• Βέβαια και τα γενικά ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης των 67 και των 62 ετών, που εκ των πραγμάτων με το πέρασμα των γενεών θα αφορά τους περισσότερους ασφαλισμένους
Του Κώστα Τσουκαλά*
Ξαναμπαίνει στο τραπέζι με πρωτοβουλία της κυβέρνησης το ζήτημα της αύξησης των ορίων ηλικίας από το 2027. Ήδη σκοπίμως, γίνονται προσπάθειες να συνδεθεί η ραγδαία αύξηση των αιτήσεων συνταξιοδότησης με την δήθεν αναγκαιότητα για νέα αύξηση στα όρια ηλικίας. Οι 200.000 + αιτήσεις συνταξιοδότησής είναι λογική συνέπεια της αλλαγής στο καθεστώς της απασχόλησης συνταξιούχων, αφού η κατάργησης της ποινής του 30% στις συντάξεις όσων εργάζονται, καθιστά πιο ελκυστική την συνταξιοδότηση με παράλληλη συνέχιση της εργασίας.
Το ζήτημα των ορίων ηλικίας, όπως είναι λογικό, απασχολεί έντονα τους ασφαλισμένους, καθώς σχετίζεται ευθέως με τον προγραμματισμό ζωής, που ο καθένας κάνει. Στην περίοδο των Μνημονίων (2010-2015) τα όρια ηλικίας αυξήθηκαν τρείς φορές και για συγκεκριμένες περιπτώσεις η αύξηση «άγγιξε» έως και τα 17 χρόνια.Ακόμα και μετά το πέρας των Μνημονίων, τον Δεκέμβριο του 2022, η κυβέρνηση, με τον νόμο 4997/2022 αύξηση έως και 5 έτη τα όρια ηλικίας των μειωμένων συντάξεων στο Δημόσιο. Ανατράπηκαν οικογενειακοί σχεδιασμοί και δεδομένης της αύξησης της μακροχρόνιας ανεργίας την τελευταία δεκαετία, οδήγησε μια σημαντική κατηγορία εργαζομένων στη μόνιμη φτώχεια, αφού δεν είχαν εργασία,ενώ ταυτόχρονα «έβλεπαν» τα όρια ηλικίας να αυξάνονται και την συνταξιοδότηση να απομακρύνεται.
Το σημερινό καθεστώς στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης προκύπτει από Τρίτο Μνημόνιο, δηλαδή από τα άρθρα 1 και από την υποπαράγραφο Ε3 του ν. 4336/2015, με το οποίο τροποποιήθηκαν οι διατάξεις των νόμων 4093/2012, 3863/2010 και 3865/2010 αλλά και τον νόμο 4997/2022 που τροποποίησε τον ν.4336/2015 και τον ν. 3865/2010.
Προβλέπεται ρητά ότι από πλέον ισχύουν για όλους τους ασφαλισμένους τα γενικά όρια ηλικίας, τα 67 έτη δηλαδή για την πλήρη σύνταξη και τα 62 έτη για τη μειωμένη σύνταξη, όπου αυτή ορίζεται. Επιπλέον, προβλέπεται η δυνατότητα λήψης πλήρους σύνταξης σε όλα τα ασφαλιστικά ταμεία που συγχωνεύθηκαν στον ΕΦΚΑ στα 62 έτη με την προϋπόθεση οι ασφαλισμένοι να έχουν συμπληρώσει 40 έτη ασφάλισης ή 12.000 ημέρες ασφάλισης, εκ των οποίων έως επτά έτη μπορούν να είναι πλασματικά έτη, με αναγνώριση, είτε μέσω εξαγοράς, είτε δωρεάν ανάλογα με το τι προβλέπεται.
Τρεις κατηγορίες
Το σημερινό πλαίσιο βάσει του νόμου 4336/2015 διαμορφώνει τρείς κατηγορίες ασφαλισμένων σχετικά με το δικαίωμα συνταξιοδότησης.
Η πρώτη κατηγορία είναι όσοι είχαν θεμελιωμένο δικαίωμα συνταξιοδότησης έως 18-8-2015, ημερομηνία έναρξης ισχύος του ν. 4336/2015. Θεμελιωμένο δικαίωμα είχαν όσοι έως 18-8-2015 είχαν συμπληρώσει και τα απαιτούμενα χρόνια ή ημέρες ασφάλισης και το κατά περίπτωση όριο ηλικίας. Οι ασφαλισμένοι αυτοί διατήρησαν το δικαίωμα τους, δεν υπήχθησαν στις λεγόμενες «μεταβατικές» διατάξεις και μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμα τους χωρίς κανένα χρονικό περιορισμό και χωρίς τον φόβο ότι μια μελλοντική αλλαγή νομοθεσίας μπορεί να ανατρέψει τα «ώριμα δικαιώματα» τους.
