Να καταργηθεί ο μνημονιακός «κόφτης 2060» !

Ι. Μείωση δαπανών και συνταξιοδοτική γήρανση. Το 90% των συνταξιούχων άνω των 60 ετών

Με τον νόμο του α’ Μνημονίου (ν. 3845/2010, ΦΕΚ Α’ 65) και ειδικότερα με τον α’ μνημονιακό ασφαλιστικό ν. 3863/2010 (ΦΕΚ Α’ 115) θεσπίστηκε «η αρχή της αυτόματης μείωσης των συνταξιοδοτικών δαπανών μέχρι το 2060» ή «ρήτρα 2060». Συγκεκριμένα στο άρθρο 11 (παρ. 2,σελ. 2782) του α’ μνημονιακού ασφαλιστικού νόμου με τις πρώτες μεγάλες περικοπές των συντάξεων και τη μείωση στο μισό της 13^ης και 14^ης σύνταξης, οριζόταν ότι: «Το ύψος των ανωτέρω δαπανών(σ.σ. συνταξιοδοτικών) για τη βασική, την αναλογική και την επικουρική σύνταξη, προβαλλόμενο έως το έτος 2060, δεν πρέπει να υπερβαίνει το περιθώριο αύξησης των 2,5 ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ, με έτος αναφοράς το 2009.».

Με την παραπάνω πρωτομνημονιακή διάταξη οι δανειστές και η τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δέχθηκαν ως ανώτατο όριο μέσης αύξησης της εθνικής συνταξιοδοτικής δαπάνης μέχρι το 2060 το 2,5% του ΑΕΠ, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες του Ασφαλιστικού Συστήματος, οι μέχρι τότε ισχύοντες ασφαλιστικοί νόμοι, οι ειδικότερες καταστατικές διατάξεις των Ταμείων και κυρίως ο αριθμός των συνταξιούχων που, με την προϊούσα γήρανση του πληθυσμού (σύμφωνα με τα παλαιότερα, αλλά και με τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ), γίνεται όλο και μεγαλύτερος.

Όπως αποδεικνύεται από τον παρακάτω Πίνακα 3και το Διάγραμμα 1 του Πληροφοριακού Συστήματος «ΗΔΙΚΑ/ΗΛΙΟΣ» για τον μήνα Αύγουστο 2022, οι συνταξιούχοι άνω των 60 ετών ανέρχονται σε 2.222.388 (ποσοστό 90,1%) και οι άνω των 70 ανέρχονται σε 1.798.980 ανθρώπους (ποσοστό 72,9%)!

ΙΙ. Νόμοι Κατρούγκαλου-Βρούτση, Έκθεση Πισσαρίδη και συνταξιοδο-τικές δαπάνες

Με τον ν. 4387/2016 («νόμος Κατρούγκαλου», ΦΕΚ Α’ 85) ο «κόφτης των συνταξιοδοτικών δαπανών» ή «κόφτης 2060» επαναθεσπίστηκε και θωρακίστηκε. Έτσι σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 14 ν. 4387/2016: «Από την 1.1.2017 και ανά τριετία, η Εθνική Αναλογιστική Αρχή εκπονεί υποχρεωτικά αναλογιστικές μελέτες, οι οποίες επικυρώνονται από την Επιτροπή Οικονομικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με αντικείμενο τη συνεχή παρακολούθηση της εξέλιξης της εθνικής συνταξιοδοτικής δαπάνης. Με ειδικό νόμο ανακαθορίζονται οι συντάξεις με στόχο τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος. Το ύψος των ανωτέρω δαπανών για την εθνική, την ανταποδοτική και την επικουρική σύνταξη, προβαλλόμενο έως το έτος 2060, δεν πρέπει να υπερβαίνει το περιθώριο αύξησης των 2,5 ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ, με έτος αναφοράς το 2009.».

Αλλά και ο τελευταίος ασφαλιστικός νόμος 4670/2020(«νόμος Βρούτση», ΦΕΚ Α’ 43) επανέλαβε κατά λέξη τη διάταξη του ν. 4387/2016 για τον «κόφτη των συνταξιοδοτικών δαπανών» στο άρθρο 25 (παρ. 5).

Τέλος η Έκθεση Πισσαρίδη ή «Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία» (όπως τιτλοφορείται),που δημοσιεύτηκε στις 14-11-2020, όχι μόνο επιμένει στη διατήρηση της μέσης αύξησης των συνταξιοδοτικών δαπανών ύψους 2,5% μέχρι το 2060, αλλά προτείνει την περαιτέρω δραστική μείωσή τους!

