπόθεση, τόσο για τον πατέρα όσο και για τη μητέρα, πρέπει άμεσα να καταργηθεί.
Το δικαίωμα εκχώρησης έως και επτά (7) μηνών από τον πρωτοδικαιούχο στον έτερο γονέα αναγνώρισε ο ν. 5092/2024 (άρθρο 56 παρ. 3Α, ως ανωτέρω), και στα ομόφυλα ζευγάρια
- IV. Το κράτος χρηματοδοτεί το επίδομα μητρότητας στις αγρότισσες
Σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 56 του ν. 5092/2024, η καταβολή της επιδότησης μητρότητας στις αγρότισσες χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Η διάταξη αυτή, που υπαγορεύει το επίδομα μητρότητας που καταβάλλεται στις αγρότισσες να προέρχεται από τον κρατικό προϋπολογισμό, είναι ορθή και δίκαιη.
- V. Το επίδομα μητρότητας για ελεύθερες επαγγελματίες και επιστήμονες θα καλύπτεται από τη μηνιαία εισφορά υπέρ ανεργίας ύψους 10 ευρώ που καταβάλλουν όλοι οι ελευθεροεπαγγελματίες!
Παρά την ανωτέρω ορθή διάταξη του πρώτου εδαφίου της παρ. 4 του άρθρου 56 του νέου ν. 5092/2024, που προβλέπει την κάλυψη της ετήσιας δαπάνης για τις αγρότισσες από τον κρατικό προϋπολογισμό, ο νομοθέτης επιφυλάσσει διαφορετική μεταχείριση για τις μητέρες αυτοαπασχολούμενες-ελεύθερες επαγγελματίες-επιστήμονες.
Ειδικότερα, στο δεύτερο εδάφιο της παρ.4 του άρθρου 56 ορίζεται ότι «Για τις ελεύθερες επαγγελματίες και αυτοαπασχολούμενες μητέρες αξιοποιείται ο Ειδικός Λογαριασμός Ανεργίας υπέρ των Αυτοτελώς και Ανεξαρτήτως Απασχολουμένων της περ. α της παρ. 2 του άρθρου 44 του ν. 3986/2011 (Α΄ 152).». Στη συνέχεια της παραγράφου 4 ορίζεται ότι γι’ αυτές «αξιοποιείται» από 1-1-2024 ο Ειδικός Λογαριασμός Ανεργίας υπέρ των Αυτοτελώς και Ανεξαρτήτως Απασχολουμένων της περ. α της παρ. 2 του άρθρου 44 του ν. 3986/2011.
Σύμφωνα όμως με την παραπεμπόμενη διάταξη του άρθρου 44 του ν. 3986/2011 (παρ.2α) «Σκοπός του λογαριασμού είναι η χορήγηση βοηθήματος σε περιπτώσεις αποδεδειγμένης διακοπής του επαγγέλματος και για χρονικό διάστημα τουλάχιστον τριών (3) μηνών, …. Για τους ασφαλισμένους που υπάγονται στον Ε.Φ.Κ.Α. και για τους οποίους, βάσει γενικών, ειδικών ή καταστατικών διατάξεων που ίσχυαν κατά την 31.12.2016, προέκυπτε υποχρέωση υπαγωγής στο τέως ΕΤΑΑ, ως διακοπή επαγγέλματος θεωρείται και το εισόδημα που δεν υπερβαίνει ττο 60% του ποσού που αντιστοιχεί στο βασικό μισθό άγαμου μισθωτού άνω των 25 ετών, αναγόμενο σε ετήσια βάση, κατά το προηγούμενο της υποβολής της αίτησης έτος, υπό τον πρόσθετο όρο ότι το τελευταίο 6μηνο προ της υποβολής της αίτησης δεν έχουν ασκήσει καμία επαγγελματική δραστηριότητα (περίοδος αναμονής).».
Η διάταξη αυτή του άρθρου 56 (παρ. 4 εδάφιο β) του ν. 5092/2024 είναι απαράδεκτη αφού ουσιαστικά οι ίδιοι οι ελεύθεροι επαγγελματίες και επιστήμονες επιβαρύνονται με το κόστος μιας κοινωνικής παροχής που είναι διαχρονικά υποχρέωση του κράτους. Πλην του ότι η εισφορά αυτή (10 ευρώ μηνιαίως) πρέπει άμεσα να καταργηθεί ή -έστω- να καλύπτει μόνο ζητήματα ανεργίας και φτωχοποίησης των ιδίων των επαγγελματιών (λόγος που αποτελούσε άλλωστε και τον σκοπό θέσπισής του το 2011), η διάταξη αυτή του άρθρου 56 του ν. 5092/2024, δευτερευόντως, χρήζει αποσαφήνισης:
-ως προς το ζήτημα αν το επίδομα θα δίδεται βάσει των ανωτέρω προϋποθέσεων του ν. 3986/2011 και
-ως προς το ζήτημα του φορέα χρηματοδότησης της επιδότησης πριν την 1-1-2024.
