Του Ιωάννη Κρασσά
Το 1919 η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο αποφάσισαν να ενισχύσουν το «Ρωσικό Εθελοντικό Στρατό», ο οποίος μάχονταν κατά των Μπολσεβίκων στη Νότιο Ρωσία. Οι Επιχειρήσεις διεξήχθησαν στη Ανατολική και Κεντρική Ουκρανία, από τον Δεκέμβριο του 1918 έως τον Απρίλιο του 1919, στις ίδιες περιοχές οπού και σήμερα πολεμούν οι Ρώσοι εναντίον των Ουκρανών.
Τα Προηγηθέντα της Εκστρατείας Κύρια Γεγονότα
• Την 28η Ιουλίου 1914, ξεκίνησε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.
• Από τις 26 έως τις 30 Αυγούστου του 1914, στη μάχη του Τάνεμπεργκ στο Ανατολικό μέτωπο (πλησίον της πόλεως Άλεσταϊν της τότε Πρωσίας, σημερινή Όλστιν της Βορειοδυτικής Πολωνίας), ο Στρατηγός Πάουλ Φον Χίντενμπουργκ (1847-1934), επικεφαλής της 8ης Γερμανικής Στρατιάς (200.000 άνδρες, 600 πυροβόλα), συνέτριψε τη ρωσική ομάδα στρατιών υπό το Στρατηγό Γιάκοφ Ζιλίνσκι (800.000 άνδρες 1,700 πυροβόλα). Οι Ρώσοι δεν συνήλθαν ποτέ απ’ αυτή την ήττα.
• Την 23η και 24η Φεβρουαρίου 1917, μετά από αιματηρή εξέγερση ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1868-1918) παραιτήθηκε του θρόνου. Πρωθυπουργός της προσωρινής κυβερνήσεως ανέλαβε ο Πρίγκιπας Γκεόργκι Λβοβ (1861-1925), τον οποίο διαδέχθηκε τον Ιούλιο του 1917 ο Αλέξανδρος Κερένσκυ (1881-1970).
• Ο Καύκασος, η Κριμαία, η Ουκρανία, η Πολωνία, η Φιλανδία και η Σιβηρία, επωφελούμενες της χαώδους καταστάσεως, ανακήρυξαν την ανεξαρτησία τους από τη Ρωσική Αυτοκρατορία.
• Την 25η Οκτωβρίου του 1917, ο αρχηγός του κόμματος των Μπολσεβίκων Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν (1870-1924), ανέτρεψε τη κυβέρνηση Κερένσκυ, κατήργησε το αστικό καθεστώς και εγκαθίδρυσε τη δικτατορία του προλεταριάτου.
• Την 6η Φεβρουαρίου 1918, η κυβέρνηση του Λένιν υπέγραψε στη πόλη της Λευκορωσίας Μπρεστ Λιτόφσκ την ομώνυμη συνθήκη, με την οποίαν η Ρωσία απώλεσε το 25% των εδαφών τους στην Ευρώπη (Πολωνία, Φινλανδία, Βαλτικές Χώρες, Ουκρανία, Καύκασος), ενώ υποδουλώθηκε οικονομικά στη Γερμανία.
• Την 1η Μαΐου 1918, ο Γερμανικός στρατός κατέλαβε την Ουκρανία μέχρι του ποταμού Ντόν και κυρίεψε το ρωσικό στόλο στο ναύσταθμο της Σεβαστουπόλεως.
• Την 11η Νοεμβρίου 1918, η Γερμανία συνθηκολόγησε, γεγονός που σηματοδότησε τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Συμμαχική Επέμβαση στη Νότιο Ρωσία.
