• Οτιδήποτε λαμβάνει χώρα στην επιφάνεια πάνω από το σπήλαιο, όλα αυτά καταγράφονται μέσα από τη σταγονορροή στους σταλακτίτες
Διασχίζοντας ένα καταπράσινο τοπίο και περνώντας το χωριό Καστριά ξεπροβάλλει ανάμεσα στα πεύκα ο πετρόχτιστος προαύλιος χώρος που φιλοξενεί το Σπήλαιο των Λιμνών. Οι πρώτες πινακίδες πληροφορούν τους επισκέπτες ώστε να οδηγηθούν στην είσοδό του μέσω μιας τεχνητής σήραγγας που έχει διανοιχτεί για ευκολότερη πρόσβαση σε αυτό. Η πρώτη εξερεύνηση του Σπηλαίου έγινε πριν από 60 χρόνια από κατοίκους της τότε Κοινότητας των Καστριών, ενώ το πρώτο αξιοποιημένο του τμήμα παραδόθηκε στο κοινό το 1990. Το Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων περιηγήθηκε στο Σπήλαιο των Λιμνών και παρουσιάζει ένα οδοιπορικό σε αυτό προσπαθώντας να «αναδείξει» πώς ένα Σπήλαιο μπορεί να μας φανερώσει τις μεταβολές του κλίματος αλλά και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
Το ορεινό ανάγλυφό του δεν προμηνύει σε καμία περίπτωση ότι μέσα σε αυτό μπορούσε κανείς να συναντήσει 13 μικρές ή μεγάλες λίμνες. Στην τεχνητή του είσοδο με έναν μακρύ διάδρομο που διακόπτεται από δύο πόρτες για τη καλύτερη προστασία του μικροκλίματος έχουν τοποθετηθεί στα δεξιά φωτογραφίες που απεικονίζουν σπηλαιολόγους και γεωλόγους μέσα σε βάρκες προσπαθώντας να διασχίσουν τις λίμνες που υπάρχουν μέσα σε αυτό. Το συνολικό μήκος του Σπηλαίου είναι 2 χιλιόμετρα και προχωρώντας κανείς προς στο εσωτερικό μπορεί να συνειδητοποιήσει την ιδιαίτερη μορφολογία.
Ιδιαίτερος γεώτοπος
Τα τελευταία χρόνια ο Ισίδωρος Καμπόλης, γεωλόγος με μεταπτυχιακή ειδίκευση στη γεωλογία των σπηλαίων και διδακτορική διατριβή στη σπηλαιογένεση και την παλαιοκλιματολογία μέσα από τα σπήλαια, αποτελεί τον επιστημονικό σύμβουλο του Σπηλαίου των Λιμνών. Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ το Σπήλαιο των Λιμνών είναι ένας ιδιαίτερος γεωμορφολογικός, ένας γεώτοπος, ένα ιδιαίτερου κάλλους γεωμορφολογικό τοπίο το οποίο έχει προέλθει από την διάλυση που προκαλεί το νερό της βροχής στα πετρώματα του σπηλαίου, στους ασβεστόλιθους. «Το Σπήλαιο των Λιμνών είναι από τα πιο όμορφα σπήλαια της Ελλάδας. Η ιδιομορφία του οφείλεται στην παρουσία των λιμνών. Βρισκόμαστε στο ορεινό ανάγλυφο της ευρύτερης περιοχής του Χελμού και αυτό που δεν περιμένει κάποιος να συναντήσει είναι λίμνες. Η δημιουργία τους και ο σχηματισμός τους οφείλεται στα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του Σπηλαίου. Το Σπήλαιο των Λιμνών η φυσική του είσοδος βρίσκεται σε υψόμετρο 820 μέτρων και από μία πορεία 2 χιλιομέτρων φτάνουμε σε υψόμετρο 920 μέτρων. Υπάρχει μία υψομετρική διαφορά μεταξύ της φυσικής εισόδου και του τελευταίου τμήματος του Σπηλαίου των 100 μέτρων. Αυτή η υψομετρική διαφορά είναι αυτή που προκαλεί τον σχηματισμό των λιμνών», επισημαίνει ο κ. Καμπόλης.