Συγκεκριμένα η Έκθεση Πισσαρίδη, στο κεφάλαιο «4.7.1.Δείκτες» (σελ.106)παραθέτει τον παρακάτω Πίνακα της Eurostat και υποστηρίζει ότι: «H συνταξιοδοτική δαπάνη στην Ελλάδα παραμένει ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό του ΑΕΠ (16,5% έναντι 13,2% κατά μέσο όρο στην Ευρωζώνη), με τη χώρα να βρίσκεται στην υψηλότερη θέση στην Ευρωζώνη, παρά τις διαδοχικές περικοπές και αλλαγές στο ασφαλιστικό σύστημα από το 2010. Επιβαρυντικά για τα δημόσια οικονομικά δρα και το υψηλό ποσοστό κρατικής επιχορήγησης για την κάλυψη συντάξεων σε ύψος 10,1% του ΑΕΠ το 2018, έναντι 3,1% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο στην ΕΕ. Σε συνδυασμό με την υψηλή μισθολογική δαπάνη της γενικής κυβέρνησης (11,7% έναντι 9,9% κατά μέσο όρο στην Ευρωζώνη), το Ελληνικό Δημόσιο καταλήγει να δαπανά το υψηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ (28,4%) σε μισθούς και συντάξεις στην Ευρωζώνη (έναντι 23,1% κατά μέσο όρο – Πίνακας 4.3). Ως αποτέλεσμα της άνισης κατανομής των δαπανών, κρίσιμοι τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση και οι δημόσιες επενδύσεις υποχρηματοδοτούνται.

Στο πλαίσιο αυτό, πολιτικές προσαρμογής που υιοθετήθηκαν τα περασμένα έτη στοχεύουν στην σταδιακή αποκλιμάκωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης ως ποσοστού του ΑΕΠ, και στη μείωση της επιχορήγησης από τον κρατικό προϋπολογισμό ως ποσοστό των συνολικών δαπανών του. Είναι σημαντικό, κατά την ερχόμενη δεκαετία, να μην εκτροχιαστεί η χώρα από την πορεία αυτή, έτσι ώστε η συνταξιοδοτική και μισθολογική δαπάνη του δημοσίου ως ποσοστό του ΑΕΠ να μειωθεί σταδιακά, συγκλίνοντας προς τον μέσο όρο της Ευρωζώνης και κλείνοντας μερικώς την ψαλίδα. Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στους κινδύνους που προέρχονται από την τρέχουσα κρίση της πανδημίας και την επίπτωσή της στην πορεία του ΑΕΠ.».

Αν εφαρμοστεί η πρόταση Πισσαρίδη, ένα από τα πιο ακραία νεοφιλελεύθερα κείμενα που έχουν συνταχθεί ποτέ, όλες οι συντάξεις τα επόμενα χρόνια θα περιοριστούν στο ήμισυ από το σημερινό τους επίπεδο! Ειδικά οι προτάσεις Πισσαρίδη για μισθούς και συντάξεις, αν εφαρμοστούν, θα προξενήσουν γενικευμένη φτωχοποίηση των συνταξιούχων και των δημοσίων υπαλλήλων!

ΙΙΙ. Οι παρεμβάσεις του γ’ Μνημονίου (ν.4336/2015) και οι συνταξιοδοτικές δαπάνες

Με τον νόμο του γ’ Μνημονίου 4336/2015(ΦΕΚ Α’ 94) και τον ασφαλιστικό του ν. 4387/2016, προκειμένου να επιτευχθεί ο διαχρονικός μνημονιακός στόχος της μείωσης των συνταξιοδοτικών δαπανών, προωθήθηκαν οι πιο δομικές και αντιασφαλιστικές διατάξεις, που αλλοίωσαν τον χαρακτήρα του Ελληνικού Ασφαλιστικού Συστήματος και διευκόλυναν τόσο τη βίαιη αποκοινωνικοποίησή του όσο και την ολοσχερή απαξίωσή του στο μέλλον, με πιθανή ακόμη και την ιδιωτικοποίησή του.

