Του Ιωάννη Κρασσά
Ελλάς Ιούλιος 2025, εάν εξαιρέσουμε την ευχάριστη διάθεση λόγω της θερινής ραστώνης, η τρέχουσα κατάσταση εντός και εκτός των συνόρων προκαλεί από προβληματισμό για τους πλέον αισιόδοξους, έως βαθειά ανησυχία για όσους φοβούνται τα χειρότερα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία εισέρχεται στον 41ο μήνα, στη Μέση Ανατολή τα όπλα δεν σιγούν ποτέ, ενώ στην Ελλάδα τα σκάνδαλα διαδέχονται το ένα το άλλο και οι μετανάστες συνεχίζουν να έρχονται απτόητοι από τη Λιβύη. Η πλέον συνήθης δικαιολογία για όσα κακά μας συμβαίνουν, είναι ότι αφορούν παθογένειες που υφίστανται από της ιδρύσεως του κράτους (3 Φεβρουαρίου 1830). Κάθε φορά που το ακούω η σκέψη μου μ’ οδηγεί στον Ιωάννη Καποδίστρια.
Ένας Ξεχωριστός Έλληνας
Την 14η Απριλίου 1827, η Εθνική Συνέλευση της Τροιζήνος επέλεξε ομόφωνα τον Ιωάννη Αντωνίου Καποδίστρια ως πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδος για επτά έτη. Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε στην Κέρκυρα την 10η Φεβρουαρίου 1776. Υπήρξε άτομο με διευρυμένη σκέψη, ευρύτατης μορφώσεως, με συναίσθηση της διεθνούς πραγματικότητας, ιδιαιτέρων ικανοτήτων, διαφορετικής ποιότητας και υφής. Από την θέση του Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας (1815-1822) πρωταγωνίστησε στην διαμόρφωση του χάρτη της Ευρώπης, μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Υπήρξε βαθύτατα κατά την σκέψη και το ήθος Έλληνας, προικισμένος με τις ευγενέστερες αρετές της φυλής. Την 7η Ιανουαρίου 1828, ο Καποδίστριας αφίχθηκε στο Ναύπλιο με το Αγγλικό πολεμικό πλοίο Γουόρσπαϊτ (Warspite).
Οι Όροι του Καποδίστρια
Η «ελεύθερη» Ελλάδα την εποχή εκείνη περιλάμβανε την Ελευσίνα, τα Μέγαρα, την Αίγινα, το Πόρο, την Σαλαμίνα, την Ύδρα και τις Σπέτσες. Η υπόλοιπος επικράτεια κατέχονταν από τα Τουρκικά και τα Αιγυπτιακά στρατεύματα. Ο εξαετής αγώνας της επαναστάσεως είχε μεταβάλλει τη χώρα σ’ έναν απέραντο χώρο ερειπίων, όπου περιφέρονταν απελπισμένοι άνθρωποι. Ο Καποδίστριας αρνήθηκε να δώσει το όρκο που είχε ψηφισθεί στην Τροιζήνα δηλώνοντας: «Δὲν εἶναι δυνατόν ἀδελφοί, νὰ ὁρκισθῶ τὸν ὅρκον τοῦ Συντάγματος, διότι δὲν δύναμαι νὰ σᾶς ὑποσχεθῶ νὰ φυλάξω ὅ,τι δὲν ἔχετε καὶ δὲν μοῦ πραδίδετε. Πλήν σᾶς ὑπόσχομαι νὰ προσπαθήσω γιά τήν ἀνεξαρτησία τῆς Ἑλλάδος ὅσον δύναμαι… Ἦλθον στὴν Ἑλλάδα και θυσιάζω τὰ πάντα ὑπέρ αὐτῆς, ἀλλ’ ὄχι ποτέ τήν ὑπόληψίν μου. Ὅθεν ἀν δὲν θελήσετε νὰ μὲ ἀκούσετε, θὰ ἐπιβῶ εἰς τό πλοῖον καὶ θὰ αναχωρήσω» (Διονυσίου Κοκκίνου, Η Ελληνική Επανάστασις, 6ος τόμος, σελ. 290).
