Του Κώστα Ζωντανού
Ζούμε σε μια εποχή όπου η πολιτική αντιπαράθεση έχει ατονήσει και ο ρόλος της αντιπολίτευσης, όπως ορίζεται σε κάθε ζωντανή δημοκρατία, μοιάζει υποβαθμισμένος ή ανύπαρκτος. Όμως η δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς έλεγχο, χωρίς αντίλογο, χωρίς φωνές που να τολμούν να πουν «όχι», ακόμη κι όταν αυτό το «όχι» ακούγεται δύσκολο, ή αντιδημοφιλές.
Αν η επίσημη αντιπολίτευση αδυνατεί ή διστάζει να ασκήσει τον θεσμικό της ρόλο, τότε οφείλουμε να τον αναλάβουμε εμείς: οι πολίτες, οι δημοσιογράφοι, οι θεσμικοί παράγοντες, ακόμη και τα ίδια τα μέλη του κυβερνώντος χώρου που βλέπουν, γνωρίζουν, αλλά συχνά σιωπούν.
Η κριτική συμπολίτευση δεν είναι προδοσία. Είναι ευθύνη. Είναι ο τρόπος να διατηρείται η εξουσία προσγειωμένη, να αναγνωρίζει τα λάθη της, να βελτιώνεται. Είναι ο μόνος δρόμος για να προστατευτεί το κοινό συμφέρον, η κοινωνική συνοχή και –τελικά– η ίδια η αξιοπιστία της κυβέρνησης.
Γιατί δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από μια εξουσία που μένει ανεξέλεγκτη. Και τίποτα πιο υγιές από μια κοινωνία που έχει μάθει να μιλά, να διαφωνεί και να διεκδικεί.
Σε μια δημοκρατία, ο ρόλος της αντιπολίτευσης είναι να ελέγχει, να προτείνει, να διορθώνει, να υπενθυμίζει. Όταν όμως η αντιπολίτευση σιωπά ή απουσιάζει, τότε αυτό το βάρος πέφτει πάνω στην ίδια την κοινωνία. Πάνω σε εμάς.
Αντί να μένουμε θεατές, ας γίνουμε εμείς η κριτική συμπολίτευση. Όχι από διάθεση αντιπαράθεσης, αλλά από ευθύνη. Όχι για να υπονομεύσουμε, αλλά για να υπενθυμίσουμε.
Οι συντάξεις χηρείας
Οι επιζώντες σύζυγοι, πολλές φορές γυναίκες που δεν εργάστηκαν λόγω κοινωνικών συνθηκών ή φροντίδας της οικογένειας, τιμωρούνται με μειωμένες παροχές και ηλικιακά όρια που δεν λαμβάνουν υπόψη τις πραγματικές ανάγκες επιβίωσης. Η σύνταξη χηρείας έγινε «προνοιακό βοήθημα» με ημερομηνία λήξης — λες και η χηρεία είναι μεταβατικό στάδιο και όχι μια μόνιμη απώλεια.
Υπάρχει μεγαλύτερη αδικία από το να κόβεται ή να περιορίζεται η σύνταξη χηρείας από ανθρώπους που έχασαν τον σύντροφό τους και προσπαθούν να σταθούν όρθιοι; Υπάρχει μεγαλύτερη ανισότητα από το να τιμωρείται η επιβίωση — κι όχι η “τεμπελιά”, όπως λέγεται συχνά — με αριθμούς, ποσοστά και γραφειοκρατικά εμπόδια;
Η χηρεία δεν είναι επιλογή. Είναι τραγωδία. Κι όμως, αντί για στήριξη, προσφέρεται συχνά αναλγησία. Αντί για ενσυναίσθηση, ψυχρά ποσοστά. Αντί για δίκαιη μεταχείριση, αδιαφορία.
