«Αἱ πληγαί τῆς Ἑλλάδος εἶναι οἱ ἀρχηγοί της. Ἀσχολοῦνται ἀποκλειστικῶς μὲ τὰ ἱδιαίτερά τους συμφέροντα, πάντα ὑπὸ τὸ πρόσχημα τοῦ ἀγνότερου πατριωτισμοῦ». Ἀπὸ ἐπιστολή τοῦ Ἐλβετοῦ φιλέλληνος Ἰωάννη Εϋνάρδου (1775-1863) πρὸς τὸν Ὄθωνα πρὶν ἀπό τὴν ἄφιξή του στὴν Ἑλλάδα.
Του Ιωάννη Κρασσά*
Την 18η Ιανουαρίου 1833, ο πρώτος Βασιλεύς της Ελλάδος, ο δεκαεπτάχρονος Πρίγκιπας Όθων, δευτερότοκος υιός του Βασιλέως Λουδοβίκου του Α΄(1786-1868) της Βαυαρίας, αφίχθηκε στο Ναύπλιο επιβαίνων της βρετανικής φρεγάτας «Μαδαγασκάρης». Η απελευθέρωση ενός χριστιανικού έθνους μετά από 4 αιώνες Οθωμανικής δουλείας, απετέλεσε γεγονός εξαιρετικής σημασίας για την Ευρώπη. Μαζί με τον μέλλοντα άνακτα κατέπλευσαν 25 πολεμικά πλοία της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, συνοδευόμενα από 45 μεταγωγικά τα οποία μετέφεραν 3.500 Βαυαρούς στρατιώτες.
Ο Όθων πάτησε για πρώτη φορά τα ελληνικά χώματα την 25η Ιανουαρίου 1833 υπό τις θερμές εκδηλώσεις χιλιάδων Ελλήνων, προσελθόντων στο Ναύπλιο απ’ όλη την χώρα. Τα σημαιοστολισμένα πλοία, τα παρατεταγμένα στρατεύματα και οι κανονιοβολισμοί προσέδωσαν ιδιαίτερο μεγαλείο και χρώμα στην τελετή υποδοχής, σε μία λαμπρή χειμωνιάτικη ημέρα.
Ο Νέος Μονάρχης
Την 1η Ιουνίου 1835, ο Όθων ενηλικιώθηκε και ανέλαβε τα βασιλικά του καθήκοντα. Το 1836 νυμφεύθηκε την Πριγκίπισσα Αμαλία (1818-1875) θυγατέρα του Δούκα του Ολδεμβούργου (Ο Όθων ήταν 20 και η Αμαλία 18 χρονών). Ο νεαρός μονάρχης είχε διαπαιδαγωγηθεί από πολύ μικρή ηλικία για την άσκηση των καθηκόντων του ηγεμόνος. Η αυστηρή γερμανική αγωγή είχε ενσταλάξει μέσα του την υποταγή σε ένα πεπρωμένο το οποίο θεωρούσε θεϊκής προελεύσεως. Έθεσε ως σκοπό του την οικοδόμηση του Βασιλείου της Ελλάδος στα πρότυπα των συγχρόνων ευρωπαϊκών κρατών και την αναβίωση της αρχαίας πολιτιστικής κληρονομιάς μας.
Ο καθημαγμένος ελληνικός λαός από τις θυσίες της επαναστάσεως και την αναρχία που ακολούθησε την δολοφονία του Καποδίστρια, προσέβλεπε στο πρόσωπο του νεαρού Βασιλέως την ως δια μαγείας σωτηρία από όλα τα δεινά του. Ο Όθων αγάπησε ειλικρινά τον λαό και την χώρα που του ανέθεσαν να κυβερνήσει από την πρώτη στιγμή, έως το θάνατό του (1866), παρά την εκθρόνισή του (23η Οκτωβρίου 1862). Το σίγουρο είναι ότι δεν κατανόησε ποτέ την νοοτροπία του Ελληνικού λαού, αλλά ούτε εμείς τη δική του. Εάν ήταν σε μεγαλύτερη ηλικία, το πιθανότερο είναι να ακολουθούσε το παράδειγμα του Πρίγκιπος Λεοπόλδου του Σαξ Κόμπουργκ (1790-1865), ο οποίος αποποιήθηκε το στέμμα της Ελλάδος, αλλά όχι του Βελγίου.