Συγκεκριμένα, η υπουργική απόφαση που διευκρίνισε την εφαρμογή του ν. 4336/2015 αναφέρει: «Θεμελιωμένα συνταξιοδοτικά δικαιώματα μέχρι την έναρξη ισχύος του Ν. 4336/2015, ήτοι μέχρι και 18.8.2015, στους Οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης, συμπεριλαμβανομένης της Τράπεζας της Ελλάδος, λόγω συμπλήρωσης των προϋποθέσεων του απαιτούμενου χρόνου ασφάλισης και ορίου ηλικίας, όπου αυτό προβλέπεται, δεν θίγονται και δύνανται να ασκηθούν οποτεδήποτε».
Η δεύτερη κατηγορία είναι οι ασφαλισμένοι που κατοχύρωσαν δικαίωμα συνταξιοδότησης έως 31-12-2021. Αυτοί οι ασφαλισμένοι βάσει της με αριθμό Φ11321/οικ.47523/1570/2015 – ΦΕΚ 2311/Β/26-10-2015 Υπουργικής απόφασης, μπορούν επίσης να ασκήσουν το δικαίωμα τους και μετά την 1η-1-2022 και δεν χάνουν το δικαίωμα ακόμα και αν συμπληρώνουν το νέο όριο ηλικίας μετά την 1-1-2022. Κατοχυρωμένο δικαίωμα αναφέρει η επίμαχη και ισχύουσα υπουργική απόφαση, υφίσταται «όταν ο ασφαλισμένος έχει τη δυνατότητα να συνταξιοδοτηθεί με τις προϋποθέσεις που διαμορφώνονται και ισχύουν κατά το έτος συμπλήρωσης του απαιτούμενου κατά περίπτωση χρόνου ασφάλισης ή ορίου ηλικίας, σύμφωνα με το προγενέστερο του Ν. 4336/2015 νομοθετικό πλαίσιο». Για να θεωρηθεί δηλαδή κατοχυρωμένο δικαίωμα θα πρέπει ο ασφαλισμένος να έχει συμπληρώσει τα απαιτούμενα χρόνια ή ένσημα και το παλαιό, ισχύον πριν τον ν. 4336/2015, όριο ηλικίας έως 31-12-2021 και όχι το νέο προβλεπόμενο όριο ηλικίας.
Από την ανωτέρω κατηγορία, όσοι έχουν συμπληρώσει και το νέο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης, έχουν όχι μόνο κατοχυρωμένο, αλλά και θεμελιωμένο δικαίωμα, και κατά συνέπεια δεν κινδυνεύουν ούτε από κάποια μελλοντική αλλαγή νόμου. Όσοι έχουν συμπληρώσει τα απαιτούμενα χρόνια και το παλαιό όριο έχουν μεν κατοχυρώσει δικαίωμα και βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας, μπορούν να συνταξιοδοτηθούν, όταν συμπληρώσουν το νέο όριο ηλικίας (προφανώς ακόμα και αν συμπληρώνουν αυτό μετά την 1η -1-2022), δεν έχουν όμως θεμελιωμένο «ώριμο δικαίωμα» και συνεπώς αν ψηφιστεί νέος νόμος πριν συμπληρώσουν το νέο όριο, κινδυνεύουν να απολέσουν το δικαίωμα.
Η τρίτη κατηγορία είναι όσοι δεν υπάγονται σε μεταβατικές διατάξεις, όσοι δηλαδή είτε δεν είχαν συμπληρώσει έως το 2012 τις απαιτούμενες ημέρες ασφάλισης είτε αν και έχουν συμπληρώσει τα απαιτούμενα έτη έως το 2021 δεν προλαβαίνουν να συμπληρώσουν έως τότε το παλιό ηλικιακό όριο (π.χ. άνδρας στο ΙΚΑ που δεν συμπληρώνει τις 10.500 ημέρες έως το 2012, γυναίκα μητέρα ανηλίκου που δεν συμπλήρωσε 5.500 ημέρες έως το 2012 και άνδρας δημόσιος υπάλληλος που έχει 35 έτη ασφάλισης, αλλά δεν συμπληρώνει τα 58 έτη έως το 2021). Αυτή η κατηγορία ασφαλισμένων, που είναι και η μεγαλύτερη σήμερα, θα συνταξιοδοτηθεί στα 62 έτη αν τότε έχει συμπληρώσει 40 έτη ασφάλισης, άλλως αν έχει λιγότερο χρόνο ασφάλισης, θα συνταξιοδοτηθεί με πλήρη σύνταξη στα 67 έτη και μειωμένη στα 62 έτη ανάλογα με τις προβλεπόμενες διατάξεις.