Συγκεκριμένα, ο ν. 4336/2015 (σελ. 1020-1021), που ψηφίστηκε και από τα πέντε κόμματα του μνημονιακού τόξου (ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ, ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΠΟΤΑΜΙ) και με ευρεία πλειοψηφία (217 βουλευτές), όριζε -μεταξύ άλλων- ότι πρέπει:

1. Να εφαρμοστούν πλήρως οι συνταξιοδοτικές «μεταρρυθμίσεις» του 2010 και του 2012 και να ισχύσουν όλες οι περικοπές των δύο πρώτων Μνημονίων που τις επέβαλαν.
2. Να ληφθούν μέτρα για περικοπές στις συντάξεις της τάξης του 0,25% του ΑΕΠ για το 2015 (450 εκατ. ευρώ) και της τάξης του 1% του ΑΕΠ (1,8 δις ευρώ) έως τα τέλη του 2016, συνολικά 2.250 δις ευρώ.
3. Να γενικευτεί η εισφορά υπέρ υγείας (υπέρ ΕΟΠΥΥ) σε όλους τους συνταξιούχους κύριας σύνταξης στο 6% (από 4%).
4. Να θεσπιστεί επιπλέον εισφορά υπέρ υγείας (υπέρ ΕΟΠΥΥ) 6% σε όλες τις επικουρικές συντάξεις.
5. Να ανασταλούν οι αυξήσεις όλων των κατώτατων συντάξεων μέχρι το τέλος του 2021.
6. Να χορηγούνται εφεξής στους δικαιούχους όλες οι κατώτατες (εγγυημένες) συντάξεις «με βάση τις εισφορές και με εισοδηματικά κριτήρια μόνον όταν θα έχουν συμπληρώσει τη νόμιμη κανονική ηλικία συ­νταξιοδότησης, που είναι σήμερα τα 67 έτη».
7. Να ισχύσει υποχρεωτικά μετά την 1.1.2022 το συνταξιοδοτικό δικαίωμα είτε στα 62 έτη με 40 χρόνια ασφάλισης (12.000 ημέρες ασφάλισης-ΗΑ) είτε στα 67 με τουλάχιστον 15 έτη ασφάλισης (4.500 ΗΑ).
8. Να θεσπιστεί νέο σύστημα εισφορών για όλους με βάση το φορολογητέο εισόδημα.
9. Να ενοποιηθούν όλα τα Ταμεία κύριας σύνταξης σε ένα Ταμείο και όλα τα της επικουρικής σύνταξης σε ένα Ταμείο (μετέπειτα ΕΦΚΑ και ΕΤΕΑΕΠ αντίστοιχα και σήμερα e-ΕΦΚΑ για κύρια και για επικουρική ασφάλιση)
10. Να ολοκληρωθεί η κατάργηση όλων των κοινωνικών πόρων υπέρ των Ταμείων επικούρησης.
11. Να εναρμονιστεί η συνταξιοδοτική νομοθεσία των αγροτών (θεμελίωση, εισφορές, όρια ηλικίας) με τη νομοθεσία για τους λοιπούς ασφαλισμένους.
12. Να ισχύσει επιπλέον μείωση («πέναλτι») ύψους 10% (πέραν αυτής ύψους 6% ανά έτος) για όλες τις πρόωρες συντάξεις γήρατος.
13. Να καταργηθεί το ΕΚΑΣ σταδιακά μέχρι τον Δεκέμβριο του 2019.
14. Να καταργηθούν όλες οι φιλοσυνταξιοδοτικές ρυθμίσεις των ν. 4325/2015 και 4331/2015 της πρώτης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ.
15. Να εξευρεθούν ισοδύναμα μέτρα «για την πλήρη αντιστάθμιση των επιπτώσεων της εφαρμογής των δικαστικών αποφάσεων σχετικά με τα συνταξιοδοτικά μέτρα του 2012» κ.ά.

Τέλος, με τον ν. 4472/2017 (ΦΕΚ Α’ 74), εφαρμοστικό νόμο του γ’ Μνημονίου ως αποτέλεσμα της δεύτερης αξιολόγησης, θεσπίστηκε, μεταξύ άλλων, το «πάγωμα» των αυξήσεων των συντάξεων όλων των κατηγοριών μέχρι 31-12-2022.

1. IV. Ίδιες οι συνταξιοδοτικές δαπάνες το 2010 και το 2021, παρά την περικοπή των συντάξεων ύψους 120 δις ευρώ!

Από το 2010 μέχρι και τα τέλη του 2021, 120 δις ευρώ και πλέον έχασαν οι συνταξιούχοι όπως έχουμε αποδείξει με πρόσφατη ανάλυσή μας και λεπτομερειακή παράθεση των στοιχείων (βλ. το φύλλο της 23/4/2022). Όμως, παρά τις τραγικά μεγάλες περικοπές, που δεν έχουν προηγούμενο σε καμιά χώρα της Ευρώπης, οι συνταξιοδοτικές δαπάνες το 2021 ήταν περίπου ίδιες με το 2010!