ΕΑΣ
Η παράνομη και αντισυνταγματική κράτηση ΕΑΣ (Εισφορά Αλληλεγγύης Συνταξιούχων) συνεχίστηκε για χρόνια, χωρίς επιστροφή για χιλιάδες δικαιούχους. Παρά τις δικαστικές αποφάσεις που έκριναν την εισφορά αντισυνταγματική, η πολιτεία επέλεξε την τακτική της παραγραφής και των περιορισμένων επιστροφών. Πού είναι η φωνή των φιλελεύθερων για την παραβίαση της ισονομίας και της δικαστικής ανεξαρτησίας;
Προσωπική διαφορά:
Εκατοντάδες χιλιάδες συνταξιούχοι παραμένουν εγκλωβισμένοι στην προσωπική διαφορά, χωρίς καμία πραγματική αύξηση στις συντάξεις τους, παρά την αύξηση του κόστους ζωής και των τιμών. Μια «λογιστική σύμβαση» μετατράπηκε σε μόνιμη παγίδα. Αν αυτό δεν είναι συστημική αδικία, τότε τι είναι;
13η και 14η σύνταξη
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη το 2019 κατήργησε τη λεγόμενη «13η σύνταξη» που επανέφερε εν μέρει η προηγούμενη κυβέρνηση. Αντ’ αυτής, προσφέρθηκαν εφάπαξ επιδόματα – χωρίς σταθερότητα, χωρίς διαφάνεια, χωρίς σεβασμό στη λογική της ανταποδοτικότητας. Ο φιλελευθερισμός δεν σημαίνει φιλανθρωπία με κρατικά κουπόνια, αλλά θεσμική δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια μέσω σταθερών πολιτικών.
Όλα τα παραπάνω δεν είναι απλώς «παραλείψεις». Είναι πολιτικές επιλογές που χτυπούν τους πιο ευάλωτους: τις χήρες, τους παλιούς συνταξιούχους, εκείνους που πλήρωσαν για δεκαετίες, αλλά σήμερα δεν βλέπουν ανταπόδοση.
Και απέναντι σε όλα αυτά, η φιλελεύθερη συμπολίτευση σιωπά. Είτε από ευθυνοφοβία, είτε από κομματική πειθαρχία, είτε από συμβιβασμό. Όμως η σιωπή σε συνθήκες αδικίας δεν είναι ουδετερότητα. Είναι συνενοχή.
Αν η αντιπολίτευση δεν μπορεί — ή δεν θέλει — να μιλήσει, η ευθύνη περνά στη φιλελεύθερη πλευρά της συμπολίτευσης. Όχι για να κάνει «αντιπολίτευση», αλλά για να επαναφέρει την πολιτική σε μια ηθική βάση. Όταν η κυβέρνηση αποκλίνει από τις αρχές της, είναι καθήκον των ίδιων της των στελεχών, των βουλευτών, των φίλων και ψηφοφόρων της, να πουν: «Έως εδώ».
Προϋπόθεση αξιοπρέπειας
Η κριτική συμπολίτευση είναι το ελάχιστο που οφείλουμε. Για να ακουστεί η φωνή όσων δεν έχουν βήμα. Για να επανέλθει το αυτονόητο. Γιατί η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι “πολυτέλεια” — είναι προϋπόθεση αξιοπρέπειας.
Ο φιλελευθερισμός, ως πολιτική και ηθική φιλοσοφία, βασίζεται στην ελευθερία του ατόμου — αλλά όχι στην ασυδοσία. Γιατί η ελευθερία χωρίς ευθύνη δεν είναι ελευθερία·,είναι προνόμιο.
Ο πολίτης, σε ένα γνήσια φιλελεύθερο πλαίσιο, δεν είναι απλός καταναλωτής αποφάσεων ή δέκτης επιδομάτων. Είναι ενεργός συμμέτοχος. Παίρνει πρωτοβουλίες, εργάζεται, επιλέγει, αλλά — πάνω απ’ όλα — αναλαμβάνει την ευθύνη των επιλογών του. Απέναντι στον εαυτό του, στην κοινωνία, στο κράτος.
Γι’ αυτό και είναι οξύμωρο να βλέπουμε, σήμερα, να επικαλούνται τον φιλελευθερισμό εκείνοι που απορρίπτουν κάθε έννοια κοινωνικής προστασίας, αλλά σιωπούν μπροστά σε προνομιούχες ελίτ που μετακυλούν τις δικές τους ευθύνες στο κοινωνικό σύνολο.
Δεν μπορείς να μιλάς για φιλελευθερισμό και να δέχεσαι κρατικές διασώσεις για ισχυρούς, αλλά σκληρότητα και περικοπές για τους αδύναμους. Δεν μπορείς να ζητάς λιγότερο κράτος όταν πρόκειται για φόρους, και περισσότερο κράτος όταν πρόκειται για επιδοτήσεις ή ανακεφαλαιοποιήσεις.
Αν θέλουμε να μιλήσουμε σοβαρά για φιλελευθερισμό, ας ξεκινήσουμε από τη συλλογική και ατομική ευθύνη — με ειλικρίνεια, συνέπεια και δίκαιη εφαρμογή. Όχι με δύο μέτρα και δύο σταθμά.
Γιατί η φιλελεύθερη παράδοση δεν είναι σιωπή. Είναι θάρρος, ελευθερία, και πάνω απ’ όλα, ευθύνη.