Συμπερασματικά, το β’ εδάφιο της παρ.4 του άρθρου 56 πρέπει να καταργηθεί.
VI.Το επίδομα μητρότητας δικαιούνται όσες έγιναν μητέρες μετά τις 24-9-2023. Αναδρομική καταβολή από 24-9-2023.
Σύμφωνα με την παρ. 5 του άρθρου 56 του ν. 5092/2024, την ειδική παροχή προστασίας μητρότητας δικαιούνται και όσες μητέρες απέκτησαν τέκνο έως και δεκατέσσερις (14) εβδομάδες πριν από τη λήξη του 2023, δηλαδή έως και την 24-9-2023.Τούτο σημαίνει ότι όσες γυναίκες έχουν ήδη τεκνοποιήσει, θα λάβουν αναδρομικά το επίδομα μητρότητας.
Επίσης πρέπει να επισημανθεί ότι, επειδή το επίδομα μητρότητας συνδέεται με το εκάστοτε ύψος τού κατώτατου μισθού, από 1-4-2024θα καταβάλλεται κι αυτό αυξημένο, αναλογικά με το νέο ύψος τού κατώτατου μισθού.
VII. Η προστασία του επιδόματος μητρότητας από φορολογία κατάσχεση κ.λπ.
Σύμφωνα με την παρ. 6 του άρθρου 56 του ν. 5092/2024, η επιδότηση μητρότητας είναι αφορολόγητη, ανεκχώρητη και ακατάσχετη, στα χέρια του Δημοσίου ή τρίτων, κατά παρέκκλιση κάθε άλλης αντίθετης διάταξης.
Επίσης, δεν δεσμεύεται και δεν συμψηφίζεται με βεβαιωμένα χρέη προς τη φορολογική διοίκηση και το Δημόσιο εν γένει, τα ΝΠΔΔ, τους ΟΤΑ, τα Ασφαλιστικά Ταμεία ή τα πιστωτικά ιδρύματα, ούτε υπολογίζεται στα εισοδηματικά όρια για την καταβολή οποιασδήποτε παροχής κοινωνικού ή προνοιακού χαρακτήρα, ούτε υπόκειται σε οποιοδήποτε τέλος, εισφορά ή άλλη κράτηση υπέρ του Δημοσίου ή του e-ΕΦΚΑ.
VIII. Να επεκταθεί το επίδομα μητρότηταςσε όλες τις μητέρες ανεξαρτήτως εργασίας και εισοδήματος
Η ρύθμιση του άρθρου 56 του ν. 5092/2024, που τροποποίησε και συμπλήρωσε το άρθρο 151 του ν. 5078/2023, είναι αρχικά σε θετική κατεύθυνση, αλλά είναι ελλιπής αφού προϋποθέτει ενεργή εργασιακή σχέση τής μητέρας αλλά και του πατέρα, ενώ δικαιότερο θα ήταν να περιλαμβάνει κάθε γυναίκα που τεκνοποιεί ανεξαρτήτως αν εργάζεται ή έχει εισοδήματα.
Η κατάρρευση των γεννήσεων και οι άκρως δυσοίωνες προοπτικές για τον ελληνικό πληθυσμό επιβάλλουν την επέκταση του επιδόματος μητρότητας σε 12μηνηαντί 9μηνη διάρκεια και σε ΟΛΕΣ τις μητέρες ανεξαρτήτως ηλικίας, εργασίας και εισοδήματος.
Η κυβέρνηση οφείλει να λάβει δραστικά και άμεσα μέτρα για το μείζον ζήτημα του δημογραφικού και όχι μίζερα και άτολμα ημίμετρα, σύμφωνα με τις ολοκληρωμένες προτάσεις μας όπως τις διατυπώσαμε στο νέο μας βιβλίο «Αγορά Εργασίας και Συντάξεις-Η χρονοβόμβα του Δημογραφικού» (Εκδόσεις «Εφημερίδα όλων των Συνταξιούχων 60+»).
- Ο Αλέξης Π. Μητρόπουλος είναι Καθηγητής ΕΚΠΑ-Πρόεδρος ΕΝΥΠΕΚΚ
