Του Μιχάλη Χριστοδουλίδη*
Στις 28 Απριλίου 2025, η Ιβηρική Χερσόνησος βίωσε μια από τις μεγαλύτερες ενεργειακές κρίσεις των τελευταίων ετών, με μια ξαφνική και απότομη πτώση παραγωγής ενέργειας κατά 60%. Η απώλεια ισχύος επηρέασε όχι μόνο την Ισπανία, αλλά και την Πορτογαλία, προκαλώντας ένα μαζικό blackout που διήρκεσε αρκετές ώρες και είχε σοβαρές συνέπειες στην καθημερινή ζωή, την οικονομία και τις μεταφορές.
Οι πιο πιθανές κύριες αιτίες
Η απότομη πτώση της παραγωγής ενέργειας και η κατάρρευση του δικτύου συνδέονται με διάφορους παράγοντες, οι οποίοι συνδυάστηκαν και οδήγησαν στο blackout:
1. Ανεπαρκής Σταθερότητα από Ανανεώσιμες Πηγές Η Ιβηρική Χερσόνησος στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κυρίως την αιολική και ηλιακή ενέργεια. Ωστόσο, αυτές οι πηγές ενέργειας είναι ευάλωτες σε αλλαγές των καιρικών συνθηκών. Στην περίπτωση της 28ης Απριλίου, μια ξαφνική μείωση της αιολικής ενέργειας λόγω αλλαγής του καιρού, σε συνδυασμό με την περιορισμένη ηλιακή παραγωγή, άφησε το δίκτυο χωρίς την απαραίτητη ισχύ για να καλύψει τη ζήτηση.
2. Ανεπαρκής Υποδομή για Υποστήριξη Αιφνίδιων Διακυμάνσεων Παρά τις προσπάθειες για αναβάθμιση της ενεργειακής υποδομής, το σύστημα της Ιβηρικής Χερσονήσου δεν διαθέτει επαρκή “αδράνεια”, δηλαδή την ικανότητα να αντεπεξέρχεται σε απότομες πτώσεις της παραγωγής ενέργειας. Σε τέτοιες καταστάσεις, οι παραδοσιακές πηγές ενέργειας, όπως τα θερμικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, μπορούν να παρέχουν σταθερότητα, όμως οι ανανεώσιμες πηγές δεν διαθέτουν αυτήν τη δυνατότητα.
3. Προβλήματα Στη Διασύνδεση με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που ενίσχυσε την κρίση ήταν η αδυναμία του συστήματος να συνδεθεί αποτελεσματικά με το υπόλοιπο ευρωπαϊκό δίκτυο. Οι γραμμές μεταφοράς ενέργειας μεταξύ Ισπανίας και Γαλλίας, οι οποίες συνήθως βοηθούν στην αναπλήρωση της παραγόμενης ενέργειας όταν υπάρχουν διαταραχές, φάνηκε ότι αντιμετώπισαν τεχνικά προβλήματα, ενισχύοντας την έλλειψη ισχύος στην περιοχή.
Αντίκτυπος στην Κοινωνία και την Οικονομία
Η απότομη πτώση της παραγωγής ενέργειας προκάλεσε σοβαρές συνέπειες στην καθημερινή ζωή των πολιτών της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Εκτός από την έλλειψη ηλεκτρικής ενέργειας, που επηρέασε σπίτια, επιχειρήσεις και δημόσιες υπηρεσίες, υπήρξαν απώλειες ανθρώπινων ζωών , σοβαρές καθυστερήσεις στις μεταφορές, ενώ όλες οι επιχειρήσεις υπέστησαν οικονομικές ζημίες.
Ποιος θα μπορούσε να σκεφτεί πριν δέκα χρόνια ότι η ενέργεια που παράγεται και εγχέεται στα δίκτυα από τον τσάμπα ήλιο και τον τσάμπα άνεμο θα αποτελούσε μια ορατή απειλή για την ευστάθεια των ηλεκτρικών συστημάτων μιας χώρας.
Το blackout δεν συμβαίνει μόνο όταν παρουσιαστεί έλλειψη παραγωγής ενέργειας σε συνδυασμό με μια υψηλή ζήτηση, αλλά και το αντίθετο, δηλ. όταν υπάρχει υπερπαραγωγή π.χ. πράσινης ενέργειας, η οποία εγχέεται σε ένα πεπερασμένο δίκτυο, όπου την ίδια χρονική στιγμή η ζήτηση είναι πολύ χαμηλή, τότε αυτή η ανισορροπία προσφοράς και ζήτησης προκαλεί επίσης μια ηλεκτρική αστάθεια, η οποία μπορεί όπως είπαμε να οδηγήσει σε blackout.