Σύμφωνα με τον κ. Καμπόλη τα σπήλαια φιλοξενούν τις χρονοκάψουλες του κλίματος της Γης. «Όλοι αυτοί οι σχηματισμοί που φιλοξενούν τα σπήλαια, οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες, αποτελούν πολύ καλούς καταγραφείς των κλιματικών συνθηκών που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει και αναφέρει: «Το νερό της βροχής έχει μέσα του διαλυμένο διοξείδιο του άνθρακα και αυτό το διοξείδιο του άνθρακα του προσδίδει έναν όξινο χαρακτήρα με τον οποίο προσβάλει τον ασβεστόλιθο και δημιουργεί τις κοιλότητες και τα σπήλαια που επισκεπτόμαστε και που υπάρχουν πάρα πολλά στην Ελλάδα. Λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας του νερού της βροχής να διαλύει το Σπήλαιο, όταν οι χημικές συνθήκες το επιτρέπουν, αυτή η σταγονορροή, αυτό το νερό της βροχής, μπορεί να δημιουργεί τα σπηλαιαποθέματα των σπηλαίων. Σπηλαιαποθέματα είναι όλες αυτές οι αποθέσεις, όλες αυτές οι μορφές που θαυμάζουμε μέσα στα σπήλαια, οι γνωστοί σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Και λόγω του ότι αυτές οι μορφές δημιουργούνται από το νερό της βροχής, υπάρχει μία σύνδεση μεταξύ αυτών των μορφών της ατμόσφαιρας και γενικότερα των κλιματικών συνθηκών που επικρατούν στην ατμόσφαιρα σε διάφορες γεωλογικές περιόδους». Ωστόσο τα τελευταία πέντε χρόνια η κατάσταση στο Σπήλαιο έχει αλλάξει εξαιτίας των μειωμένων βροχοπτώσεων καθώς όπως τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Καμπόλης λόγω της κλιματικής αλλαγής, λόγω της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, οι βροχοπτώσεις έχουν μειωθεί, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μεγάλη παροχή νερού από το υπέδαφος και από την οροφή πάνω από το σπήλαιο.
Δεν γεμίζουν οι λίμνες
«Εφόσον δεν υπάρχει μεγάλη παροχή νερού, δεν έχουμε ιδιαίτερα έντονη σταγονορροή και κατ’ επέκταση δεν μπορεί η σταγονορροή να γεμίσει τις λίμνες, γιατί οι λίμνες του Σπηλαίου των Λιμνών οφείλονται στην συγκέντρωση νερού από το νερό της σταγονορροής. Οπότε βλέπουμε ότι υπάρχει μία άμεση σχετικότητα μεταξύ μειωμένων βροχοπτώσεων, μειωμένης σταγονορροής, με αποτέλεσμα πολύ χαμηλές στάθμες υδάτων στο Σπήλαιο των Λιμνών. Υπάρχουν παράπονα από τους επισκέπτες, έρχονται για να δούνε το Σπήλαιο των Λιμνών με τις φανταστικές λίμνες, αλλά τελικά κατορθώνουν να βλέπουν λίμνες με πολύ χαμηλές στάθμες. Και αυτό είναι ένα απτό αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής», σημειώνει ο κ. Καμπόλης και προσθέτει ότι στα τέλη Απριλίου συνήθως οι λίμνες του σπηλαίου είχαν φτάσει στη μέγιστη στάθμη τους. «Δυστυχώς τα τελευταία πέντε χρόνια λόγω της διατάραξης των βροχοπτώσεων, φτάνουμε σε περίοδο μετά το χειμώνα να έχουμε πολύ μειωμένες ποσότητες νερού και κατ’ επέκταση πολύ χαμηλή στάθμη υδάτων», υπογραμμίζει και συμπληρώνει ότι το Πάσχα του 2019 ήταν η τελευταία χρονιά με την υψηλότερη στάθμη νερού στο σπήλαιο.
Η μείωση της στάθμης των υδάτων όπως εξηγεί είναι θεαματική καθώς ακόμη και μέσα σε δύο χρόνια η διαφορά της στάθμης ήταν ένα μέτρο. «Είχα μια φωτογραφία του Μαρτίου του 2022 και μια φωτογραφία που τράβηξα τέλος Φεβρουάριου του 2024 , από το ίδιο σημείο, από μια συγκεκριμένη λίμνη και η διαφορά της στάθμης ήταν ένα μέτρο γιατί δεν είχαμε αρκετές βροχοπτώσεις φέτος ούτε ιδιαίτερα χιόνια με αποτέλεσμα να μην υπήρξε τροφοδοσία με σταγονοροή μέσα στο σπήλαιο για να συγκρατήσει τελικά νερό και να γεμίσουν οι λίμνες. Παρ’ όλα αυτά, την τελευταία πενταετία είμαστε στις πιο χαμηλές στάθμες. Αυτό είναι ένα έντονο αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, της κλιματικής κρίσης που οφείλεται στην ανθρωπογενή δραστηριότητα είναι υπαρκτή και τη βλέπουμε στην καθημερινή μας ζωή και φαίνεται και μέσα στα σπήλαια γιατί η διάθεση σε νερό σε αποθέματα νερού είναι αρκετά μειωμένη», τονίζει.