Το Όραμα του Όθωνος και η Κατάσταση της Χώρας
Το νέο ελληνικό κράτος έπρεπε να οικοδομηθεί εκ του μηδενός. Οι Βαυαροί ήσαν οι πλέον κατάλληλοι, για να οργανώσουν σύγχρονες διοικητικές υποδομές και ένα περιβάλλον ασφάλειας και νομιμότητος, στοιχεία απαραίτητα για την πρόοδο και την ευημερία μιας χώρας. Ο Όθων συνειδητοποίησε ότι η επιβίωση του μικρού βασιλείου εξαρτάτο από την απελευθέρωση των εκτός ορίων Ελλήνων. Γι’ αυτό τον λόγο επαγγέλθηκε την «Μεγάλη Ιδέα» χάρις στην οποία τριπλασιάσθηκε η Ελλάς.
Η Ελλάς εκείνη την περίοδο διατελούσε σε κατάσταση πτωχεύσεως, λόγω αδυναμίας αποπληρωμής του δανείου των 60 εκατομμυρίων φράγκων που είχε λάβει το 1833, με την εγγύηση των προστάτιδων δυνάμεων. Ο Όθωνας αναγκάσθηκε να εφαρμόσει ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας με περικοπές μισθών και απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων. Ανακάλεσε τις ελληνικές πρεσβείες από όλες τις χώρες και μείωσε την ετήσια βασιλική χορηγία κατά 20% (200.000 δρχ). Η μεταφορά της πρωτευούσης στην Αθήνα, εκτόξευσε τις τιμές των σπιτιών και της γης, ενώ ο δανεισμός από τους τοκογλύφους έφερε σε δύσκολη θέση πολλούς από τους νέους κατοίκους της.
Τα Ανάκτορα των Αθηνών
Την 26η Ιανουαρίου 1836, ο Βασιλεύς Όθων θεμελίωσε τα ανάκτορα (σημερινή Βουλή των Ελλήνων), στην νέα πρωτεύουσα του βασιλείου στο ύψωμα του Αγίου Αθανασίου ή Μπουμπουνίστρας, ευρισκομένου εντός των ορίων των Αθηνών. Η επιλογή της τοποθεσίας έγινε, αφού πρώτα αποκλείσθηκαν η Ομόνοια και ο Κεραμεικός.
Ο Γερμανός αρχιτέκτονας Φρειδερίκος Σίνκελ (1781-1841) πρότεινε την ανέγερση των ανακτόρων στο βράχο της Ακροπόλεως. Το ανοσιούργημα αποφεύχθηκε, μετά από παρέμβαση του πατέρα του Όθωνος, Βασιλέως της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α’, ο οποίος προσφέρθηκε να χρηματοδοτήσει την δαπάνη ανεγέρσεως των ανακτόρων. Η τοποθεσία επιλέχθηκε λόγω της θέσεως, του κλίματος και της ανεμπόδιστης θέας προς όλες τις κατευθύνσεις.
Τα Σχέδια και η Ανέγερση
Τα σχέδια των ανακτόρων επιμελήθηκε ο Βαυαρός αρχιτέκτων Φρήντριχ Φον Γκέρτνερ, ο οποίος συνέταξε 247 λεπτομερή σχέδια. Για την ανέγερση των ανακτόρων εργάσθηκαν 520 άτομα, Γερμανοί, Ιταλοί, αλλά κυρίως Έλληνες υπό την επίβλεψη 2 Βαυαρών Ανθυπολοχαγών του Μηχανικού. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήσαν: ξυλεία από την Εύβοια, πέτρα από τον Υμηττό, μάρμαρα από την Πεντέλη, την Πάρο, την Τήνο και την Νάξο. Το τριώροφο νεοκλασικό κτίριο έχει συνολικό ύψος 15 μέτρα και εμβαδόν 22.000 μ2 περίπου και για πολλά χρόνια ήταν το ογκωδέστερο των Αθηνών.