Δεν υπάρχει δικαίωμα
Δικαίωμα μειωμένης σύνταξης δεν υπάρχει σε όλα τα τέως ταμεία, που συγχωνεύθηκαν στον ΕΦΚΑ, αλλά αν οι ασφαλισμένοι είχαν έστω και μια ημέρα στην ασφάλιση του ΙΚΑ τότε μπορούν να συνταξιοδοτηθούν με μειωμένη σύνταξη, αν έχουν συμπληρώσει 15 έτη ασφάλισης (4.500 ημέρες). Για την λήψη μειωμένης σύνταξης στους παλιούς ασφαλισμένους απαιτούνται 100 ημέρες ανά έτος την τελευταία πενταετία πριν τα 62 έτη ή 750 ημέρες την τελευταία πενταετία στα ειδικά ταμεία (ΔΕΚΟ, τράπεζες). Στους νέους ασφαλισμένους (μετά την 1η-1-1993) η απαιτούμενη προϋπόθεση είναι η συμπλήρωση 750 ημερών ασφάλισης την τελευταία πενταετία. Η συγκεκριμένη διάταξη που απαιτεί συγκεκριμένο αριθμό ημερών ασφάλισης την τελευταία 5ετία, είναι βαθιά άδικη και ανεπίκαιρη, δεδομένης της πολύ υψηλής ανεργίας που μαστίζει τα τελευταία χρόνια την ηλικιακή κατηγορία ασφαλισμένων άνω των 55 ετών.
Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η κυβέρνηση της ΝΔ με την ψήφιση του ν.4997/2022 ουσιαστικά κατάργησε την δυνατότητα για λήψη μειωμένης σύνταξης στα 55 έτη, στα 56 έτη και στα 58 έτη για δημοσίους υπαλλήλους με 25 έτη εργασίας το 2010, 2011 και 2012, οι οποίοι συμπλήρωναν τα ανωτέρω ηλικιακά όρια μετά τις 31-12-2022.
Υπάρχει όμως και μια ειδική κατηγορία εργαζομένων στα βαρέα επαγγέλματα του ΙΚΑ. Οι εν λόγω ασφαλισμένοι δύνανται να συνταξιοδοτηθούν πρόωρα με συνολικά τουλάχιστον 10.500 ένσημα (35 έτη) ασφάλισης και την ίδια ώρα έχουν συμπληρώσει τουλάχιστον 7.500 ημέρες (25 έτη) σε βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα. Οι ασφαλισμένοι της κατηγορίας αυτής δικαιούνται να συνταξιοδοτηθούν με πλήρη σύνταξη νωρίτερα. Σημαντική παρατήρηση αποτελεί το γεγονός ότι οι ημέρες των βαρέων δεν γίνεται να εξαγοραστούν και θα πρέπει να είναι πραγματικές. Ενώ υπάρχει και η δυνατότητα συνταξιοδότησης και με πλήρη και με μειωμένη σύνταξη με συνολικές ημέρες ασφάλισης 4.500 (15 έτη) εκ των οποίων οι 3.600 (12 έτη) είναι στα βαρέα. Στην περίπτωση αυτή προβλέπεται η δυνατότητα συνταξιοδότησης μόνο με πλήρη σύνταξη. Προϋπόθεση για να τύχει κάποιος εργαζόμενος της συνταξιοδότησης στην κατηγορία αυτή είναι τουλάχιστον 1.000 από τα βαρέα ένσημα να αποκτήθηκαν εντός των τελευταίων 17 ετών από τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης. Τα όρια ηλικίας για την κατηγορία αυτή είναι διαφορετικά για τις γυναίκες και για τους άντρες και κυμαίνονται από τα 55 έως και τα 62 ηλικιακά έτη. Ενώ ασφαλισμένοι στα βαρέα στο δημόσιο δύνανται να συνταξιοδοτηθούν εάν έχουν συμπληρώσει συνολικά τουλάχιστον 12 έτη ασφάλισης: στα βαρέα των ΟΤΑ μέχρι τις 31/12/2012, τότε όριο ηλικίας συνταξιοδότησης παραμένει το 58ο έτος της ηλικίας. στα βαρέα των ΟΤΑ μετά την 1η/1/2013, τότε όριο ηλικίας συνταξιοδότησης είναι το 60ό έτος της ηλικίας τους. Για τις γυναίκες δε ανάλογα το πότε συμπληρώνουν 12 έτη εργασίας στα βαρέα και 15 έτη συνολικής εργασίας δύνανται να συνταξιοδοτηθούν από τα 54, 56 και 58 ανάλογα.
