Των Αλέξη Π. Μητρόπουλου
Αγγελική Α. Μητρόπουλου
Ι. Η Ψηφιακή Κάρτα Εργασίας (ΨΚΕ) επιβλήθηκε από τους δανειστές με το α’ Μνημόνιο (ν. 3845/2010, 3996/2011). Θεσπίστηκε με τον νόμο Χατζηδάκη (4808/2021)
Με το άρθρο 26 του ν. 3996/2011 (ΦΕΚ Α 170) η πρωτομνημονιακή κυβέρνηση Γ. Α. Παπανδρέου πιέστηκε από τους δανειστές να εισαγάγει την Κάρτα Εργασίας από 1-9-2011. Η συγκεκριμένη διάταξη ανέφερε τα εξής: «1. Με ευθύνη των επιχειρήσεων ενημερώνεται καθημερινά και σε πραγματικό χρόνο το ΙΚΑ ΕΤΑΜ για το χρόνο εργασίας, την ώρα προσέλευσης και αποχώρησης των εργαζομένων της επιχείρησης οι οποίοι υπάγονται στην ασφάλιση του ΙΚΑ ΕΤΑΜ. Η διαδικασία αυτή γίνεται με τη χρήση κάρτας εργασίας σε ηλεκτρονικό ρολόι παρουσίας προσωπικού (ωρομέτρηση) και τα στοιχεία διαβιβάζονται με ηλεκτρονικό ή άλλο τρόπο στο ΙΚΑ ΕΤΑΜ. Τα στοιχεία αυτά διασταυρώνονται με τα αναγραφόμενα στην υποβαλλόμενη από την επιχείρηση Αναλυτική Περιοδική Δήλωση (Α.Π.Δ.). Με απόφαση του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης καθορίζονται οι κλάδοι και το είδος των επιχειρήσεων ανά γεωγραφική περιοχή στις οποίες θα εφαρμοστεί το σύστημα της κάρτας εργασίας και θα ενταχθούν στο πεδίο εφαρμογής της παρούσας ρύθμισης».
Τελικά, μετά από δέκα (10) ολόκληρα χρόνια, με το άρθρο 74 του ν. 4808/2021 (ΦΕΚ Α 101) θεσπίστηκε νομικό πλαίσιο για την ψηφιακή οργάνωση του χρόνου εργασίας και την Ψηφιακή Κάρτα Εργασίας (ΨΚΕ).
Στους κλάδους της εστίασης και του τουρισμού το μέτρο της ΨΚΕ εφαρμόζεται πιλοτικά ήδη από 11-9-2024. Στις 28-2-2025 σταματά η πιλοτική εφαρμογή τού μέτρου της ΨΚΕ και από 1-3-2025 στις επιχειρήσεις αυτές θα γενικευθεί η χρήση της ΨΚΕ εργασίας. Μάλιστα ο νόμος και η σχετική ΥΑ προβλέπουν ότι θα επιβάλλονται οι διοικητικές κυρώσεις τού Παραρτήματος V και VI της υπ’ αριθ. 80016/31-08-2022 (ΦΕΚ Β4629) υπουργικής απόφασης, αν διαπιστωθεί ότι δεν εφαρμόζουν τις ισχύουσες διατάξεις.
Ενόψει της ένταξης των κλάδων αυτών στο καθεστώς της πλήρους εφαρμογής της ΨΚΕ από την 1η Μαρτίου 2025 και προκειμένου να εφαρμοστεί με τον καλύτερο τρόπο το σύστημα ψηφιακής κάρτας, να διευκολυνθεί το ελεγκτικό έργο από την Επιθεώρηση Εργασίας, αλλά και για να αποσαφηνιστούν ερωτήματα που τέθηκαν στην αρμόδια Υπηρεσία του Υπουργείου Εργασίας, ο Γενικός Γραμματέας Εργασιακών Σχέσεων του ΥΠΕΚΑ εξέδωσε διευκρινιστική Εγκύκλιο για την ορθή εφαρμογή της Ψηφιακής Κάρτας Εργασίας (ΨΚΕ).
Σύμφωνα με την από 10-2-2025 ερμηνευτική αυτή Εγκύκλιο για την εφαρμογή της ΨΚΕ, οι επιχειρήσεις που ανήκουν κατά κύρια δραστηριότητα (βάσει ΚΑΔ) στον κλάδο τού τουρισμού και στον κλάδο τής εστίασης, υποχρεούνται από 1-3-2025να διαθέτουν και να ενεργοποιούν σύστημα ΨΚΕ για το σύνολο των εργαζομένων τους με σύμβαση ή σχέση εξαρτημένης εργασίας, που απασχολούνται με φυσική παρουσία στο χώρο παροχής εργασίας της επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένων και των εργαζομένων που απασχολούνται στις ανωτέρω επιχειρήσεις μέσω δανεισμού.
Ειδικότερα, από 1-3-2025 ισχύουν τα εξής:
ΙΙ. Βασικό κριτήριο για την αμοιβή της εργασίας η φυσική παρουσία του εργαζόμενου στις εγκαταστάσεις της επιχείρησης
Όπως διευκρινίζεται στον ν. 4808/2021, αλλά και στην πρόσφατη ερμηνευτική Εγκύκλιο, σε πρώτη φάση και μέχρι την ολοκλήρωση της πλήρους εφαρμογής τού συστήματος της ψηφιακής κάρτας στο σύνολο των επιχειρήσεων-εργοδοτών της χώρας, η μέτρηση του χρόνου εργασίας με τη χρήση της ψηφιακής κάρτας περιορίζεται μόνο στη μέτρηση του χρόνου κατά τον οποίο οι εργαζόμενοι των ενταγμένων επιχειρήσεων απασχολούνται με φυσική παρουσία στις κτιριακές εγκαταστάσεις της επιχείρησης.