Στον παρακάτω Πίνακα με στοιχεία του e-ΕΦΚΑ παρατίθενται οι συνταξιοδοτικές δαπάνες ανά έτος για την περίοδο 2009-2021. Περαιτέρω επιμερίζονται οι συνταξιοδοτικές δαπάνες για τις συντάξεις σε αυτές που προήλθαν από τον κρατικό προϋπολογισμό και σε αυτές που προήλθαν από τις εισφορές των εργαζομένων.

Από τη μελέτη των επιμέρους στοιχείων του παραπάνω Πίνακα, προκύπτουν τα ακόλουθα:

1. Παρά τις μεγάλες περικοπές των συντάξεων μεταξύ των ετών 2010-2021, οι συνταξιοδοτικές δαπάνες παρέμειναν σχεδόν ίδιες, αφού το 2010 δόθηκαν για συντάξεις 26.569.898.677,55 ευρώ και το 202126.241.652.386 ευρώ (διαφορά 328.246.291,55 ευρώ).
2. Προ Μνημονίων (ενδεικτικά τα στοιχεία του 2009) οι εισπράξεις αλλά και οι δαπάνες από τις συντάξεις ήταν μεγαλύτερες από αυτές των μνημονιακών ετών.
3. Οι αλλαγές στην αγορά εργασίας και η μεγάλη ανεργία μείωσαν το συνολικό ποσό των ασφαλιστικών εισφορών, δηλαδή τα έσοδα για τα Ταμεία καθ’ όλη τη μνημονιακή περίοδο.
4. Τα τελευταία τρία χρόνια (2019-2021), λόγω της μείωσης της «στατιστικής» ανεργίας, που ανακοινώνει η ΕΛΣΤΑΤ κατά μήνα (σε αντίθεση με τα μηνιαία ευρήματα της ΔΥΠΑ-ΟΑΕΔ), αυξήθηκαν οι εισφορές προς τα Ταμεία παρά την κυριαρχία των ευέλικτων μορφών εργασίας των χαμηλών μισθών-εισφορών.
5. V. Επαναρτίωση των αποθεματικών με κρατική στήριξη λόγω PSI(«κούρεμα» αποθεματικών) και δημογραφικού

Με δεδομένη τη δημογραφική γήρανση (αύξηση θανάτων-δραματική μείωση γεννήσεων), την έκρηξη του αριθμού των συνταξιούχων στην Ελλάδα (το 90% των οποίων υπερβαίνει τα 60 έτη), τη μείωση των εισφορών εξ εργασίας λόγω της απόλυτης κυριαρχίας των ευέλικτων μορφών απασχόλησης και προκειμένου να διατηρηθεί ένα σχετικό επίπεδο των συντάξεων, γίνεται απόλυτα κατανοητό ότι η «ρήτρα 2060» θα πρέπει να καταργηθεί άμεσα και να εξασφαλιστεί η ομαλή χρηματοδότηση όλων των κατηγοριών των συντάξεων, πολύ περισσότερο που τόσο η προηγούμενη κυβέρνηση, όσο και η σημερινή, διακηρύττουν ότι «βγήκαμε από τα Μνημόνια και την ενισχυμένη εποπτεία».

Το πρώτο και βασικότερο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να είναι η επαναρτίωση των αποθεματικών των Ταμείων με τα 26 δις ευρώ που χάθηκαν από το «κούρεμά» τους (PSI) με τον νόμο Βενιζέλου-Κουτρουμάνη 4050/2012 (ΦΕΚ Α’ 36).

Διαφορετικά, τα επόμενα χρόνια, η περαιτέρω μείωση των ήδη χαμηλών καταβαλλομένων συντάξεων για χώρα στην ΕΕ και την ΟΝΕ, λόγω κυρίως του δημογραφικού και της κυριαρχίας της φτηνής εργασίας (και κατ’ ακολουθίαν και των χαμηλών ασφαλιστικών εισφορών), θα είναι αναπόφευκτη. Επιπροσθέτως, θα οδηγήσει στην αδυναμία των σημερινών νέων εργαζομένων, αλλά και των μελλοντικών, να λάβουν ένα στοιχειώδες για την επιβίωσή τους ποσό σύνταξης, έστω και ως μικρό τμήμα των ασφαλιστικών εισφορών που θα έχουν καταβάλλει.

• Ο Αλέξης Π. Μητρόπουλος είναι Καθηγητής-Πρόεδρος ΕΝΥΠΕΚΚ