Τα γενικά όρια
Βέβαια και τα γενικά ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης των 67 και των 62 ετών, που εκ των πραγμάτων με το πέρασμα των γενεών θα αφορά τους περισσότερους ασφαλισμένους, δεν είναι «αιώνια», αφού έχει προβλεφθεί από στην ίδια την νομοθεσία πως από την 1η-1-2024 θα υπάρχει ανά τριετία δυνατότητα αναπροσαρμογής προς τα πάνω ανάλογα με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής.
Ο αρμόδιος Υφυπουργός, κύριος Πάνος Τσακλόγλου, έχει κατ’ επανάληψη δηλώσει πως στο τέλος του 2026 θα ληφθούν υπ’ όψιν οι προβλέψεις της ΕΛΣΤΑΤ για την αύξηση του προσδοκίμου ζωής, όπως προβλέπει ο νόμος 3863/2010 και θα επανεξεταστούν τα όρια.
Η άποψη μου είναι ότι δεν χρειάζεται καμία νέα αύξηση στα όρια ηλικίας. Η εφαρμογή της διάταξης του 2010, σήμερα, είναι βαθιά ανεπίκαιρη.
Για να το εξηγήσουμε. Με το νόμο 3863/2010 καθορίστηκαν τα νέα ηλικιακά όρια με σταδιακή εφαρμογή και με τα γενικά όρια να διαμορφώνονται στα 65 και στα 60 για πλήρεις και μειωμένες συντάξεις αντίστοιχα.
Με τις διατάξεις του άρθρου 11 του νόμου 3863/2010, θεσμοθετήθηκε η σύνδεση των ηλικιακών 0ρίων από 1/1/2024 με την μεταβολή του προσδόκιμου επιβίωσης και με αφετηρία για την όποια αύξηση το 65ο έτος και το 60ο για τα γενικά όρια.
Ωστόσο με το νόμο 4093/2012 (γνωστού ως νόμου Βρούτση) και μετά από την πίεση των δανειστών μας (Τρόικα), αυξήθηκαν κατά 2 έτη τα ανωτέρω ηλικιακά όρια στα 67 και στα 62 από 1/1/2013, πολύ περισσότερο δηλαδή από εκείνη την αύξηση που θα προέκυπτε από την εφαρμογή του νόμου 3863/2010 και μάλιστα μέχρι το 2030-2035.
Εκπλήρωσε τις υποχρεώσεις
Με αυτό το δεδομένο η χώρα μας εκπλήρωσε στο ακέραιο και μάλιστα 15 και πλέον έτη νωρίτερα τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει για την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης και επομένως το συγκεκριμένο θέμα θα έπρεπε να έχει κλείσει και κανένας δεν μπορεί να συζητάει σήμερα για οποιαδήποτε περαιτέρω αύξηση των ορίων, πολύ περισσότερο από τη στιγμή που με το νόμο 4336/2015 και το νόμο 4997/2022 αυξήθηκαν με βίαιο τρόπο και όλα τα ενδιάμεσα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης.
Αν έχει μείνει ακόμη ανοιχτό τυπικά ,είναι γιατί ούτε στο νόμο 4093/2012 ούτε στο νόμο 4387/2016 δεν καταργήθηκε, όπως θα έπρεπε, η διάταξη του άρθρου 11του νόμου 3863/2010, αφού οι υποχρεώσεις μας για εξορθολογισμό του συνταξιοδοτικού συστήματος είχαν εκπληρωθεί με σκληρό τρόπο για τους ασφαλισμένους μας και μάλιστα 15 τουλάχιστον έτη πριν τις προβλέψεις του συγκεκριμένου νόμου.
Επομένως, ουδεμία υποχρέωση δεν προκύπτει από το νόμο 3863/2010 για την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης και κανένας λόγος δεν υφίσταται πλέον για οποιαδήποτε περαιτέρω αύξηση των ηλικιακών ορίων, αφού είμαστε ήδη από τις χώρες με τα υψηλότερα όρια στην Ευρώπη.
Η σύνταξη πλέον έχει γίνει σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες, ενώ η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού στην Ευρώπη τείνει να φέρει γενικότερη αύξηση ορίων ηλικίας και να κάνει δυσκολότερη την συνταξιοδότηση.
Όμως, δεν μπορεί το μέλλον των εργαζομένων να είναι η εργασία μέχρι το βαθύ γήρας. Ο στόχος των ασφαλιστικών συστημάτων είναι η αναπλήρωση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου ζωής σε μια ηλικία που ο ασφαλισμένος να μπορεί να έχει ποιότητα στην καθημερινότητα του. Οι εργαζόμενοι εργάζονται καταβάλλοντας εισφορές μια ζωή, προσδοκούν και δικαιούνται σε μια αξιοπρεπή ανταποδοτική παροχή όταν θα επέλθει ο ασφαλιστικός κίνδυνος του γήρατος.
• Ο Κώστας Τσουκαλάς είναι Δικηγόρος-Εργατολόγος