Ο κυβερνήτης ήρθε αποφασισμένος να θυσιάσει τα πάντα πλην της υπολήψεως του, οι κυβερνώμενοι το τελευταίο που τους ενδιέφερε ήταν η υπόληψή τους. Η βουλή έκανε αποδεκτό το αίτημα του και κυβέρνησε με τον τρόπο που εκείνος θεωρούσε πλέον αποτελεσματικό, χωρίς να εξαπατήσει κανένα για τις προθέσεις του.
Ένας Ξεχωριστός Έλληνας
Σε μια χρονική στιγμή που τα πάντα ευρίσκοντο στον αέρα, ο Καποδίστριας αποτέλεσε την σωτήρια λύση για την αλληλοσπαραζόμενη από τα πολιτικά πάθη Ελλάδα. Ως πρώτος κυβερνήτης της χώρας εργάσθηκε νυχθημερόν επί 3 χρόνια, 8 μήνες και 20 ημέρες, χωρίς να δεχθεί οποιαδήποτε αμοιβή, αλλά αντιθέτως ενίσχυσε τα κενά ταμεία από την προσωπική του περιουσία. Ανέλαβε ένα πολυμέτωπο αγώνα για την κατοχύρωση των ορίων της εδαφικής επικράτειας, την δημιουργία κράτους, την ανόρθωση της οικονομίας και την καταπολέμηση της ληστείας και της πειρατείας.
Το δυσκολότερο όμως έργο αποδείχθηκε ότι ήταν, να μετατρέψει τους Έλληνες από οπλαρχηγούς, επαναστάτες, σκλάβους και παρανόμους σε νομοταγείς πολίτες. Ο μεν επιθυμούσε την επιβολή της νομιμότητος, οι δε ενδιαφέρονταν μόνο για το προσωπικό τους όφελος. Η δομική αυτή διαφορά στο τρόπο σκέψεως υπήρξε η βασική αιτία που οδήγησε στη δολοφονία του.
Η Άγνοια του Λαού
Την 9η Αυγούστου 1828, ο Βρετανός Ναύαρχος Έντουαρντ Κόδρινγκτον (1770-1851) υπέγραψε συνθήκη με τον Μεχμέτ Αλή Πασά (1769-1849) της Αιγύπτου για την αποχώρηση των στρατευμάτων του από την Πελοπόννησο. Η εφαρμογή της συνθήκης ανατέθηκε στο Γάλλο Στρατηγό Νικολά Μαιζών[ (1771-1840), ο οποίος αποβιβάσθηκε στη Πελοπόννησο επικεφαλής 15.000 στρατιωτών. Τον Σεπτέμβριο του 1828 στη Μεσσηνία, συνέβη ένα περιστατικό ενδεικτικό της καταστάσεως στην οποία τελούσε ο απλός λαός.
Σύμφωνα με τη συνθήκη οι Αιγύπτιοι δεν θα παραλάμβαναν κανένα αιχμάλωτο, πλην εκείνων που θα τους ακολουθούσαν οικειοθελώς. Όταν οι επιβλέποντες Γάλλοι αξιωματικοί διαπίστωσαν ότι 600 και πλέον Έλληνες και των δύο φύλων κινούνταν προς επιβίβαση επί των πλοίων, τους ζήτησαν να παραμείνουν. Εκείνοι απάντησαν ότι επιθυμούσαν να αποχωρήσουν μαζί με τους στρατιώτες. Ανεξαρτήτως εάν το κίνητρό τους ήταν, η άγνοια, ο εκφοβισμός, ή η απόγνωση από την επικρατούσα στην Ελλάδα κατάσταση, οι άνθρωποι σίγουρα δεν ήσαν ελεύθερα σκεπτόμενοι και ενημερωμένοι πολίτες. Η έλλειψη γνώσεως και δημοκρατικής συνειδήσεως απουσίαζε παντελώς. Παρ’ όλα αυτά είχαν ψηφισθεί μέχρι τότε 3 συντάγματα και η επαναλαμβανόμενη κατηγορία κατά του Καποδίστρια ήταν η καταπάτηση των δικαιωμάτων και ελευθεριών του λαού, που στην πλειοψηφία του ήταν αναλφάβητος και βυθισμένος σε απύθμενη αμάθεια.