Τι αποκαλύπτουν τα Σπήλαια
Όπως υπογραμμίζει ο κ. Καμπόλης η παλαιοκλιματολογία, μελετά τα παλαιά κλιματικά καθεστώτα της Γης, κάτι που φανερώνει και ο ίδιος ο όρος. Αυτό όπως εξηγεί μπορεί να γίνει μελετώντας τα παλαιά κλιματικά καθεστώτα της Γης μέσα από το γεωλογικό αρχείο.
«Οι σταλαγμίτες μας δίνουν αυτή τη δυνατότητα, γιατί το νερό της βροχής που τα δημιουργεί σήμερα, το ίδιο το νερό τα έχει δημιουργήσει στην πάροδο εκατοντάδων χιλιάδων ετών. Οπότε, ανοίγοντας ένα σταλακτίτη, ένα σταλαγμίτη, και κοιτώντας το εσωτερικό του με συγκεκριμένες αναλυτικές τεχνικές, μπορούμε να διαβάσουμε το κλίμα της Γης πριν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια», επισημαίνει. Σύμφωνα με τον κ. Καμπόλη οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες είναι κάτι σαν μικροί σκληροί δίσκοι για το κλίμα. «Οτιδήποτε λαμβάνει χώρα στην επιφάνεια πάνω από το σπήλαιο, όλα αυτά καταγράφονται μέσα από τη σταγονορροή στους σταλακτίτες. Οπότε ένας σταλακτίτης μπορεί να σε πληροφορήσει για κλιματικά γεγονότα των τελευταίων μερικών δεκάδων έως εκατοντάδων χιλιάδων ετών».
Αναφορικά με το τι αποκαλύπτει για το Σπήλαιο των Λιμνών ο κ. Καμπόλης τονίζει ότι από μελέτες που έχουν γίνει από μια ομάδα Άγγλων επιστημόνων, πριν από δέκα χιλιάδες χρόνια, καταδεικνύεται ότι επικρατούσε ένα θερμό και υγρό κλίμα στη Γη, γενικότερα στο βόρειο ημισφαίριο.
«Αυτό το θερμό και υγρό κλίμα διακόπηκε από 17 ψυχρά κλιματικά γεγονότα. Το τελευταίο από αυτά τα κλιματικά γεγονότα συνέβη πριν 8.200 χρόνια και είναι το μοναδικό εξ αυτών των 17 που έχει πολύ καλή καταγραφή στο βόρειο ημισφαίριο, στα χερσαία αρχεία. Στο σπήλαιο των Λιμνών, μέσα από ένα σταλακτίτη, μέσα από ένα σταλαγμίτη, κατάφεραν να εντοπίσουν αυτό το ψυχρό καθεστώς, που διέκοψε αυτή την περίοδο τη θερμή που επικρατούσε στο βόρειο ημισφαίριο, και είναι ένα από τα μοναδικά αρχεία και ιδιαίτερα ένα από τα μοναδικά σπήλαια που έχει καταγράψει αυτό το κλιματικό γεγονός», υπογραμμίζει ενώ σημειώνει ότι αν γνωρίζουμε τις κλιματικές μεταβολές του παρελθόντος, μπορούμε να ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει στο μέλλον. «Πόσο γρήγορα θα ανέβει η θερμοκρασία, τι μεταβολές θα επιφέρει, τι περιβαλλοντικές μεταβολές θα επιφέρει σε διαταραχές των κλιματικών καθεστώτων, στην άνοδο της θαλάσσιας στάθμης. Όλα αυτά είναι στοιχεία που μπορεί να μας τα δώσουν τα σπήλαια», εξηγεί και συμπληρώνει ότι τα σπήλαια καταγράφουν τις μεταβολές του κλίματος αλλά δεν επηρεάζονται απ’ αυτές.
«Τα σπήλαια καταγράφουν τις μεταβολές του κλίματος δεν επηρεάζονται είναι εκεί αγέρωχοι καταγραφείς του κλίματος, επηρεάζεται όμως ο άνθρωπος, επηρεάζεται το φυσικό σύστημα γενικότερα. Η γη σαν φυσικό σύστημα μπορεί και προσαρμόζεται έχει μία εμπειρία αρκετών εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών όπου το κλίμα συνέχεια μεταβάλλεται και οι οργανισμοί οι έμβιοι προσαρμόζονται σε αυτές τις αργές μεταβολές σε αυτό που δεν μπορεί να προσαρμοστεί το γήινο σύστημα είναι στις απότομες μεταβολές μία απότομη μεταβολή», σημειώνει.
Αναφορικά με το αν υπάρχει χρόνος και χώρος ώστε να μετριαστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης ο κ. Καμπόλης επισημαίνει ότι «ακόμα υπάρχει χώρος για να αντιστραφεί εν μέρει αυτή η κατάσταση αυτή η αρνητική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το γήινο σύστημα».