Επομένως, η σήμανση της ψηφιακής κάρτας απεικονίζει την πρώτη είσοδο και την τελευταία έξοδο από τις κτιριακές εγκαταστάσεις της επιχείρησης, η οποία, σε περιπτώσεις εργαζομένων που δεν ξεκινούν ή δεν ολοκληρώνουν την εργασία τους σε αυτές, δεν ισοδυναμεί με μέτρηση του συνολικού ημερήσιου χρόνου απασχόλησής τους. Για τη μέτρηση του συνολικού χρόνου ημερήσιας απασχόλησης των εργαζομένων συνυπολογίζεται το προδηλωθέν ωράριο στην Ψηφιακή Οργάνωση του Χρόνου Εργασίας στο Π/Σ «ΕΡΓΑΝΗ», το προγραμματισμένο ωράριο και η σήμανση της ψηφιακής κάρτας εργασίας.
ΙΙΙ. Δύο (2) εξαιρέσεις από την εφαρμογή του συστήματος ΨΚΕ. Απαγόρευση προαιρετικής ένταξης
Όπως αναφέρεται στην ερμηνευτική Εγκύκλιο, εξαίρεση από την εφαρμογή τού συστήματος ΨΚΕ υφίσταται για το σύνολο της επιχείρησης, όταν:
-Ο κύριος ΚΑΔ εργοδότη-επιχείρησης στο TAXIS δεν ανήκει στους κλάδους που έχουν ενταχθεί στον μηχανισμό της ΨΚΕ, ακόμα και αν υπάρχουν υποκαταστήματα με ΚΑΔ που έχουν ενταχθεί στην ΨΚΕ και
-Ο εργοδότης-επιχείρηση εντάσσεται στον μηχανισμό της ΨΚΕ βάσει κύριου ΚΑΔ εργοδότη στο TAXIS, αλλά ο ΚΑΔ αυτός δεν παράγει οικονομική δραστηριότητα (δηλαδή αυτή είναι μηδενική) γεγονός που αποδεικνύεται από το έντυπο Ε3 του τελευταίου φορολογικού έτους και ο δευτερεύων ΚΑΔ, ο οποίος αποτελεί την κυρίαρχη οικονομικά επιχειρηματική δραστηριότητα, δεν είναι ενταγμένος ΚΑΔ.
Τέλος, επισημαίνεται ότι δεν υπάρχει επί του παρόντος δυνατότητα προαιρετικής ένταξης στον μηχανισμό της ΨΚΕ. Συνεπώς, για όσες επιχειρήσεις ανήκουν στον ευρύτερο κλάδο του τουρισμού αλλά δεν δραστηριοποιούνται στις υπηρεσίες διαμονής και στους σχετικούς ΚΑΔ που περιλαμβάνονται στην υπ’ αριθ. 44485/11-09-2024 ΥΑ, δεν υφίσταται δυνατότητα προαιρετικής ένταξης.
IV. Πώς γίνεται η σήμανση της ΨΚΕ. Τί γίνεται αν υπάρχει απόκλιση μεταξύ του δηλωθέντος ωραρίου στην Ψηφιακή Οργάνωση του Χρόνου Εργασίας και σημάνσεων («χτυπημάτων») της ΨΚΕ
Όπως διευκρινίζεται στην από 10-2-2025 ερμηνευτική Εγκύκλιο, από τη στιγμή που μια επιχείρηση-εργοδότης εντάσσεται στον μηχανισμό της ΨΚΕ, είναι υποχρεωμένη, ανεξαρτήτως αριθμού εργαζομένων, να διαθέτει και να ενεργοποιεί αντιστοίχως, σύστημα ΨΚΕ για το σύνολο των εργαζομένων της με σύμβαση ή σχέση εξαρτημένης εργασίας, που απασχολούνται με φυσική παρουσία στο χώρο παροχής εργασίας της επιχείρησης, δηλαδή στις κτιριακές της εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων και όσων απασχολούνται σε αυτήν μέσω δανεισμού.
Η σήμανση της ΨΚΕ, η οποία θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την ψηφιακή δήλωση του ωραρίου εργασίας, αποτελεί υποχρέωση του εργαζομένου που δεν μπορεί να υποκατασταθεί κατ΄ άλλο τρόπο από τον εργοδότη (π.χ. συμπλήρωση ελλιπών «χτυπημάτων» από τον εργοδότη).
Με τη χρήση της ψηφιακής κάρτας, σημαίνεται η πρώτη είσοδος και η τελευταία έξοδος από τις κτιριακές εγκαταστάσεις της επιχείρησης, η οποία, σε συνδυασμό με το συμβατικό προδηλωθέν και το προγραμματισμένο ημερήσιο ωράριο στο Π.Σ. «ΕΡΓΑΝΗ», παράγει αποτελέσματα σε σχέση με τον πραγματικό ημερήσιο χρόνο απασχόλησης των εργαζομένων, όπως την ώρα έναρξης και λήξης της εργασίας, τη διάρκεια του διαλείμματος, καθώς και την υπέρβαση του νόμιμου ωραρίου εργασίας.
Γενικά, η σήμανση της ψηφιακής κάρτας εργασίας θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την πραγματική έναρξη ή την πραγματική λήξη της απασχόλησης στις κτιριακές εγκαταστάσεις της επιχείρησης, άλλως επιβάλλονται οι προβλεπόμενες κυρώσεις.
Συνεπώς, αν βρεθεί εργαζόμενος να εργάζεται στις κτιριακές εγκαταστάσεις της επιχείρησης πριν την έναρξη του ψηφιακά δηλωθέντος ωραρίου εργασίας του και δεν έχει σημάνει την κάρτα του ή βρεθεί να εργάζεται, αφού έχει σημάνει την κάρτα του κατά τη λήξη του ψηφιακά δηλωθέντος ωραρίου του, επιβάλλονται κυρώσεις.
Σε κάθε περίπτωση ο αριθμός των χτυπημάτων της ΨΚΕ των εργαζομένων σε ημερήσια βάση, μπορεί να είναι:
-μηδέν, αν ο εργαζόμενος εργάζεται με το σύστημα της τηλεργασίας ή δεν έχει καθόλου φυσική παρουσία στις κτιριακές εγκαταστάσεις της επιχείρησης είτε
-δύο, αν ο εργαζόμενος εργάζεται με συνεχές ωράριο στιςκτιριακές εγκαταστάσεις της επιχείρησης (πρώτη είσοδος-τελευταία έξοδος),
-τέσσερα, αν ο εργαζόμενος εργάζεται με «σπαστό» ωράριο στις κτιριακές εγκαταστάσεις της επιχείρησης.
Η υποχρέωση για σήμανση της ψηφιακής κάρτας υφίσταται και στις περιπτώσεις που ο εργαζόμενος ξεκινά την εργασία του στο υποκατάστημα Α της επιχείρησης και την ολοκληρώνει στο υποκατάστημα Β της ίδιας επιχείρησης. Στην προκειμένη περίπτωση, ο εργαζόμενος θα πρέπει να έχει οπωσδήποτε δύο σημάνσεις κάρτας εντός της ημέρας, εκ των οποίων η πρώτη σήμανση θα πρέπει να είναι στο υποκατάστημα Α (αρχική σήμανση εισόδου) και η δεύτερη σήμανση θαπρέπει να είναι στο υποκατάστημα Β (τελική σήμανση εξόδου).
V. Ενδεικτικές περιπτώσεις απόκλισης μεταξύ σήμανσης και δηλωθέντος ωραρίου
Στην από 10-2-2025 ερμηνευτική Εγκύκλιο αναφέρεται ότι υπάρχουν περιπτώσεις απόκλισης μεταξύ σήμανσης της ΨΚΕ και δηλωθέντος ωραρίου ή έλλειψης σήμανσης της ΨΚΕ. Οι πιο ενδεικτικές είναι οι εξής:
1. «Ευέλικτη προσέλευση» στην εργασία και σήμανση της ΨΚΕ
Οι ενταγμένες στο μηχανισμό της ΨΚΕ επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα για ευέλικτη προσέλευση μέχρι 120 λεπτά, κατόπιν ρητής συμφωνίας του εργοδότη με τον εργαζόμενο, η οποία αποδεικνύεται με κάθε πρόσφορο μέσο.
Για παράδειγμα, αν το δηλωθέν ωράριο στην ψηφιακή οργάνωση του χρόνου εργασίας είναι 09:00-17:00 και έχει συμφωνηθεί ευέλικτη προσέλευση 30 λεπτών, ο εργαζόμενος οφείλει να προσέλθει στην επιχείρηση μεταξύ 9:00 και 9:30 και η σήμανση της κάρτας θα πρέπει να έχει γίνει εντός αυτού του χρονικού διαστήματος. Στην περίπτωση αυτή, η αποχώρηση μετά την συμπλήρωση 8ώρου, ήτοι μεταξύ 17:00 και 17:30 θεωρείται δικαιολογημένη, εφόσον βέβαια αποδεικνύεται από την σήμανση της ΨΚΕ και του συμφωνηθέντα όρου περί ευέλικτης προσέλευσης.
Συνεπώς, μια συμφωνημένη ευέλικτη προσέλευση 30 λεπτών δεν συνεπάγεται ότι ο εργαζόμενος μπορεί να προσέλθει και να σημάνει την κάρτα του πριν την έναρξη του δηλωθέντος ωραρίου, δηλαδή για παράδειγμα στις 8:30 αντί για τις 9:00. Στην περίπτωση αυτή, αν υφίσταται σήμανση της ψηφιακής κάρτας και δεν έχει προηγηθεί μεταβολή τού δηλωθέντος ωραρίου (είτε με σταθερό είτε με μεταβαλλόμενο/τροποποιούμενο ανά ημέρα) πριν την ανάληψη υπηρεσίας από τον εργαζόμενο (εφόσον η επιχείρηση έχει επιλέξει το προαναγγελτικό σύστημα), αυτό θεωρείται αναντιστοιχία μεταξύ δηλωθέντος ωραρίου και σήμανσης της ψηφιακής κάρτας και εφόσον διαπιστωθεί από την Επιθεώρηση Εργασίας, δύναται να επιβληθούν κυρώσεις.
2. Ο χρόνος προετοιμασίας για προσέλευση ή αποχώρηση δεν είναι αμειβόμενος χρόνος εργασίας
Για τους εργαζόμενους των επιχειρήσεων στον κλάδο του τουρισμού και εστίασης ενδέχεται να απαιτείται χρόνος προετοιμασίας πριν την ανάληψη υπηρεσίας και μετά τη λήξη της (π.χ. είσοδος στην περιοχή των εγκαταστάσεων της επιχείρησης, αλλαγή ενδυμασίας εφόσον αυτή απαιτείται λόγω της θέσης/καθηκόντων εργασίας, μετάβαση στη θέση παροχής εργασίας, πλύσιμο μετά την ολοκλήρωση της εργασίας κ.λπ,, σύμφωνα με την υπ’ αριθ. 317/1965 απόφαση του Αρείου Πάγου. Στην περίπτωση αυτή, ο χρόνος αυτός (που δεν δύναται να υπερβαίνει τα 10λεπτά πριν και μετά την εργασία, εκτός αν απαιτείται μεγαλύτερος χρόνος προετοιμασίας που δικαιολογείται από αντικειμενικούς λόγους και μπορεί να αποδειχτεί κατά την ελεγκτική διαδικασία), δεν αποτελεί χρόνο εργασίας.
Επομένως, η σήμανση της ΨΚΕ θα πρέπει να λαμβάνει χώρα:
-κατά την έναρξη της εργασίας και αφού έχει ολοκληρωθεί η προετοιμασία τού εργαζομένου για ανάληψη υπηρεσίας και
-κατά τη λήξη της εργασίας, πριν την έναρξη του χρόνου προετοιμασίας για αποχώρηση.
3. Η δυνατότητα επιλογής απολογιστικού (εκ των υστέρων) συστήματος καταχώρισης αλλαγών ωραρίου, οργάνωσης χρόνου εργασίας και υπερωριών
Ο ν. 5053/2023 δίνει πλέον τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις/εργοδότες που το επιθυμούν, να κάνουν χρήση της υιοθέτησης απολογιστικού συστήματος καταχώρησης αλλαγών ωραρίου, οργάνωσης χρόνου εργασίας και υπερωριών για τους εργαζομένους τους. Η διευκόλυνση αυτή προς την εργοδοσία ενδεχομένως να οδηγήσει κάποιους εργοδότες σε καταχρηστική εφαρμογή των διατάξεων για την ΨΚΕ.
Ειδικότερα, με το άρθρο 22 του ν. 5053/2023 στις επιχειρήσεις που έχουν ενταχθεί στον μηχανισμό της ΨΚΕ δίνεται η δυνατότητα (εφόσον το επιθυμούν) να μην καταχωρίζουν εκ των προτέρων τις αλλαγές ή την τροποποίηση του ωραρίου εργασίας ή της οργάνωσης του χρόνου εργασίας ή την υπερωριακή απασχόληση πριν από την έναρξη πραγματοποίησής τους.
Εφόσον οι επιχειρήσεις κάνουν χρήση αυτής της επιλογής, υποχρεούνται:
α) να δηλώνουν, έως και την τελευταία ημέρα του τρέχοντος ημερολογιακού μήνα, στην «Ψηφιακή Δήλωση επιλογής προαναγγελτικού ή απολογιστικού συστήματος καταχώρισης αλλαγών ωραρίου, οργάνωσης χρόνου εργασίας και υπερωριών» ότι για το επόμενο χρονικό διάστημα (το οποίο δεν μπορεί να είναι μικρότερο τού ενός μήνα) θα καταχωρίζουν τις αλλαγές του ωραρίου εργασίας ή της οργάνωσης του χρόνου εργασίας και των υπερωριών απολογιστικά, εντός του ίδιου μήνα.
β) να καταχωρίζουν τις σχετικές αλλαγές έως τη λήξη του επόμενου μήνα από τον μήνα πραγματοποίησής τους. Στην ερμηνευτική Εγκύκλιο μάλιστα παρατίθεται το παρακάτω παράδειγμα:
Αν μία επιχείρηση επιθυμεί να κάνει χρήση του απολογιστικού συστήματος από τον μήνα Απρίλιο και μετά, θα πρέπει να μπει στο σύστημα μέχρι την τελευταία ημέρα του μηνός Μαρτίου και να δηλώσει ότι από την1η Απριλίου θα καταχωρίζει τις αλλαγές του ωραρίου εργασίας ή της οργάνωσης του χρόνου εργασίας και των υπερωριών απολογιστικά. Εν συνεχεία, θα πρέπει να μπει μέχρι το τέλος του μηνός Μαΐου και να καταχωρίσει τυχόν αλλαγές του ωραρίου εργασίας ή της οργάνωσης του χρόνου εργασίας ή υπερωρίες που έλαβαν χώρα κατά τον μήνα Απρίλιο. Ομοίως θα πράξει και για τους επόμενους μήνες. Η επιχείρηση αυτή έχει επίσης τη δυνατότητα να επιλέγει κάθε μήνα διαφορετικό σύστημα (είτε προαναγγελτικό, είτε απολογιστικό) καταχώρισης αλλαγών ωραρίου, οργάνωσης χρόνου εργασίας και υπερωριών, όμως γίνεται σαφές ότι δεν επιτρέπεται η εναλλαγή μεταξύ των δύο συστημάτων εντός του ίδιου μήνα.
Είναι αυτονόητο ότι και στην περίπτωση απολογιστικής δήλωσης:
α) απαιτείται ένας αρχικός προγραμματισμός από τις επιχειρήσεις (π.χ. σε επίπεδο εβδομάδας ή μήνα) ώστε να υφίσταται ένα αρχικό δηλωθέν ωράριο.
β) εάν βρεθεί εργαζόμενος να εργάζεται στον χώρο παροχής εργασίας της επιχείρησης χωρίς να υφίσταται σήμανση της ψηφιακής κάρτας εργασίας (με την επιφύλαξη τυχόν υπέρβασης των 3 μονών χτυπημάτων), ή εάν υφίσταται χτύπημα και κατά την έναρξη και κατά τη λήξη τού δηλωθέντος ωραρίου και βρεθεί εργαζόμενος να απασχολείται μετά τη λήξη του ωραρίου, η αναντιστοιχία αυτή επισύρει τις προβλεπόμενες διοικητικές κυρώσεις από την Επιθεώρηση Εργασίας.
Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι η παραμονή εργαζομένων σε κοινόχρηστους χώρους της επιχείρησης (αποδυτήρια, κυλικεία, γυμναστήρια, αίθουσες ψυχαγωγίας κ.λπ.), πριν την έναρξη ή μετά τη λήξη τής εργασίας τους, αποτελεί θέμα που άπτεται της εσωτερικής οργάνωσης και λειτουργίας τής κάθε επιχείρησης και νομίμως γίνεται, αλλά σε περίπτωση ελέγχου από την Επιθεώρηση Εργασίας, το βάρος της απόδειξης (ότι οι εν λόγω εργαζόμενοι παραμένουν στην επιχείρηση, χωρίς να εργάζονται) βαρύνει τον εργοδότη.
VI. Ελλείψεις σημάνσεων της ΨΚΕ ή μη έγκαιρη υποβολή σημάνσεων της ΨΚΕ από την επιχείρηση στο ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ
Σύμφωνα με τον ν. 4808/2021 και την από 10-2-2025 ερμηνευτική Εγκύκλιο, η σήμανση της ΨΚΕ θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την ψηφιακή δήλωση του ωραρίου εργασίας και θα πρέπει να υφίσταται πάντα, εκτός αν αυτό δικαιολογείται από αντικειμενικούς λόγους που έχουν σχέση με την φύση ή με τον τρόπο οργάνωσης της εργασίας, όπως αναλύουμε παρακάτω.
Ενδεικτικά αναφέρονται οι ακόλουθες περιπτώσεις:
α) Παράλειψη σήμανσης της ψηφιακής κάρτας από τον εργαζόμενο
Όπως προαναφέρθηκε, η σήμανση της ΨΚΕ αποτελεί υποχρέωση του εργαζόμενου, το οποίο άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 652 του Αστικού Κώδικα, σύμφωνα με το οποίο «ο εργαζόμενος οφείλει να εκτελέσει με επιμέλεια την εργασία που ανέλαβε και ευθύνεται για τη ζημία που προξενείται στον εργοδότη από δόλο ή από αμέλειά του».
Ωστόσο είναι πιθανόν, από αμέλεια να μην χτυπηθεί η κάρτα κάποιου εργαζομένου κατά την έναρξη ή τη λήξη της εργασίας του. Στην περίπτωση αυτή και στα πλαίσια της καλής πίστης, είναι σκόπιμο να γίνονται αποδεκτά μέχρι 3 μονά χτυπήματα τον μήνα ανά εργαζόμενο. Η σχετική διαπίστωση από την Επιθεώρηση Εργασίας θα συνεπάγεται σύσταση και όχι επιβολή προστίμου.
β) Άρνηση σήμανσης της ΨΚΕ ή συστηματική και συνειδητή μη σήμανσή της
Προκειμένου να αποκλειστεί η άρνηση σήμανσης ή η συστηματική και συνειδητή μη σήμανση της ψηφιακής κάρτας από τους εργαζομένους, οι επιχειρήσεις/ εργοδότες έχουν τη δυνατότητα:
-είτε να συμπεριλάβουν τη σχετική υποχρέωση στη σύμβαση των εργαζομένων,
-είτε, εφόσον έχουν καταρτισμένο Εσωτερικό Κανονισμό Εργασίας, να υφίσταται σχετική πρόβλεψη περί υποχρέωσης τήρησης του ωραρίου από τους εργαζόμενους στο πλαίσιο του πειθαρχικού δικαίου της επιχείρησης.
Σε καμία περίπτωση ωστόσο δεν επιτρέπεται η μονομερής χρέωση ημερών αδείας ή ο συμψηφισμός των αποδοχών των εργαζομένων, από τους εργοδότες λόγω μη ορθής χρήσης της ΨΚΕ καθώς και το κλείσιμο της ημερήσιας χρονοπαρουσίας μονομερώς από τον εργοδότη. Επίσης, η επαναλαμβανόμενη μη υποβολή δηλώσεων έναρξης και λήξης στο ΠΣ «ΕΡΓΑΝΗ» συνιστά αιτία ελέγχου από την Επιθεώρηση Εργασίας.
γ) Μη υποβολή ή εκπρόθεσμη υποβολή σημάνσεων της ΨΚΕ από την επιχείρηση στο ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ
Για τις επιχειρήσεις που έχουν ενταχθεί στον μηχανισμό της ΨΚΕ, η υποχρέωση διαβίβασης των σημάνσεων του μηχανισμού της, δηλαδή της έναρξης και της λήξης της εργασίας των εργαζομένων, στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ, βαρύνει τον εργοδότη και πρέπει να υποβάλλεται με μέγιστο χρόνο καθυστέρησης (γεγονότος έναρξης/λήξης) 15 λεπτών.
Η εκπρόθεσμη δήλωση γεγονότος έναρξης/λήξης ΨΚΕ δεν επιτρέπεται, αλλά η αιτιολόγηση εκπρόθεσμης δήλωσης επιτρέπεται ΜΟΝΟ σε περιπτώσεις γεγονότος ανωτέρας βίας ή αντικειμενικής αδυναμίας που δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα του εργοδότη και εμποδίζει τη λειτουργία τού συστήματος μέτρησης του χρόνου εργασίας των εργαζομένων ή τη διαβίβαση των στοιχείων του συστήματος αυτού στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ, όπως πρόβλημα στα Συστήματα του Εργοδότη, στην ηλεκτροδότηση και τηλεπικοινωνίες ή στη σύνδεση με το ΠΣ «Εργάνη».
VII. Περιπτώσεις δικαιολογημένης μη σήμανσης της ΨΚΕ: Τηλεργασία, περιοδεύοντες πωλητές, εργαζόμενοι εκτός επιχείρησης, διευθυντικά στελέχη
Παρότι, η σήμανση της ΨΚΕ αποτελεί υποχρέωση όλων των εργαζομένων που απασχολούνται με φυσική παρουσία στο χώρο παροχής εργασίας της επιχείρησης, υφίστανται περιπτώσεις όπου η μη σήμανση θεωρείται δικαιολογημένη και σε περίπτωση ελέγχου από την Επιθεώρηση Εργασίας, δεν επέρχονται κυρώσεις. Οι περιπτώσεις αυτές είναι:
α) Οι εργαζόμενοι με τηλεργασία δεν έχουν υποχρέωση για σήμανση της ΨΚΕ
Οι εργαζόμενοι με τηλεργασία δεν έχουν υποχρέωση για σήμανση της ΨΚΕ κατά τις ημέρες που εργάζονται με το συγκεκριμένο σύστημα οργάνωσης του χρόνου εργασίας. Συνεπώς, αν η επιχείρηση έχει υποβάλει δήλωση ψηφιακής οργάνωσης του χρόνου εργασίας όπου έχουν δηλωθεί οι εργαζόμενοι με τηλεργασία κατά τις συγκεκριμένες ημέρες απασχόλησης, η μη σήμανση της κάρτας τους κατά τους συγκεκριμένους χρόνους θεωρείται δικαιολογημένη και δεν επιφέρει κυρώσεις.
β) Οι κατηγορίες εργαζομένων οι οποίοι, βάσει της φύσης του αντικειμένου εργασίας τους (π.χ. περιοδεύοντες πωλητές, τεχνικοί, οδηγοί, εργαζόμενοι που επισκέπτονται τους πελάτες του εργοδότη τους, διαφημιστές κ.λπ.) δεν έχουν έναν σταθερό τόπο παροχής εργασίας
Όλοι οι ανωτέρω εργαζόμενοι είναι αναγκασμένοι να μετακινούνται τακτικά από τον έναν τόπο παροχής εργασίας στον άλλο, κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι εργαζόμενοι αυτοί αντιμετωπίζονται όπως και οι εργαζόμενοι με τηλεργασία.
γ) Οι εργαζόμενοι με σταθερό τόπο παροχής εργασίας, εκτός των κτιριακών εγκαταστάσεων της επιχείρησης/εργοδότη
Οι μισθωτοί αυτοί εργάζονται σε χώρο που έχει διατεθεί στην επιχείρηση/εργοδότη για αποκλειστική χρήση από αυτήν μέσω μίσθωσης, όπως π.χ. πωλητές μιας συγκεκριμένης επιχείρησης που εργάζονται σταθερά σε shop-in-a-shop άλλης επιχείρησης, τεχνικοίε πιχείρησης που παρέχουν τις υπηρεσίες τους σταθερά στην έδρα άλλης επιχείρησης αλλά σε χώρο που έχει μισθωθεί και χρησιμοποιείται αποκλειστικά από την επιχείρηση/εργοδότη τους. Στην περίπτωση αυτή η υποχρέωση σήμανσης της ΨΚΕ δεν αίρεται και οι εργαζόμενοι αυτοί υποχρεούνται να σημαίνουν κάρτα στον τόπο όπου σταθερά παρέχουν τις υπηρεσίες τους.
δ) Διευθυντικά στελέχη
Οι εργαζόμενοι που κατέχουν θέση εποπτείας, διεύθυνσης ή εμπιστευτική απογράφονται κανονικά στη διαδικασία τής ψηφιακής οργάνωσης του χρόνου εργασίας, χωρίς όμως να απαιτείται ψηφιακό ωράριο και δήλωση έναρξης-λήξης ΨΚΕ. Για το πότε ένας εργαζόμενος εμπίπτει στη κατηγορία των διευθυντικών στελεχών έχει εκδοθεί η υπ’ αριθ. πρωτ. οικ.3202/14-01-2022 διευκρινιστική Εγκύκλιος, στην οποία παρατίθεται σχετική περιπτωσιολογία.
VIII. Επιχειρήσεις με μη σταθερό τόπο παροχής εργασίας. Η σήμανση γίνεται όπου παρέχεται εργασία με φυσική παρουσία
Σχετικά με ειδικές κατηγορίες επιχειρήσεων (πχ. υπηρεσίες τροφοδοσίας εκδηλώσεων- catering) που εκ της φύσης της δραστηριότητάς τους οι εργαζόμενοι δεν έχουν φυσική παρουσία στις εγκαταστάσεις ή στην έδρα της επιχείρησης, διευκρινίζεται ότι προκειμένου να εφαρμοστεί με αξιόπιστο, διαφανή και ελέγξιμο τρόπο, η εφαρμογή του συστήματος της ΨΚΕ, ο τόπος παροχής εργασίας, στον οποίο οφείλουν να διαθέτουν και να ενεργοποιούν το σύστημα ΨΚΕ, συνδέεται αποκλειστικά και άρρηκτα με τον εκάστοτε χώρο παροχής της υπηρεσίας.
Η σήμανση δηλαδή της ΨΚΕ των εργαζομένων στις επιχειρήσεις αυτές θα πρέπει να λαμβάνει χώρα οπουδήποτε οι εργαζόμενοι παρέχουν τις υπηρεσίες τους με φυσική παρουσία (είτε τις εγκαταστάσεις της επιχείρησης είτε οποιοσδήποτε άλλος χώρος, επαγγελματικός ή/και ιδιωτικός).
IX. Σήμανση της ΨΚΕ για εργαζόμενους με δανεισμό. Ο έμμεσος εργοδότης βαρύνεται με την υποχρέωση εφαρμογής τής ΨΚΕ
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι επιχειρήσεις υποχρεούνται να εντάξουν στον μηχανισμό της ΨΚΕ και τους εργαζόμενους που απασχολούνται μέσω δανεισμού. Επειδή κατά τη διάρκεια του δανεισμού, ο τρίτος (έμμεσος) εργοδότης είναι αυτός που ασκεί το διευθυντικό δικαίωμα και συνεπώς καθορίζει τους ουσιαστικούς και τυπικούς όρους εργασίας του εργαζομένου (δηλαδή το είδος και τον τόπο εργασίας), ασκεί έλεγχο και εποπτεία σ’ αυτόν και ρυθμίζει τα χρονικά όρια εργασίας του, ο έμμεσος εργοδότης είναι και αυτός που, κατά τη διάρκεια του δανεισμού, υποχρεούται να τηρεί τους αναγκαστικούς κανόνες της Εργατικής Νομοθεσίας, όπως τις διατάξεις για τα χρονικά όρια εργασίας και τις υπερωρίες, τις διατάξεις για την εργασία Κυριακών/ αργιών κ.λπ. και δεσμεύεται για την παροχή αμοιβής για πρόσθετη εργασία, υπερεργασία, υπερωρία και απασχόληση κατά ημέρα Κυριακή ή ημέρες αργίας, καθώς και για τήρηση των διατάξεων περί χρονικών ορίων εργασίας.
Επομένως, ο έμμεσος εργοδότης είναι αυτός που βαρύνεται με την υποχρέωση εφαρμογής τού συστήματος της ΨΚΕ, σε περίπτωση που η επιχείρησή του εντάσσεται, με βάση τον κύριο ΚΑΔ εργοδότη στο TAXIS, στο σύστημα της ΨΚΕ. Το ίδιο ισχύει και όταν ο έμμεσος εργοδότης απασχολεί εργαζόμενους μέσω Επιχείρησης Προσωρινής Απασχόλησης (Ε.Π.Α.).
X. Ομαδάρχες/κοινοτάρχες παιδικών κατασκηνώσεων. Ψηφιακή Κάρτα τηρείται μόνο όταν εργάζονται και όχι όταν τελούν σε ετοιμότητα προς εργασία
Οι ομαδάρχες/κοινοτάρχες παιδικών κατασκηνώσεων απασχολούνται με καθεστώς είτε μερικής, είτε πλήρους απασχόλησης. Όταν δε η απασχόληση είναι πλήρης, απασχολούνται κατ’ εξοχήν πρωί – απόγευμα, και με διακεκομμένο (σπαστό)ωράριο, καθώς κατά τις πρωινές και απογευματινές ώρες συνοδεύουν παιδιά στις δραστηριότητές τους, ενώ αναπαύονται κατά τις μεσημβρινές και τις βραδινές ώρες, οπότε και δεν υπάρχουν δραστηριότητες για τα παιδιά.
Επομένως, οι εν λόγω εργαζόμενοι, για τις ώρες που συνοδεύουν τα παιδιά στις δραστηριότητες τους, έχουν σταθερό ωράριο εργασίας, το οποίο δηλώνεται στο ΠΣ «ΕΡΓΑΝΗ» στην Ψηφιακή Οργάνωση του χρόνου εργασίας. Τις υπόλοιπες ώρες, που οι ομαδάρχες/κοινοτάρχες βρίσκονται στο χώρο της κατασκήνωσης χωρίς να υποχρεούνται ωστόσο να έχουν σε εγρήγορση τις σωματικές ήτις πνευματικές τους δυνάμεις, τελούν σε καθεστώς μη γνήσιας (απλής) ετοιμότητας για εργασία και ως εκ τούτου δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις της Εργατικής Νομοθεσίας περί ωραρίου.
Συνεπώς, για τους ομαδάρχες/κοινοτάρχες θα πρέπει να υφίστανται σημάνσεις κάρτας κατά τις ώρες που (με βάση την σύμβασή τους και το δηλωμένο ωράριο στην Ψηφιακή Οργάνωση του Χρόνου Εργασίας) εργάζονται. Οι εργαζόμενοι αυτοί εξαιρούνται από την υποχρέωση σήμανσης της ΨΚΕ κατά τις ώρες που τελούν σε καθεστώς μη γνήσιας(απλής) ετοιμότητας,
Επομένως, οι εργαζόμενοι αυτοί πρέπει να έχουν:
– Δύο (2) σημάνσεις κάρτας (έναρξη και λήξη ωραρίου) αν απασχολούνται με συνεχές ωράριο εργασίας (ισχύει τόσο για τους εργαζόμενους πλήρους όσο και για τους εργαζόμενους μερικής απασχόλησης),
– Τέσσερις (4) σημάνσεις κάρτας (έναρξη και λήξη των δύο τμημάτων του ωραρίου τους), αν απασχολούνται με διακεκομμένο ωράριο εργασίας (ισχύει για τους εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης).
XI. Η ΨΚΕ σε τουρισμό και εστίαση θα δημιουργήσει πάνω από 2 εκατ. νέες υπερωρίες το 2025. Η κατάργηση των ασφαλιστικών εισφορών στις υπερωρίες που σχεδιάζει η κυβέρνηση θα προκαλέσει νέα μείωση των συντάξεων του ιδιωτικού τομέα
Σύμφωνα με την από 23-1-2025 ανακοίνωση του Υπουργείου Εργασίας, η ΨΚΕ, στους κλάδους που εφαρμόστηκε, σημείωσε σημαντική αύξηση στις καταγεγραμμένες υπερωρίες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ, οι υπερωρίες στους κλάδους εφαρμογής της αυξήθηκαν αθροιστικά κατά 815.509 σε σχέση με τα έτη πριν την εφαρμογή του μέτρου. Ενδεικτικά, οι καταγεγραμμένες υπερωρίες αυξήθηκαν:
• Στα σούπερ μάρκετ κατά 60% (216.731 ώρες το 2024, έναντι 135.466 το 2021).
• Στις τράπεζες κατά 38,3% (82.236 ώρες το 2024, έναντι 59.470 το 2021).
• Στις εταιρείες security κατά 27,8% (454.547 ώρες το 2024, έναντι 355.584 ώρες το 2022).
• Στη βιομηχανία κατά 34,3% (2.019.082 ώρες το 2024, έναντι 1.503.813 το 2023).
• Στο λιανεμπόριο κατά 28,1% (474.999 ώρες το 2024, έναντι 370.883 το 2023).
Ο ομολογουμένως αυξημένος όγκος των υπερωριών κατέδειξε ότι, στους συγκεκριμένους κλάδους που ήδη εφαρμόζεται ο θεσμός της ΨΚΕ, υπήρχαν προφανώς υποδηλωμένες ή αδήλωτες υπερωρίες που τώρα ήρθαν στην επιφάνεια. Σύμφωνα με έρευνα της ΕΝΥΠΕΚΚ, η εφαρμογή της ΨΚΕ από 1-3-2025 στην εστίαση και τον τουρισμό (κλάδοι με τις περισσότερες υπερβάσεις στα ζητήματα ωραρίου)εκτιμάται ότι θα δημιουργήσει έναν επιπλέον όγκο τουλάχιστον 2 εκατ. νέων υπερωριών.
Με πρόσφατο Δελτίο Τύπου (20-2-2025) το Υπουργείο Εργασίας διαβεβαίωσε τους επιχειρηματίες των κλάδων εστίασης και τουρισμού ότι, με νομοσχέδιο που θα καταθέσει προσεχώς στη Βουλή, θα καταργηθούν οι ασφαλιστικές εισφορές υπερεργασίας, υπερωριών, νυχτερινών και αργιών προκειμένου, όπως αναφέρεται στο Δελτίο Τύπου, να μειωθεί το μισθολογικό κόστος.
Η υπερεργασία (η 9η ώρα πέραν του 8ώρου) αμείβεται σήμερα με προσαύξηση μισθού κατά 20%, οι υπερωρίες (μετά τη 10η ώρα) με προσαύξηση κατά 40%, η εργασία μεταξύ 10ης βραδινής και 6ης πρωινής (νυχτερινή εργασία) κατά 25% ενώ η απασχόληση σε Κυριακές και αργίες αμείβεται με προσαύξηση κατά 75%.Για δεκαετίες τώρα, προσαυξάνονται αντιστοίχως και οι αναλογούσες ασφαλιστικές εισφορές.
Η πρόθεση της κυβέρνησης για κατάργηση των ασφαλιστικών εισφορών για εργασία πέραν του 8ώρου (αφού η ρύθμιση για κατάργηση των εισφορών στις υπερωρίες θα αφορά, σύμφωνα με πρόσφατη δήλωση της Υπουργού Εργασίας, μόνο εργαζόμενους με πλήρη απασχόληση) δεν είναι στη σωστή κατεύθυνση διότι, αφενός μεν θα περιοριστούν τα έσοδα του ΕΦΚΑ, αφετέρου δε (και κυρίως) θα μειωθούν οι συντάξεις των νέων ασφαλισμένων καθόσον υπερεργασία, υπερωρίες, νυχτερινά και εργασία κατά τις Κυριακές και αργίες συμβάλλουν στον συντάξιμο μισθό και συνυπολογίζονται για το τελικό ύψος της σύνταξης.
Η ΕΝΥΠΕΚΚ καλεί την κυβέρνηση, αν επιθυμεί να δώσει ουσιαστικά μέτρα ενίσχυσης στην εργοδοσία, να εξεύρει άλλους τρόπους και να μην στερήσει τους μελλοντικούς συνταξιούχους από σημαντικό τμήμα της σύνταξής τους καταργώντας τις ασφαλιστικές εισφορές στις παραπάνω μορφές εργασίας (πέραν του 8ώρου).
Συμπερασματικά, η από 10-2-2025 διευκρινιστική Εγκύκλιος του ΥΠΕΚΑ απαντά πράγματι σε αρκετά πρακτικά ζητήματα που απασχολούν επιχειρήσεις και εργαζόμενους. Όμως τα αρνητικά σημεία τού θεσμού της ΨΚΕ (προσέλευση και αποχώρηση από την επιχείρηση χωρίς αμοιβή, προετοιμασία εντός της επιχείρησης χωρίς αμοιβή) πρέπει άμεσα να επανεξεταστούν γιατί στερούν μεγάλο τμήμα τού εισοδήματος των εργατών και υπαλλήλων στις επιχειρήσεις που εντάχθηκαν ή θα ενταχθούν στο μέλλον στο καθεστώς ωρομέτρησης μέσω της Ψηφιακής Κάρτας Εργασίας.
Ο Αλέξης Π. Μητρόπουλος είναι Καθηγητής ΕΚΠΑ-Πρόεδρος ΕΝΥΠΕΚΚ
Η Αγγελική Α. Μητροπούλου είναι Διδάκτωρ-Νομικός