Το Πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδος
Την 2α Ιανουαρίου 1822 στο χωριό Πιάδα της Αργολίδος (σημερινή Νέα Επίδαυρος), οι πληρεξούσιοι των επαναστατημένων Ελλήνων από την Πελοπόννησο, την Στερεά και τα νησιά του Αιγαίου ψήφισαν το πρώτο σύνταγμα της Ελλάδος. Στο 6ο άρθρο του προέβλεπε, «Ὅλοι οἱ Ἕλληνες εἰς ὅλα τὰ ἀξιώματα καὶ τὰς τιμὰς ἔχουσι τὸ αὐτὸ δικαίωμα, δοτὴρ δὲ τούτων μόνη ἡ ἀξιότης ἑκάστου». Το Σύνταγμα ήταν εξαίρετο στην θεωρία, αλλά τελείως ακατάλληλο και ακατάληπτο για τον λαό στον οποίον απευθυνόταν. Αμέσως μετά την ψήφισή του, πολλές διατάξεις του ποδοπατήθηκαν και λησμονήθηκαν. Το σύνταγμα κατέστη κενό γράμμα και χρησιμοποιήθηκε μόνο σαν παραταξιακό σύνθημα. Εννέα μήνες μετά την έκρηξη της επαναστάσεως, όταν τίποτα δεν ήταν εξασφαλισμένο, αυτό που χρειαζόμασταν ήταν ένα σχέδιο δράσεως το οποίο θα συνένωνε όλες τις δυνάμεις του έθνους για την απόκτηση της ελευθερίας.
Το Σύνταγμα των ΗΠΑ ψηφίσθηκε 21 χρόνια μετά την έκρηξη της επαναστάσεως κατά των Βρετανών και 14 χρόνια μετά την αναγνώριση της ανεξαρτησίας τους. Το σύνταγμα χρησιμοποιήθηκε για την νομή της εξουσίας από επιδέξιους πολιτικούς επί ανύπαρκτων δομών διοικήσεως και ανέχθηκε την διατήρηση αυτόνομων τοπικών οργάνων εξουσίας και προνομίων που είχαν παραχωρηθεί από τους Τούρκους. Η επιθυμία των πάντων για μια αδύναμη κεντρική εξουσία αντανακλάται πλήρως στο πρώτο σύνταγμα. Η μοιραία κατάληξη όλων αυτών υπήρξαν οι εμφύλιες διαμάχες και η αναζήτηση στιβαρής διοικήσεως σε μοναρχικές μορφές εξουσίας. Πάνω από όλα όμως διαμόρφωσε σαν επικρατούσα αντίληψη ότι το σύνταγμα το εφαρμόζουμε, όσο εξυπηρετεί τα συμφέροντα μας.
Το Ανοσιούργημα
Την 06:35 της 27ης Σεπτεμβρίου 1831, στο Ναύπλιο, στην είσοδο του Ιερού Ναού του Αγίου Σπυρίδωνος, ο Κωνσταντίνος (1797-1831) και Γεώργιος Μαυρομιχάλης (1800-1831) δολοφόνησαν τον πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια. Ο πρώτος ήταν αδελφός και ο δεύτερος υιός του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη (1773-1848). Ο μοναδικός σωματοφύλακας του Καποδίστρια, ο μονόχειρας Γεώργιος Κοζώνης (1800-), τραυμάτισε τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη, τον οποίο αποτελείωσε το πλήθος. Ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης μετά από δύο δίκες καταδικάσθηκε σε θάνατο και εκτελέσθηκε την 10η Οκτωβρίου 1831.
Η φυλάκιση του Πετρόμπεη από τον Καποδίστρια υπήρξε η αφορμή του αποτρόπαιου εγκλήματος. Οι Μαυρομιχαλαίοι, οικογένεια με αναμφισβήτητη προσφορά στους εθνικούς αγώνες, ώθησαν τους συμπατριώτες τους σε εξέγερση, αρνούμενοι όχι μόνον να πληρώνουν φόρους, αλλά και να συνεχίσουν να τους εισπράττουν, προνόμιο που τούς δόθηκε επί τουρκοκρατίας. Μαζί με τον κυβερνήτη δολοφονήθηκε η νομιμότητα και το εθνικό συμφέρον. Ο Ελβετός φιλέλληνας Ιωάννης Εϋνάρδος (1775-1863), τιμημένος με τον τίτλο του ευεργέτου της Ελλάδος (διέθεσε τεράστια χρηματικά ποσά υπέρ του αγώνος της ανεξαρτησίας και πλήρωσε μέρους του δανείου του 1832), δήλωσε: « Ὁ κακοῦργος ποὺ δολοφόνησε τὸν Καποδίστρια, δολοφόνησε τὴν πατρίδα του».
Οι Προκλήσεις του Σήμερα
Ο Καποδίστριας συνήθιζε να λέει ότι «Οι επιτροπές και η προσωρινότης είναι η καταστροφή της Ελλάδος». Αναρωτιέμαι πως θα έχτιζε ένα οργανισμό όπως τον ΟΠΕΚΕΠΕ (Οργανισμός Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων). Πιστεύω ότι θα έθετε ως προϋπόθεση να γίνει πρώτα καταγραφή όλων των ιδιοκτησιών. Το γεγονός ότι είμαστε η μόνη ευρωπαϊκή χώρα, που δεν έχει καταρτίσει κτηματολόγιο περιγράφει τη ιδιοσυστασία μας και αναδεικνύει τις εγγενείς αδυναμίες και τα ελαττώματά μας. Μπορούμε να επικαλεστούμε χιλιάδες δικαιολογίες γι’ αυτά που δεν «μας αφήνουν να κάνουμε», αλλά είναι απόφασή μας να μην επιτρέψουμε σε κανένα να μας πιάσει «κορόιδο». Η νομιμότητα στο μυαλό μας αφορά στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων μας και τη τήρηση των υποχρεώσεων των άλλων, αλλά όχι των ιδικών μας.
Η Αντίδραση
O Καποδίστριας αντιμετώπισε την αμετροέπεια, την υπερβολή, την δημαγωγική συκοφαντία, την απληστία και την αμέριμνη κριτική αυτών που ανέξοδα προέβαλαν το απόλυτο. Στην προσπάθεια εγκαθιδρύσεως συγχρόνου κράτους δικαίου, δοκίμασε την λυσσαλέα αντίδραση αυτών που τους είχαν παραχωρηθεί αποκλειστικά οικονομικά προνόμια και δικαιώματα εισπράξεως φόρων (η Μανή και η Ύδρα). Οι κατ’ επάγγελμα πολιτικοί τον ήθελαν όργανο εξυπηρετήσεως προσωπικών τους συμφερόντων. Πολλοί πραγματικοί αλλά και όψιμοι αγωνιστές, θεωρούσαν την υπακοή στους νόμους ταυτόσημη με την οθωμανική δουλεία. Αγωνιστές με αναγνωρισμένο ήθος και κύρος, όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ο Κωνσταντίνος Κανάρης και άλλοι τον υποστήριξαν μέχρι τέλους. Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό.
Συμπεράσματα – Προτάσεις
Ο Καποδίστριας έλεγχε τα πάθη και τα ελαττώματα του, σε αντίθεση με αυτούς που κλήθηκε να κυβερνήσει που ήσαν έρμαια αυτών. Ανθρώπους αυτού του είδους αντί να προσπαθήσουμε να τους μοιάσουμε προσπαθούμε να τους φέρουμε στα μέτρα μας. Όταν δεν το πετυχαίνουμε τους παραγκωνίζουμε, ή τους εξοντώνουμε και μετά χύνουμε κροκοδείλια δάκρυα.
Η δουλικότητα προς τους ισχυρούς και η δυσπιστία σε κάθε μορφή εξουσίας εξακολουθεί να χαρακτηρίζει πολλούς από εμάς. Δυστυχώς η μετατροπή του Έλληνα από «ραγιά» σε νομοταγή πολίτη είναι κάτι που δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμα.
Οι πολιτικοί μας ταγοί, διαρκώς θυμωμένοι, χωρίς την πολιτική ευγένεια των καλλιεργημένων ανθρώπων και με έλλειψη χιούμορ, παραπέμπουν σε μονομάχους των Ρωμαϊκών αρένων, επιθυμούντες την εξόντωση των πολιτικών τους αντιπάλων, προς τέρψη του κοινού που «διψάει για αίμα».
Διαχρονικά ως λαός είχαμε τις ευκαιρίες μας να προοδεύσουμε και να ευημερήσουμε. Δεν τις αξιοποιήσαμε αλλά τις «δολοφονήσαμε», γιατί αδυνατούμε να τιθασεύσουμε το τεράστιο, ιδιόμορφο, ελληνικό «εγώ μας». Είναι το εγώ που δημιούργησε επιτεύγματα παγκοσμίου θαυμασμού, αλλά και μας προκάλεσε ανυπολόγιστες συμφορές. Είναι το «εγώ» που μας κάνει να μισούμε την αριστεία κρίνοντας την υπεροχή ως αντιδημοκρατική ανισότητα. Στο όνομα της ισότητας υιοθετήσαμε την ισοπέδωση, εξισώνοντας τον υπεύθυνο με τον ανεύθυνο, τον έντιμο με τον παραβατικό, τον εργατικό με τον οκνηρό, τον συνεπή με τον αδιάφορο, τον υπάκουο με τον απείθαρχο και τον ευφυή με το βλάκα.
Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) είπε: «Αὐτὸ ποὺ ἔχει γίνει συνήθεια, ἀντιμετωπίζεται σὰν κάτι φυσιολογικὸ (Τὸ εἰθισμένον ὥσπερ πεφυκὸς ἤδη γίγνεται)». Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε συνηθίσει τη παρανομία την οποία θεωρούμε πλέον φυσιολογική. Η λειτουργία μιας ευνομούμενης πολιτείας προϋποθέτει εξουσιάζοντες και εξουσιαζόμενοι να ενεργούν σύμφωνα με το νόμο και να θέτουν το συμφέρον της πατρίδος υπεράνω όλων. Ο Καποδίστριας την βασική αυτή αρχή λειτουργίας της δημοκρατίας την είχε ενστερνισθεί πλήρως, ο λαός που κλήθηκε να κυβερνήσει έπρεπε να εργασθεί σκληρά για να την αποκτήσει. Δεν το πετύχαμε μέχρι σήμερα, διότι στην πλειονότητα μας ποτέ δεν την αποδεχτήκαμε. Το ερώτημα είναι πως θα καταργηθεί η πελατειακή λογική τόσο στις εκλογές, όσο και στην άσκηση της εξουσίας.
Τον Ιούλιο του 2018 η ΚΕΔ (Κεντρική Επιτροπή Διαιτησίας), αποφάσισε τον ορισμό ξένων διαιτητών σε «δύσκολες» ποδοσφαιρικές αναμετρήσεις. Με την ίδια λογική θα μπορούσαμε να αναθέσουμε τομείς του δημοσίου σε χώρες που σέβονται το κράτος δικαίου. Σύμφωνα με την αξιολόγηση της Διεθνούς Διαφάνειας, η Δανία, η Φινλανδία, η Σιγκαπούρη, η Νέα Ζηλανδία, το Λουξεμβούργο, η Νορβηγία, η Ελβετία, η Σουηδία, η Ολλανδία και η Αυστραλία αξιολογήθηκαν ως οι δέκα πρώτες χώρες παγκοσμίως με τη μικρότερη διαφθορά. Στην ίδια ιστοσελίδα η Ελλάδα κατατάσσεται στην 59η θέση από 180 χώρες, με βαθμολογία 49%.
Σε περίπτωση που οι ξένοι αποδεχθούν ικανότεροι ημών, θα πρέπει να προβούμε σε μια συνολική επαναξιολόγηση του προβλήματος. Αν φέρουν τα ίδια αποτελέσματα, θα συνεχίσουμε ελπίζοντας στο υπερβατικό και προσδοκώντας στο θαύμα, εξάλλου η ελπίδα είναι αυτή που πεθαίνει πάντα τελευταία.
Ο Ιωάννης Κρασσάς είναι Αντιστράτηγος ε.α.