Πριν ακόμη τη λήξη του πολέμου είχε δημιουργηθεί στην Ουκρανία ο «Ρωσικός Εθελοντικός Στρατός», υπό το Στρατηγό Αντόν Ντανίκιν (1872-1947) με σκοπό να αποτρέψει την επάνοδο των Μπολσεβίκων. Ο Ντανίκιν ζήτησε από τους συμμάχους την αποστολή στρατευμάτων και την ενίσχυσή του σε μέσα, πυρομαχικά και εφόδια. Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Τζώρζ Κλεμανσώ (1841-1929), ο οποίος θεωρούσε την Ουκρανία και τη Κριμαία «ζώνες ιδιαίτερου ενδιαφέροντος» για τα συμφέροντα της χώρας του, αποφάσισε την αποστολή στρατευμάτων και περιέγραψε τον αντικειμενικό σκοπό της εκστρατείας: «όπως πραγματοποιήσωμεν τον οικονομικόν αποκλεισμόν του Μπολσεβικισμού και προκαλέσωμεν την πτώσιν του». Στην διάσκεψη ειρήνης των Παρισίων, οι Γάλλοι ζήτησαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο (1864-1936) τη συμμετοχή της Ελλάδος στο συμμαχικό αγώνα κατά των «ερυθρών», με αντάλλαγμα την υποστήριξη των διεκδικήσεων μας στην Ανατολική Θράκη και στην Ιωνία (Επαρχία της Σμύρνης). Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος ικανοποίησε το αίτημα τους και έδωσε εντολή για την αποστολή του Α΄ΣΣ στη Ρωσία. Η εκστρατεία παρότι απέτυχε, η ενέργειά του πέτυχε του σκοπού της.
Οι Αντίπαλες Δυνάμεις
Οι Σύμμαχοι
Ο Διοικητής των Συμμαχικών Δυνάμεων Ανατολής, Γάλλος Στρατηγός Φρανσαί ντ’ Εσπεραί (1856-1942), διέταξε τη συγκρότηση της Στρατιάς του Δουνάβεως (45.000 άνδρες), τη διοίκηση της οποίας ανέθεσε στο Γάλλο Αντιστράτηγο Φίλιππο Ντ΄ Ανσέλμ (1864-1936). Η στρατιά αποτελείτο από:
• 3 Γαλλικές Μεραρχίες (1 Γαλλική και 2 Αποικιακές),
• 1 Βρετανική Μεραρχία (αναπτύχθηκε στη περιοχή νοτίως του Καυκάσου),
• Το Ελληνικό Α΄ Σώμα Στρατού (Α΄ΣΣ) και
• 1 Πολωνική Μεραρχία
Η αποστολή της αφορούσε τη κατάληψη των σιτοπαραγωγών περιοχών της Ουκρανίας, της μεταλλοφόρου λεκάνης του Ντόνετς και της στρατηγικής σημασίας χερσονήσου της Κριμαίας. Την 5η Δεκεμβρίου έφθασαν στην Οδησσό τα πρώτα Γαλλικά στρατεύματα. Οι χερσαίες δυνάμεις υποστηρίζονταν από πολεμικά πλοία της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Ελλάδος και μεγάλου αριθμού επιταχθέντων εμπορικών πλοίων.
Οι Μπολσεβίκοι
Ο Στρατός των Μπολσεβίκων απαρτιζόταν από 3 Στρατιές, οι οποίες συγκροτήθηκαν από στρατολόγηση τοπικών πληθυσμών διαφόρων περιοχών από τις οποίες έλαβαν την ονομασία τους:
i. Την 1η Στρατιά του Κιέβου (45.000 ανδρών).
ii. Την 2α Στρατιά του Χαρκόβου (85.000 ανδρών).
iii. Την 3η Στρατιά της Βινίτσης (71.000 ανδρών).
Η συνολική δύναμη ξεπερνούσε τις 200.000 άνδρες, υποστηριζόμενη από 500 πυροβόλα και 2.500 ιππείς.
Η Ελληνική Συμμετοχή
Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα (Ε.Ε.Σ), συγκροτήθηκε από το Α΄ΣΣ υπό τον Υποστράτηγο Κωνσταντίνο Νίδερ και αποτελείτο από:
i. Την Ιη Μεραρχία Πεζικού (ΜΠΖ), (9 Τάγματα Πεζικού και 2 Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού) με έδρα τη Δράμα, υπό τον Συνταγματάρχη Πυροβολικού Νικόλαο Ζαφειρίου (1871 – 1947).
ii. Την ΙΙη ΜΠΖ (9 Τάγματα Πεζικού και 2 Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού), με έδρα το Σταυρό Χαλκιδικής, υπό τον Υποστράτηγο (Υπγο) Νικόλαο Βλαχόπουλο (1868-1957).
iii. Την ΧΙΙΙη ΜΠΖ , με έδρα τη Καβάλα, υπό τον Υπγο Ιάκωβο Νεγροπόντη (9 Τάγματα Πεζικού).
iv. Το Α΄ΣΣ ενισχύθηκε με επιπλέον οχήματα, χειρουργεία εκστρατείας και Μονάδες Υποστηρίξεως, ενώ στο προσωπικό χορηγήθηκε χειμερινός ιματισμός και ο κατάλληλος εξοπλισμός.