Οι εξοχές των κεντρικών και οι εσοχές των πλευρικών πτερύγων χαρίζουν πλαστικότητα στην αυστηρή όψη του οικοδομήματος. Για το εσωτερικό του παλατιού χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλη έκταση τεχνητό μάρμαρο (scagliola). Η εσωτερική διακόσμηση έγινε από 20μελή ομάδα Γερμανών αρχιτεκτόνων ζωγράφων, στην οποία συμμετείχαν οι Έλληνες αδελφοί Φίλιππος (1810-1892) και Γεώργιος Μαργαρίτης από την Σμύρνη.
Το Κόστος της Ανεγέρσεως
Το ακριβές κόστος των ανακτόρων δεν είναι γνωστό, αλλά πέραν της χρηματοδοτήσεως από τον πατέρα του, ο Όθων έλαβε δάνειο 300.000 φιορινιών από Γερμανική τράπεζα, διέθεσε μέρος της βασιλικής χορηγίας, ενώ η Βασίλισσα Αμαλία συνεισέφερε 180.000 ασημένια φιορίνια από την προσωπική της περιουσία. Μετά την έκπτωσή του ο Όθων δεν διεκδίκησε πότε καμία αποζημίωση από την δήμευση των ανακτόρων.
Ο κήπος των ανακτόρων ο οποίος εκτεινόταν μέχρι τις στήλες του Ολυμπίου Διός και επιμελήθηκε ο Γάλλος κηποτέχνης Λουδοβίκος Μπαρώ είναι, ήταν έργο της Αμαλίας. Η Αμαλία φρόντισε για την δενδροφύτευση του χώρου έμπροσθεν των ανακτόρων (Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτου, Πλατεία Συντάγματος), όπως επίσης και των κυριότερων οδών των Αθηνών.
Οι Ένοικοι των Ανακτόρων
Τα ανάκτορα εγκαινιάσθηκαν την 6η Αυγούστου 1843 και χρησιμοποιήθηκαν ως βασιλική κατοικία από τον Όθωνα, μέχρι το 1862 και από τον Γεώργιο Α΄, μέχρι την δολοφονία του το 1913. Μία πυρκαγιά το 1884 και μία δεύτερη το 1909, δημιούργησαν την ανάγκη εκτεταμένων επεμβάσεων και αλλαγών στο κτίριο. Ο Κωνσταντίνος Α΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο χρησιμοποίησε ως ανάκτορο το μέγαρο της Ηρώδου Αττικού (σημερινό Προεδρικό Μέγαρο).
Μετά την εγκαθίδρυση της αβασιλεύτου δημοκρατίας στην Ελλάδα (Μάρτιος 1924), στο κτίριο στεγάσθηκαν διάφορες δημόσιες υπηρεσίες, κοινωνικοί φορείς και διεθνείς οργανώσεις. Το 1929 επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου αποφασίσθηκε η εγκατάσταση της βουλής και της Γερουσίας στο κτίριο των ανακτόρων, μετά από τις αναγκαίες μετατροπές που έγιναν από τον αρχιτέκτονα Ανδρέα Κριεζή.
Το Στρατιωτικό Κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843
Ως η κύρια αιτία της δυστυχίας των Ελλήνων θεωρήθηκε η ξενοκρατία και η απολυταρχική διακυβέρνηση του Όθωνος. Αρκετοί ήσαν αυτοί που πίστευαν ότι η εκχώρηση συντάγματος θα συντελούσε στην επίλυση των προβλημάτων της χώρας και στην εκτόνωση της λαϊκής δυσαρέσκειας. Μια ομάδα πολιτικών του ρωσικού και αγγλικού κόμματος οι: Ανδρέας Μεταξάς, Ανδρέας Λόντος, Κωνσταντίνος Ζωγράφος και οι στρατιωτικοί: Δημήτριος Καλλέργης, Σπύρος Σπυρομήλιος και Ιωάννης Μακρυγιάννης, αποφάσισαν να απαιτήσουν την παροχή συντάγματος από τον Όθωνα κάνοντας χρήση βίας.
Η Υλοποίηση
Το στρατιωτικό κίνημα αρχικά, αποφασίστηκε να εκδηλωθεί την 25η Μαρτίου. Ο Όθων είχε την πληροφόρηση του, αλλά πίστευε ότι ο στρατός θα του παρέμενε πιστός. Την νύκτα της 3ης Σεπτεμβρίου κινήθηκαν μόνο στρατιωτικά τμήματα, οι πολίτες συγκεντρώθηκαν το πρωί. Την 01:00 της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ο Συνταγματάρχης Ιππικού Δημήτριος Καλλέργης, επικεφαλής της φρουράς των Αθηνών, περικύκλωσε τα ανάκτορα (Βουλή των Ελλήνων). Ο Διοικητής Πεζικού Αντισυνταγματάρχης Πεζικού Νικόλαος Σκαρβέλης (1801-1858) συμμετείχε στο κίνημα επικεφαλής ενός τάγματος πεζικού.
Ο Καλλέργης ζήτησε από τον Όθωνα να διορίσει νέα κυβέρνηση υπό τον Ανδρέα Μεταξά και να συγκαλέσει σ’ ένα μήνα την εθνοσυνέλευση, για να καταρτίσουν από κοινού με τον Βασιλέα το σύνταγμα της Χώρας. Το Συμβούλιο της Επικρατείας στις 04:00 επικύρωσε τα βασιλικά διατάγματα. Στους πρέσβεις των προστάτιδων δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας), δεν επιτράπηκε η είσοδος στα ανάκτορα, μέχρι την ορκωμοσία του νέου υπουργικού συμβουλίου και την έκδοση των διαταγμάτων.
Η Στάση του Όθωνος
Μετά την υπογραφή από τον Βασιλέα των διαταγμάτων για την σύγκληση εθνοσυνελεύσεως και παροχή συντάγματος, ο Καλλέργης απαίτησε από τον Όθωνα να απονείμει αναμνηστικό μετάλλιο στους κινηματίες, να καθιερώσει την 3η Σεπτεμβρίου ως εθνική εορτή και να τους εκφράσει την ευαρέσκειά του. Ο 28χρονος Όθων εξέφρασε την πρόθεσή του να παραιτηθεί του θρόνου παρά να ταπεινωθεί. Τελικά δεν το έπραξε. Δεν είναι δυνατόν να απαντήσει κανείς με βεβαιότητα, εάν οδηγήθηκε στην επιλογή αυτή, μετά από την επέμβαση των πρεσβευτών, την παράκληση της Βασιλίσσης Αμαλίας, ή τον φόβο ότι θα τον εκτελέσουν. Την νύκτα εκείνη ο Όθων ήταν απελπιστικά μόνος.
Από την άλλη πλευρά ο πρεσβευτής της Αγγλίας Έντμουντ Λάϊονς είχε διαμηνύσει στον Καλλέργη να μην πειραχτεί ούτε τρίχα του Βασιλέως. Η απαίτηση για την έκδοση των βασιλικών διαταγμάτων αποδεικνύει ότι δεν επιδιώκονταν η εκθρόνιση του Όθωνος, αλλά ο περιορισμός της εξουσίας του. Η αλλαγή του πολιτεύματος από “Απόλυτο” σε “Συνταγματική” Μοναρχία έγινε μέσα στα πλαίσια που καθόρισαν οι Μεγάλες Δυνάμεις.