Τεχνικά, αυτό συμβαίνει όταν δεν επέμβει αυτόματα κάποιος μηχανισμός αποσύνδεσης της περίσσειας πράσινης ενέργειας από τα δίκτυα (greenout) ή όταν αυτή η περίσσεια πράσινης ενέργειας δεν αποθηκεύεται. Όταν εννοούμε αστάθεια, εννοούμε ότι το δίκτυο σε περίπτωση υπερφόρτωσης δεν μπορεί να κρατήσει σταθερή την συχνότητα του ρεύματος, εν προκειμένω τα 50Hz. Οι πράσινες μονάδες δεν μπορούν να λειτουργήσουν σταθερά σε συγχρονισμένη συχνότητα, λόγω της στοχαστικότητας τουςκαι της απουσίας αδρανειακών συστημάτων.
Ορισμένες φορές, όταν στο ηλεκτρικό δίκτυο συμβεί απότομη διακύμανση του φορτίου, δηλαδή μια ξαφνική αύξηση ή μείωση της κατανάλωσης, οι μονάδες Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), όπως τα φωτοβολταϊκά και τα αιολικά πάρκα, αποσυνδέονται αυτόματα. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή οι μονάδες αυτές είναι συνδεδεμένες στο δίκτυο μέσω μετατροπέων ισχύος (inverters), οι οποίοι λειτουργούν με προκαθορισμένα όρια σταθερότητας. Όταν η συχνότητα του ρεύματος πέσει ή ανέβει απότομα εκτός αυτών των ορίων, οι inverters θεωρούν ότι υπάρχει σοβαρή αστάθεια και αποσυνδέουν το σύστημα για λόγους προστασίας.
Επιδείνωση του προβλήματος
Επιπλέον, σε αντίθεση με τις συμβατικές μονάδες που διαθέτουν περιστρεφόμενα μέρη και προσφέρουν φυσική “αδράνεια” (δηλαδή μια καθυστέρηση στις μεταβολές), οι περισσότερες ΑΠΕ δεν έχουν αυτή την ικανότητα και δεν μπορούν να αντιδράσουν άμεσα για να σταθεροποιήσουν τη συχνότητα. Ως αποτέλεσμα, η μαζική αποσύνδεσή τους μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημα, κάτι που καθιστά αναγκαία τη χρήση πιο “έξυπνων” τεχνολογιών και στρατηγικών ελέγχου στις ΑΠΕ.
Η υψηλή διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, χωρίς την απαραίτητη αναβάθμιση των υποδομών και την ενσωμάτωση τεχνολογιών σταθεροποίησης, όπως συστήματα αποθήκευσης ενέργειας και εξελιγμένοι μετατροπείς ισχύος, κατέδειξε την ανάγκη για περαιτέρω επενδύσεις και σχεδιασμό. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι, αν και οι ΑΠΕ δεν ευθύνονται άμεσα για το blackout, αλλά έμμεσα αφού η έλλειψη προσαρμογής του δικτύου στις νέες ενεργειακές συνθήκες αποτέλεσε κρίσιμο παράγοντα.
Συμπεράσματα και μαθήματα
Η εν λόγω κρίση αναδεικνύει την ανάγκη για αναβάθμιση των ενεργειακών υποδομών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η σταθερότητα του δικτύου και η προστασία από αιφνίδιες διαταραχές. Παρά τις θετικές εξελίξεις στην προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, είναι επιτακτική η ανάγκη για τη δημιουργία αποθηκευτικών συστημάτων ενέργειας και την ενίσχυση των παραδοσιακών εργοστασίων παραγωγής, ώστε το δίκτυο να μπορεί να ανταπεξέλθει σε κρίσιμες καταστάσεις.
Τελικά το blackout δεν ήταν απλά ένα τεχνικό πρόβλημα που βύθισε στο σκοτάδι την Ιβηρική, αλλά από ότι αποδείχθηκε μια λανθασμένη ιδεοληπτική ενεργειακή πολιτική των Βρυξελλών.
Κοινώς ήταν το πρώτο μαζικό «κρασάρισμα» της Ευρώπης του netzero. Δυστυχώς η υπερανάπτυξη της πράσινης ενέργειας, έδειξε ότι τα δίκτυα δεν ελέγχονται και δεν ρυθμίζονται από στοχαστικά συστήματα και ούτε μπορούν να εξισορροπήσουν την προσφορά με την ζήτηση αυτόματα, όπως μπορούν τα συμβατικά συστήματα που είναι ευέλικτα και προσαρμοστικά.
Η απότομη πτώση ισχύος και το blackout της 28ης Απριλίου 2025 είναι μια προειδοποίηση για το μέλλον, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για περισσότερη ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα στον ενεργειακό τομέα.
Ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης είναι Διπλ. Μηχανολόγος-Μηχανικός ΑΠΘ- Ενεργειακός Επιθεωρητής