Η συνολική δύναμις του Α΄ΣΣ αριθμούσε 1.402 Αξιωματικούς (Α), 40.840 οπλίτες (Ο) και 10.132 υποζύγια.
Η Μεταφορά
Την 14η Ιαν. 1919, το 34ον Σύνταγμα Πεζικού απετέλεσε την πρώτη μονάδα του Ελληνικού Στρατού, η οποία αναχώρησε ατμοπλοϊκώς από την Μακεδονία με προορισμό την Οδησσό της Ουκρανίας. Η μεταφορά των μονάδων πραγματοποιήθηκε τμηματικά και με αργούς ρυθμούς, με αποτέλεσμα η Ιη ΜΠΖ να παραμείνει στην έδρα της Δράμα, όπως και άλλες μονάδες. Το προσωπικό που μετακινήθηκε ανήλθε τελικά σε 23.351 άνδρες [842 (Α), 22.509 (Ο)].
Εντός 83 ημερών μεταφέρθηκαν στη Ρωσία:
i. Το Στρατηγείο του Α΄ΣΣ (μέρος).
ii. Δύο Στρατηγεία Μεραρχιών.
iii. 18 Τάγματα ΠΖ.
iv. 4 Ορειβατικές πυροβολαρχίες.
v. 1 τάγμα Μετόπισθεν.
Η μεταφορά δεν συντονίσθηκε καλώς, με αποτέλεσμα οι μονάδες να αφιχθούν χωρίς τα μεταγωγικά τους και τα πολυβόλα τους.
Ο Διοικητής του Α΄ΣΣ Υποστράτηγος Κωνσταντίνος Νίδερ αφίχθηκε στη Σεβαστούπολη την 10 Μαρτίου 1919, 12 ημέρες πριν την εκκένωσή της από τα συμμαχικά στρατεύματα.
Οι Μάχες
Οι Ελληνικές δυνάμεις συμμετείχαν στις μάχες της Χερσώνος, του Νικολάϊεφ, του Βασιλίνοβο, της Μπερεζόβκαν, της Σέρμπκαν, του Μπολ Μπουγιαλίκ, στη Κριμαία και στην πολιορκία της Οδησσού. Οι επιχειρήσεις αφορούσαν στην ουσία αγώνες επιβραδύνσεως και οπισθοφυλακών. Το 34 Σύνταγμα ΠΖ παρέμεινε το περισσότερο χρόνο (78 ημέρες) στη περιοχή των Επιχειρήσεων, ενώ το 5/42 το μικρότερο (22 ημέρες). Ο μέσος χρόνος παραμονής των Συνταγμάτων ήταν 39 ημέρες, ενώ των Στρατηγείων 24 ημέρες.
Στην εκστρατεία συμμετείχαν αρκετοί αξιωματικοί που στη συνέχεια πρωταγωνίστησαν στα πολιτικά ζωή της χώρας.
Ο Επιτελάρχης του Σώματος Συνταγματάρχης (ΠΖ) Αλέξανδρος Οθωναίος (1879-1970), οι Διοικητές των Συνταγμάτων Αντισυνταγματάρχες (ΠΖ) Νικόλαος Πλαστήρας (1883-1953) και Γεώργιος Κονδύλης (1879-1936), ο Διοικητής της Βάσεως μετόπισθεν Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) Στυλιανός Γονατάς (1876-1966) και ο Επιτελής του Γραφείου Επιχειρήσεων του Σώματος Τχης (ΠΖ) Γεώργιος Τσολάκογλου (1886-1948), διετέλεσαν στη συνέχεια πρωθυπουργοί της Ελλάδος.
