Του Ιωάννη Κρασσα
Από τις 4 έως τις 11 Φεβρουαρίου του 1945, ο 70χρονος Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ουίνστων Τσώρτσιλ (1874-1965), ο 65χρονος Γραμματέας του Κουμμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενώσεως Ιωσήφ Στάλιν (1878-1953) και ο 62χρονος Πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούσβελτ (1882-1945), συναντήθηκαν στην Γιάλτα της Κριμαίας, στο θερινό ανάκτορο των Τσάρων, γνωστό ως Λευκό Παλάτι (Livadia Palace).
Οι Τρεις Μεγάλοι (Τhe Big Three), όπως αποκαλούσαν τους ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήθελαν να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, ενόψει της επικείμενης συντριβής της Γερμανίας και της Ιαπωνίας. Η αμερικανική και βρετανική αποστολή αριθμούσαν συνολικά 700 άτομα. Τους τρεις συμμάχους ένωνε το κοινό τους μίσος κατά του Χίτλερ.
Η συμμαχία σχηματίστηκε για την διεξαγωγή του πολέμου και κατέρρευσε μετά την ήττα του άξονος. Στη Γιάλτα ήταν η δεύτερη και η τελευταία φορά που συναντήθηκαν οι τρεις ηγέτες. Ο Ρούσβελτ παρότι νεότερος, αντιμετώπιζε τα περισσότερα προβλήματα υγείας, τα οποία τον οδήγησαν τελικά στον θάνατο δύο μήνες μετά.
Οι διαφορές των τριών ανδρών ήταν εμφανής σ’ όλα, από την εμφάνιση έως τις μεθόδους τους. Ο κοινός τόπος τους αφορούσε μόνο το κάπνισμα. Στην Κριμαϊκή πόλη διαμόρφωσαν το παγκόσμιο μεταπολεμικό περιβάλλον, το οποίο διήρκησε μέχρι την διάλυση της Ενώσεως των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ) το 1991.
Η Μοιρασιά
Μετά το τέλος της διασκέψεως εκδόθηκε κοινό μακροσκελές ανακοινωθέν το οποίο έμεινε στην ιστορία ως «Η Διακήρυξη της Γιάλτας, ή Κριμαίας». Τα κύρια θέματα που συμφωνήθηκαν αφορούσαν:
• Τον διαμελισμό και την κατοχή της Γερμανίας.
• Την πλήρη διάλυση του ναζιστικού συστήματος εξουσίας.
• Την διενέργεια ελεύθερων εκλογών στις χώρες που θα απελευθέρωναν οι σύμμαχοι.
• Την καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων από την Γερμανία, ύψους 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το 50% εξ αυτών θα ελάμβανε η ΕΣΣΔ.
• Την ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), στον κανονισμό λειτουργίας του οποίου συμφωνήθηκε να συμπεριληφθεί το δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο), των μονίμων μελών του συμβουλίου ασφαλείας σ’ όλες τις αποφάσεις του.
• Την μεταπολεμική διακυβέρνηση στη Πολωνία και στη Γιουγκοσλαβία
Ο Στάλιν συμφώνησε να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας, 3 μήνες μετά την παράδοση της Γερμανίας με αντάλλαγμα τις Αλεούτιες νήσους, τη Σαχαλίνη, το λιμάνι του Πορτ Άρθουρ στην Μαντζουρία και τον έλεγχο της Μογγολίας.
Ευσεβείς Πόθοι
Τα περιλαμβανόμενα στη διακήρυξη δημιούργησαν την αίσθηση ότι μετά το πόλεμο η ανθρωπότητα θα ευημερούσε. Με την ασφαλή απόσταση των 80 χρόνων μετά τη σύνταξη της, αναδεικνύονται οι φρούδες ελπίδες που δημιούργησε. Στη διακήρυξη υπάρχει κατ’ επανάληψη η δέσμευση για το σεβασμό των κυριαρχικών δικαιωμάτων των λαών, ώστε να δύνανται να εκλέγουν τις κυβερνήσεις της αρεσκείας τους. Για τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης ίσχυσε με καθυστέρηση 45 χρόνων. Στο κείμενο τονίζεται επίσης ότι, «Θὰ ἐξαφανίσωμεν τὸ ναζιστικὸν κόμμα, τοὺς ναζιστικοὺς νόμους, τὰς ναζιστικὰς ὀργανώσεις καὶ ἱδρύματα καὶ θὰ ἀπομακρύνωμεν κάθε ναζιστικὴν ἐπίδρασιν ἀπὸ τὰ δημόσια γραφεῖα καὶ τὴν πνευματικὴν καὶ οἰκονομικὴν ζωὴν τοῦ Γερμανικοῦ λαοῦ». Η πραγματικότητα στη σημερινή Γερμανία διαψεύδει τους συντάκτες της.