Η Ψήφιση του Συντάγματος
Το κίνημα δεν είχε λαϊκή προέλευση. Υπήρξε δημιούργημα των φιλοδοξιών ομάδος πολιτικών και στρατιωτικών και ξένων υποκινητών οι οποίοι ενεργούσαν προς ίδιον συμφέρον. Ο Καλλέργης γράφει στα απομνημονεύματά του «Διέταξα τούς στρατιώτας νὰ εἰσέλθουν εἰς τὴν πόλιν καὶ διά τῆς σπάθης νὰ διώξωσι πρός τήν πλατεῖαν ὅντινα ἀπήντων. Ἐν τοσούτω ἀνοίχθησαν αἱ φυλακαί, οἰ ἐν αὐταῖς συνέρρευσαν πρό τοῦ παλατίου, καὶ οὕτω στρατιῶται, κάτοικοι του Μεδρεσέ, περιτρίμματα τινά τῆς αγορᾶς καὶ ἐλάχιστος ἀριθμός πολιτῶν ἀνεβοήσαμεν ζητοῦντες Σύνταγμα». (Σπύρου Μαρκεζίνη «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, Τόμος 1, σελίδα 189). Ο λαός το αποδέχθηκε σαν τετελεσμένο γεγονός, όπως συνέβη στην συνέχεια με παρόμοια στρατιωτικά κινήματα. Η 3η Σεπτεμβρίου απετέλεσε το κάκιστο προηγούμενο εκμεταλλεύσεως του στρατού για την κατάληψη της εξουσίας. Οι εκλογές που ακολούθησαν δεν εξέφρασαν την ελεύθερη βούληση του λαού, ο οποίος ήταν πολιτικά ανώριμος και έγινε υποχείριο των δημαγωγών. Την 27η Φεβρουαρίου 1844 ο Βασιλεύς ορκίσθηκε πίστη εις το σύνταγμα.
Η Προσωπικότης του Όθωνος
Πολλοί επικριτές του Όθωνος τον κατακρίνουν για την απολυταρχικότητα, την σχολαστικότητα, τη βαρηκοΐα και την ευφυία του. Τον κατηγορούν επίσης για το ότι δεν απέκτησε διάδοχο, παρότι έχει αποδειχθεί ότι το πρόβλημα της ατεκνίας οφείλονταν στην Αμαλία. Ο Όθων ήταν πράος, μεθοδικότατος και εργατικότατος και αγάπησε ειλικρινά την Ελλάδα όσο ολίγοι. Υπήρξε ανώτερος χρημάτων, δεν πλούτισε, δεν διεκδίκησε αποζημιώσεις και μετά την εκθρόνιση συντηρείτο από την ετήσια επιχορήγηση του βαυαρικού στέμματος, ύψους 100.000 φιορινιών.
Την τελευταία επιχορήγηση του 1867 διέθεσε ολόκληρη υπέρ της Κρητικής Επαναστάσεως, όταν είχε στερηθεί κάθε δικαιώματος στο θρόνο του Ελληνικού Βασιλείου. Από τη φύση του ανεξίκακος δεν μπορούσε να διαπράττει μηχανορραφίες με αποτέλεσμά να αποτελέσει βορά των Ελλήνων κομματαρχών που πλούτισαν «χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπη, χωρίς αιδώ». Το χάος που παρέλαβε και η αναρχία που επικράτησε, μετά την εκθρόνισή του, αποδεικνύουν δυστυχώς ένα γεγονός το οποίο δυσκολευόμαστε να παραδεχθούμε, την αδυναμία τηρήσεως της νομιμότητος, είτε ως διοικούντες, είτε ως διοικούμενοι. Ως λαός για την εκπλήρωση των δύσκολων στόχων, προτιμούμε την ήπια προσαρμογή και τις συνεχείς αναβολές, στην κατεδάφιση όμως, επιδεικνύουμε αξιοθαύμαστη ενεργητικότητα και ταχύτητα. Η Βαυαρία αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί χώρα πρότυπο διότι είναι η μεγαλύτερος παραγωγός γεωργικών προϊόντων στην Γερμανία, με ισχυρή ταυτοχρόνως βιομηχανία.
Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα
Την νύκτα της 3ης Σεπτεμβρίου ο Όθων εφόσον αμφισβητήθηκε και απειλήθηκε έπρεπε να είχε παραιτηθεί του θρόνου. Η κατάσταση της Ελλάδος απαιτούσε τομές και όχι συμβιβαστικές λύσεις. Οι κινηματίες έπρεπε να το πάνε μέχρι τέλους. 8 χρόνια μετά τη στέψη του για τα κακώς κείμενα της πατρίδος μας ήταν ο λιγότερα υπεύθυνος. Εάν ίσχυε αυτό, μετά την ψήφιση του Συντάγματος, θα έπρεπε να «απογειωθούμε», γεγονός που δεν συνέβη. Δεν είναι το σύνταγμα το οποίο ωφελεί μια χώρα, αλλά το ήθος, η ωριμότητα, η ευσυνειδησία και οι ικανότητες των κυβερνώντων και του λαού.
Ο Γάλλος Ακαδημαϊκός Έντμοντ Αμπού (1828-1885) γράφει: «Η Ελλάδα είναι το μοναδικό παράδειγμα χώρας που βρίσκεται σε πλήρη χρεοκοπία από τη γέννησή της. Αν η Γαλλία ή η Αγγλία βρίσκονταν σε μια τέτοια κατάσταση έστω και για ένα χρόνο, θα γινόμασταν μάρτυρες φοβερών δεινών. Η Ελλάδα έχει μάθει να ζει με τη χρεοκοπία». Από το βιβλίο του, «Η Ελλάδα του Όθωνα», σελίδα 185.
Η νοοτροπία μας και η συμπεριφορά μας είναι η αιτία των δεινών μας. Ο Ηράκλειτος (544-484 π.Χ) είχε πει «Ἦθος ἀνθρώπων δαίμων (Ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι ο θεός του πεπρωμένου του)». Ως λαός η ευτυχία και η δυστυχία μας είναι αποτέλεσμα του χαρακτήρας μας κατά κύριο και αποκλειστικό λόγο. Στις πυρκαγιές του Αυγούστου στην Αττική διαπιστώθηκε ότι το 80% οικοπέδων δεν είχαν καθαρισθεί. Η πατρίδας μας δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στο 20% των ευσυνείδητων.
Η εύρυθμος λειτουργία του κράτους εδράζεται στην λογοδοσία όσων ασκούν διοίκηση και στον έλεγχο σε όσους ανατίθενται καθήκοντα. Εκ των επιδόσεων μας αποδεικνύεται ότι δεν είμαστε ικανοί να εφαρμόσουμε αυτή την οικουμενικά αποδεκτή αλήθεια.
Δύο σχεδόν αιώνες μετά την ανεξαρτησία μας πρέπει επιτέλους να συνειδητοποιήσουμε ότι η αντίληψή μας για τη τήρηση της νομιμότητος και η εκπλήρωση των υποχρεώσεων μας ως πολιτών προσδιορίζουν την ασφάλεια, τη πρόοδο και τη ευημερία μας. Η κατάταξή μας στη 40η θέση βάσει του Δείκτη Ευημερίας της Legatum αντανακλά τις δυνατότητές μας. Είμαστε στη 40 θέση από τις 167 παγκοσμίως και στην 24η από τα 28 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Αυτό μπορούμε, αυτό κάνουμε.
Αποτελεί ένδειξη μικροψυχίας, αχαριστίας και άγνοιας, η μη τοποθέτηση μιας επιγραφής στην οποία να μνημονεύονται τα ονόματα του Όθωνος και της Αμαλίας, χωρίς την συμβολή των οποίων δεν θα υπήρχε το κτίριο και ο κήπος των παλαιών ανακτόρων.
• Ο Ιωάννης Κρασσάς είναι Αντιστράτηγος ε.α.