Εφαλτήριο ενημέρωσης
Ο κ. Καμπόλης γνωρίζοντας αυτό το χαρακτηριστικό των σπηλαίων να πληροφορούν για τις μεταβολές του κλίματος αποφάσισε να αποτελέσει πρεσβευτής για το Σύμφωνο για το Κλίμα (European Climate Pact) με σκοπό να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο αναφορικά με την κλιματική αλλαγή.
«Γνωρίζοντας αυτή τη δυνατότητα, σκέφτηκα γιατί όχι να μην επικοινωνήσουμε αυτή την ιδιότητα των σπηλαίων και να μάθει και ο κόσμος τελικά γιατί τα σπήλαια και γιατί κατ’ επέκταση το φυσικό περιβάλλον πρέπει να προστατεύεται και να το σεβόμαστε. Γιατί καταγράφει πάρα πολλές πληροφορίες, πολλές από αυτές δεν είμαστε σε θέση ακόμα να τις αποκρυπτογραφήσουμε, οπότε οφείλουμε να τα διαφυλάξουμε για τις επόμενες γενιές. Αλλά το σημαντικό σημείο είναι ότι υπάρχουν μέσα στα σπήλαια με τα οποία απασχολούμαι πάρα πολλά παραδείγματα κλιματικής αλλαγής. Και αυτά τα παραδείγματα κλιματικής αλλαγής μπορούν να αποτελέσουν το εφαλτήριο για να ενημερωθεί ο κόσμος, να ευαισθητοποιηθεί αναφορικά με την κλιματική αλλαγή και τελικά να κατανοήσει ότι η κλιματική αλλαγή είναι κάτι που υφίσταται, γιατί υπάρχουν και πολλοί που είναι αρνητές. Οφείλουμε να έχουμε κοινές δράσεις όλοι προκειμένου να αναιρέσουμε αυτή τη μεταβολή που ο ίδιος ο άνθρωπος έχει φέρει. Οπότε αυτή ήταν η γενεσιουργός αιτία», υπογραμμίζει.
Όπως εξηγεί δουλεύοντας και μελετώντας τα σπήλαια και γνωρίζοντας ότι τα σπήλαια έχουν μία ιδιαιτερότητα να καταγράφουν κλιματικές αλλαγές του παρελθόντος, θεώρησε ότι θα ήταν ένα πολύ καλό βήμα για να μιλήσει κάποιος για την σημερινή, για την τρέχουσα κλιματική αλλαγή.
«Κάναμε σαν Σπήλαιο Λιμνών τις αντίστοιχες διαδικασίες για να γίνουμε πρεσβευτές του κλίματος. Αντιπρόσωπος σε αυτή την κίνηση είμαι εγώ. Ερχόμενοι σε επαφή εμείς με τον κόσμο και με τους επισκέπτες του σπηλαίου, βλέπαμε ότι ο κόσμος δεν γνωρίζει αυτή την ιδιαιτερότητα των σπηλαίων να μας πληροφορούν για τις κλιματικές μεταβολές του παρελθόντος», υπογραμμίζει ενώ στέλνει το μήνυμα ότι η κλιματική κρίση, η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και ο καθένας μπορεί ακόμα και με μικρά βήματα στην καθημερινή του ζωή να δημιουργήσει μια δυναμική που τελικά θα αναιρέσει όλες αυτές τις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει η ανθρωπινή δραστηριότητα στο κλίμα.
Σημειώνεται ότι το Σπήλαιο των Λιμνών αποτελεί τόπο έρευνας και εξερεύνησης αλλά κυρίως τμήμα του ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος του Γεωπάρκου Χελμού Βουραϊκού, από το οποίο επηρεάζεται και ως μέρος του οποίου εξελίσσεται στη διάρκεια μερικών εκατομμυρίων ετών. Το σπήλαιο αποτελεί μνημείο της φύσης και το σύνολο των χαρακτηριστικών του, εξετάζεται αντίστοιχα μέσα από πολλαπλές επιστήμες και κλάδους αυτών, όπως η γεωλογία/σπηλαιολογία, η παλαιοντολογία, η αρχαιολογία, η παλαιοανθρωπολογία, η βοτανική και η ζωολογία. Στόχος είναι το σπήλαιο των Λιμνών να αποτελέσει αφορμή για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης των στοιχείων (βιοτικών και αβιοτικών) της φύσης και της ανάγκης για ομαλή συνύπαρξη του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον .Παράλληλα λειτουργεί Ενημερωτικό και Περιβαλλοντικό Κέντρο, στο χώρο του οποίου μεταφέρεται όλη η γνώση από τις επιστημονικές μελέτες με αντικείμενο το σπήλαιο προς τους επισκέπτες και κυρίως στους μαθητές και στα σχολεία που το επισκέπτονται.