Το Δίκαιο του Ισχυρότερου
Οι δύο «δυνατοί παίκτες» της συναντήσεως ήταν ο Στάλιν και ο Ρούσβελτ. Κατά τρόπο κυνικό συμφώνησαν ότι τα μικρότερα έθνη δεν μπορούσαν να αποτελούν ισότιμους εταίρους. Ο Στάλιν πίστευε ότι, «Στην πολιτική καθοδηγείσαι από τον υπολογισμό των δυνάμεων». Ο πονηρός και αδίστακτος Γεωργιανός, ήταν ο μόνος που ήξερε τι ήθελε και αποφάσιζε χωρίς να λογοδοτεί σε κανένα. Οι χώρες που απελευθερώθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό παρέμειναν υπό τον ασφυκτικό έλεγχο της Σοβιετικής Ενώσεως, μέχρι την διάλυσή της. Ο Ρούσβελτ πίστευε αφελώς ότι, ο Στάλιν είχε την ίδια αντίληψη, όσον αφορά τα δημοκρατικά δικαιώματα των λαών και θα επέτρεπε στα κράτη που θα απελευθέρωνε τη διεξαγωγή ελευθέρων εκλογών.
Οι απαιτήσεις της Ρωσίας για τον πλήρη έλεγχο όλων των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης και οι εδαφικές διεκδικήσεις εις βάρος της Πολωνίας τον προσγείωσαν στην σκληρή πραγματικότητα. Για τον Ευρωπαϊστή Τσώρτσιλ η διάσκεψη αποτέλεσε «σανίδα σωτηρίας». Προσπάθησε να διασώσει την βρετανική αυτοκρατορία, υπερασπίσθηκε την Γαλλία, και απέτρεψε τη «διάλυση» της Γερμανίας με την επιβολή δυσβάσταχτων όρων.
Η Σαγήνη της Ισχύος
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε μία σύγκρουση με έπαθλο την παγκόσμια κυριαρχία. Οι εμπόλεμοι, πλην των ΗΠΑ, εξάντλησαν και την τελευταία ικμάδα των δυνάμεων τους για την κατάκτηση της νίκης. Μεγάλες χώρες με ισχυρούς στρατούς, όπως η Γαλλία, η Πολωνία και η Ιταλία δεν άντεξαν και εγκατέλειψαν τον αγώνα. Οι ΗΠΑ έδωσαν την νίκη στους συμμάχους χάρις στην ισχυρότατη οικονομία, στους ανεξάντλητους πόρους και στην τεράστια βιομηχανική παραγωγή που διέθεταν.
Ο Ρούσβελτ κατηγορήθηκε για υποχωρητικότητα, προσφέροντας τη μισή Ευρώπη στον Στάλιν, θέτοντας μ’ αυτό το τρόπο 100 εκατομμύρια ευρωπαίους υπό την πιο στυγνή τυραννία. Η διάσκεψη της Γιάλτας υπήρξε περισσότερο αποτελεσματική σε σύγκριση με αυτή των Παρισίων το 1918, μετά την λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όσον αφορά την διατήρηση της ειρήνης. Στη σύσκεψη τότε συμμετείχαν 32 αρχηγοί κρατών, γεγονός που δημιούργησε καθυστερήσεις στη λήψη των αποφάσεων. Όσοι λιγότεροι τόσο καλύτερα.
Στη παρούσα περίοδο, ο Τραμπ θέλει να μιλάει μόνο με το Πούτιν για το τερματισμό του πολέμου της Ουκρανίας. Στην Γιάλτα τρία πρόσωπα όρισαν το μέλλον της ανθρωπότητος. Στα κράτη για τα οποία ελήφθησαν αποφάσεις εναντίον της βουλήσεως των λαών τους, δημιουργήθηκαν πληγές οι οποίες ακόμα αιμορραγούν και θέτουν σε κίνδυνο την διεθνή ασφάλεια και την ειρήνη.
Η Τύχη της Ελλάδος
Για την Ελλάδα το μεγάλο κέρδος υπήρξε η ένταξή της στις δυτικοευρωπαϊκές δημοκρατίες, η οποία είχε ήδη συμφωνηθεί από τον Στάλιν και τον Τσώρτσιλ, στην Μόσχα, τον Οκτώβριο του 1944, στην περίφημη συμφωνία των ποσοστών. Στην Ελλάδα κατά το ίδιο χρονικό διάστημα (από 2 έως 12 Φεβρουαρίου 1945), διεξάγονταν συνομιλίες, μεταξύ της Ελληνικής Κυβερνήσεως (Πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας (1883-1953) και των εκπροσώπων του ΕΑΜ (Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου), οι οποίες κατέληξαν στην Συμφωνία της Βάρκιζας, μετά την αποτυχία του ΚΚΕ να καταλάβει δια των όπλων την εξουσία, τον ματωμένο Δεκέμβριο του 44.
Τα «Καμώματα» του Στάλιν και του Τσώρτσιλ
Ο Στάλιν δεν απέτρεψε την προσπάθεια του ΚΚΕ για την κατάληψη της εξουσίας διά των όπλων, παρότι είχε συμφωνήσει για την ένταξη της Ελλάδος στην Βρετανική σφαίρα επιρροής. Τα Σοβιετικά στρατεύματα σταμάτησαν στην Ελληνική μεθόριο, ενώ τα Βουλγαρικά εκκένωσαν την Ελλάδα. Ο στόχος του Στάλιν ήταν οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Δεν έδωσε το πράσινο φως στο γενικό γραμματέα του ΚΚΕ Γεώργιο Σιάντο, αλλά του «έκλεισε το μάτι», λόγω μιας παρασπονδίας του Τσώρτσιλ, τον οποίον ήθελε να πληρώσει με το ίδιο νόμισμα. Ο πολύπειρος Τσώρτσιλ μεριμνούσε για την επόμενη μέρα μετά τη λήξη του πολέμου. Οι Βρετανοί συμφώνησαν οι γερμανικές μεραρχίες να αποχωρήσουν άνευ απωλειών, για να χρησιμοποιηθούν εναντίον του προελαύνοντος κόκκινου στρατού και για να μην περιέλθει ο οπλισμός τους στον ΕΛΑΣ. Οι ενέργειες αυτές αποτέλεσαν το πρελούδιο του «Ψυχρού Πολέμου» που επακολούθησε.
Οι Σοβιετικοί πού ήλεγχαν πλήρως το ΚΚΕ, χρησιμοποίησαν τον ΕΛΑΣ ως μοχλό πίεσης κατά των Βρετανών για να απασχολήσουν μεγάλο αριθμό δυνάμεων για να αποτρέψουν το ΚΚΕ να καταλάβει την εξουσία. Το ότι η ενέργεια αυτή στοίχισε την ζωή σε δεκάδες χιλιάδες Έλληνες, ήταν κάτι που δεν τον απασχόλησε ιδιαίτερα. Ο πονηρός Γεωργιανός δεν ήθελε να ακυρώσει την διανομή των χωρών που είχε συμφωνήσει με τον Τσώρτσιλ. Η ένοπλη επέμβαση των Βρετανών σε χώρα της σφαίρας επιρροής τους, έδινε το δικαίωμα στους Σοβιετικούς να συμπεριφερθούν ανάλογα στο μέλλον στις χώρες της δικής τους σφαίρας επιρροής. Σε περίπτωση που επικρατούσε το ΚΚΕ, δεν ήθελε να φαίνεται ότι είναι ήταν αυτός που το διέταξε, δικαιολογούμενος ότι «Οι κομμουνιστές στην Αθήνα ενήργησαν από μόνοι τους». Οι ρωσικές εφημερίδες Πράβδα και Ισβέστια τήρησαν «σιγήν ἰχθύος» καθ’ όλη τη διάρκεια των συγκρούσεων.
Η Ελλάς Αιμορραγούσα
Το εύλογο ερώτημα που ανακύπτει για τους Έλληνες είναι: Με ποια λογική ένας λαός που έχει δοκιμασθεί από:
• Ένα οκτάμηνο πόλεμο, πρώτα με την Ιταλία και στην συνέχεια με την Γερμανία.
• Τέσσερα χρόνια απάνθρωπης ξένης κατοχής, με χιλιάδες θύματα.
• Ένα σκληρό αντιστασιακό αγώνα από πολλές οργανώσεις εθνικής αντιστάσεως, οι οποίες όμως πολεμούσαν και μεταξύ τους. Να έχει επιδοθεί, πριν την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σε μία εμφύλια σύγκρουση για την κατάκτηση της εξουσίας, με πρωτοφανή αγριότητα, μέχρι τελικής πτώσεως, απορρίπτοντας κάθε ιδέα συνεννοήσεως;
Διαπιστώσεις- Συμπεράσματα
I. Η Διάσκεψη της Γιάλτας υπήρξε το αποκορύφωμα της ενότητας των συμμάχων, αποτέλεσμα της ευφορίας, λόγω της επικειμένης καταρρεύσεως της Γερμανίας. Η μη ύπαρξη μηχανισμού εφαρμογής των συμφωνηθέντων αποτέλεσε το μεγάλο μειονέκτημα της διασκέψεως. Η σύγκρουση των συμφερόντων τους στο μεταπολεμικό πεδίο έγινε εμφανής κατά την οριοθέτηση των σφαιρών επιρροής. Μετά την διάλυσή της και μέχρι το 1991, η υφήλιος βίωσε μια μεγάλη περίοδο αντιπαραθέσεως των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, η οποία έμεινε στην ιστορία ως «Ψυχρός Πόλεμος».
II. Ο Ρούσβελτ είχε εντελώς διαφορική άποψη από τον Τσώρτσιλ σχετικά με τη Σοβιετική Ένωση. Πίστευε ότι ο Στάλιν υπερασπίζονταν όπως οι ΗΠΑ τις αρχές της δημοκρατίας. Είχε πολιτικές ευαισθησίες και υπολόγιζε την αμερικανική κοινή γνώμη. Κατά το τέλος της ζωής του συνειδητοποίησε ότι αυτός και ο Στάλιν δεν πολεμούσαν τον ίδιο πόλεμο.
III. Ο Βρετανός πρωθυπουργός έβλεπε μακρά στο μέλλον. Πίστευε σε μία ισχυρή και ακηδεμόνευτη Ενωμένη Ευρώπη και όχι σε μία Ευρώπη υποχείριο των δύο υπερδυνάμεων.
IV. Η μεταπολεμική περίοδος ανέδειξε τη χρεοκοπία του σοσιαλιστικού μοντέλου διακυβερνήσεως. Το 1950 η ΕΣΣΔ ήταν η δεύτερη ισχυρότερη οικονομία στο κόσμο μετά τις ΗΠΑ. Στην δεκαετία του 1970 οι ηττημένοι του πολέμου, Ιαπωνία και Δυτική Γερμανία ανήλθαν στη 2η και 3η θέση, ενώ η Σοβιετική οικονομία βυθίζονταν συνεχώς μέχρι που κατέρρευσε.
V. Οι ΗΠΑ αναδείχθηκαν τελικά οι μεγάλοι κερδισμένοι του Β΄ΠΠ. Σήμερα αποτελούν την μοναδική υπερδύναμη και κατέχουν την πρώτη θέση στον πλανήτη τόσο οικονομικά, όσο και στρατιωτικά. Η Κίνα είναι η ανερχόμενη υπερδύναμη (2η ισχυρότερη οικονομία και 3η σε στρατιωτική ισχύ). Οι οικονομίες της Ιαπωνίας και της Γερμανίας κατατάσσονται στην 3η και 4η θέση παγκοσμίως.
VI. Οι τρεις μεγάλοι της Γιάλτας ενεργούσαν σύμφωνα με ένα κώδικα δεοντολογίας που δεν υπάρχει στους πολιτικούς σήμερα. Στις ημέρες μας η διπλωματική ευγένεια χαρακτηρίζεται σαν καθωσπρεπισμός, ενώ η χυδαία συμπεριφορά σαν πολιτικός ρεαλισμός. Οι ηγέτες αποτελούν τα πρότυπα και χειραγωγούνε τις κοινωνίες.
VII. Ως λαός, πέρα από την επίκληση πολιτικών ιδεολογιών, αρχών και πιστεύω, σκεπτόμαστε με τον δικό μας ιδιαίτερο τρόπο, εγκλωβισμένοι στο τεράστιο αυτοκαταστροφικό εγώ μας, μη δυνάμενοι να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας, γι’ αυτό και τα επαναλαμβάνουμε.
VIII. Ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου Ντόλαντ Τραμπ είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει σε μια ανακατάταξη των συσχετισμών δυνάμεων της υφηλίου, αποτέλεσμα του νέου στρατηγικού και οικονομικού δόγματος που επαγγέλλεται. Τα αποτελέσματα της μεγάλης αλλαγής της Αμερικανικής πολιτικής παρομοιάζονται από πολλούς σαν αυτά της «Διασκέψεως της Γιάλτας», χωρίς μάλιστα να έχει εμπλακεί άμεσα σε πόλεμο, επί του παρόντος τουλάχιστον.
Ο Ιωάννης Κρασσάς είναι Αντιστράτηγος ε.α.