Η Αποχώρηση
Οι άνδρες των γαλλικών δυνάμεων ήσαν απρόθυμοι να συνεχίσουν να πολεμούν μετά από 3 χρόνια στο Μακεδονικό Μέτωπο, ενώ ορισμένες μονάδες στασίασαν και κατέθεσαν τα όπλα. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Γάλλος Στρατηγός Φιλίπ ντ΄Ανσέλμ αποφάσισε να εγκαταλείψει την Ουκρανία στην ουσία άνευ αγώνος, μετά από συνεννόηση με τους Μπολσεβίκους να μην προσβάλλουν τα αποχωρούντα στρατεύματα, ειδάλλως θα βομβάρδιζαν τη πόλη τα ναυλοχούντα στην Οδησσό πλοία. Από τις 27 έως 29 Μαρτίου 1919 συντελέστηκε η διάβαση του ποταμού Δνείστερου, με τις δυνάμεις του να εγκαθίστανται αμυντικά στη δυτική όχθη του ποταμού, στη Βεσσαραβία, σημερινή Μολδαβία. Στην συνέχεια το Ε.Ε.Σ μετακινήθηκε σταδιακά προς τη Ρουμανία, απ’ όπου το πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου αναχώρησε για την Σμύρνη της Μικράς Ασίας.
Οι απώλειες του Ε.Ε.Σ ανήλθαν σε:
• 225 νεκρούς [11 Αξιωματικοί (Α), 214 Οπλίτες (Ο)].
• 173 Αγνοούμενους (7 Α, 173 Ο).
• 657 Τραυματίες (30 Α, 627 Ο).
• Σύνολο: 1.055 (48 Α, 1.007 Ο).
Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα
Σύμφωνα με το σύγγραμμα του Υποστρατήγου Κωνσταντίνου Νίδερ, Διοικητού του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος, τα ελληνικά στρατεύματα τίμησαν τα όπλα τους, αποτέλεσαν την κυρία δύναμη των συμμάχων και απέσπασαν τον θαυμασμό εχθρών και φίλων.
Από τη συμμαχική διοίκηση δεν εκτιμήθηκε ορθά:
• Το αχανές του εδάφους και το κλίμα.
• Η επιχειρησιακή ετοιμότητα και η θέληση των δυνάμεων των Μπολσεβίκων.
• Το μειωμένο ηθικό και η ανεπαρκής επιχειρησιακή ετοιμότητα της Στρατιάς των Ρώσων Εθελοντών.
• Το φρόνημα των κατοίκων, οι οποίοι δεν τους αντιμετώπισαν σαν ελευθερωτές και η υποστήριξή τους προς τους Μπολσεβίκους.
Οι συμμαχικές δυνάμεις ενίσχυσαν μόνο τους Ρώσους εθελοντές και αγνόησαν τους Ουκρανούς αυτονομιστές.
Το Α΄ΣΣ δεν ενήργησε αυτοτελώς, αλλά οι δυνάμεις τους κατανεμήθηκαν και υπήχθησαν υπό τη διοίκηση των γαλλικών μεραρχιών.
Τα Στρατηγεία στην ουσία δεν διηύθυναν τις επιχειρήσεις.
Η Σχεδίαση της μετακινήσεως έγινε πρόχειρα. Οι Μονάδες εστάλησαν τμηματικά άνευ σχεδίου, χωρίς τον βαρύ οπλισμό και τα υποζύγιά τους, τα οποία απεστάλησαν σε δεύτερη φάση.
Από τη πολυπληθή ελληνική ομογένεια, των 100.000 κατοίκων, εγκατέλειψαν τη Ρωσία περί τις 10.000, ενώ οι υπόλοιποι επέλεξαν να παραμείνουν, παρότι υπήρξε διαθεσιμότητα πλοίων. Μετά την αποχώρηση του ελληνικού στρατού το ελληνικό στοιχείο διώχθηκε βάναυσα.
Τα διδάγματα των επιχειρήσεων στην Ουκρανία δεν ελήφθησαν υπόψη από την ελληνική διοίκηση, στην εκστρατεία που ακολούθησε στην Μικρά Ασία (1919-1922), με αποτέλεσμα να υποτιμήσουμε την έκταση της χώρας και τις εχθρικές δυνάμεις. Στο ίδιο σφάλμα υπέπεσαν και οι Ρώσοι κατά την «Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση» κατά της Ουκρανίας το Φεβρουάριο του 2022.
Ο Ιωάννης Κρασσάς είναι Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης
